Paprzycki Lech Krzysztof (red.), Komentarz aktualizowany do art. 1-424 Kodeksu postępowania karnego

Dnia 1 września 2005 r. minęło 7 lat obowiązywania kodeksu postępowania karnego uchwalonego 6 czerwca 1997 r., który był jednym z elementów kompleksowej reformy polskiego systemu prawa karnego. W tym okresie kodeks ten podlegał ciągłym korektom legislacyjnym. Z jednej strony były one efektem ujawniających się w praktyce niedoskonałości rozwiązań w nim przyjętych, z drugiej zaś, przynajmniej część drobniejszych nowelizacji była niewątpliwie fragmentem wielkiej lawiny nieustannych zmian, która przetacza się w ostatnich latach przez polski system prawny. Starania i w efekcie przystąpienie Polski do Unii Europejskiej przyniosły trzeci powód zmian, jakim jest konieczność dostosowania polskiego prawa do rozwiązań przyjętych w prawie europejskim. Taki stan z pewnością nie ułatwia stosowania w praktyce przepisów kodeksu postępowania karnego, nie wspominając już o "okrzepnięciu" nowych instytucji procesowych oraz ukształtowaniu się jednolitej praktyki stosowania prawa. Stąd też cały czas ze wszech miar aktualna jest potrzeba opatrzenia przepisów kodeksu postępowania karnego z 1997 r. komentarzem będącym wynikiem ich szczegółowej analizy, którego celem będzie podjęcie próby wyjaśnienia zagadnień najistotniejszych zarówno z punktu widzenia praktyki wymiaru sprawiedliwości, jak i doktryny prawa karnego procesowego.

W niniejszym komentarzu uwzględniono stan prawny na dzień 1 października 2005 r., w tym wszystkie ustawy uchwalone do końca IV kadencji Sejmu RP. Wśród nowelizacji kodeksu postępowania karnego za najważniejsze należy uznać zmiany wprowadzone dwiema ustawami: z 20 lipca 2000 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 717), która weszła w życie 1 września 2000 r. oraz z 10 stycznia 2003 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 155 z późn. zm.), która weszła w życie 1 lipca 2003 r. Autorzy szczegółowo odnoszą się do skutków, jakie wywołała każda z nich i to nie tylko w stosunku do bezpośrednio zmienionych, ale również do pozostałych, związanych z nimi przepisów kodeksu, wskazując możliwe drogi interpretacji nowych uregulowań. Szczególną uwagę należy zwrócić na rewolucyjne niekiedy zmiany, które nastąpiły w treści działu XIII k.p.k. Dodano w nim bowiem wiele przepisów dotyczących współpracy sądowej w sprawach karnych między organami wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich UE. Należy tu wskazać przede wszystkim ustawy nowelizujące:

W komentarzu odniesiono się szczegółowo do tych zmian, wskazując ich genezę, kształt regulacji europejskich zawartych w poszczególnych decyzjach ramowych, a także rysujące się drogi ich interpretacji. Skomentowane zostały również, znajdujące się w dziale XIII od 23 listopada 2004 r., przepisy dotyczące współpracy z Międzynarodowym Trybunałem Karnym (ustawa z 8 października 2004 r., Dz. U. Nr 240, poz. 2405).

Nie można było także pominąć orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, które w ciągu ostatnich lat już kilkakrotnie wpłynęło na kształt normatywny kodeksu postępowania karnego, gdy TK uznał, że określony jego przepis jest niezgodny z Konstytucją. Autorzy w takich wypadkach wskazują na ten fakt, zarysowując pokrótce przyczyny takiej decyzji Trybunału oraz jej konsekwencje dla praktyki stosowania prawa.

Z dniem 17 października 1999 r. weszła w życie ustawa z 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 186). Z uwagi na fakt, że przepisy kodeksu postępowania karnego stosuje się odpowiednio w postępowaniu karnym skarbowym, autorzy starali się wskazać w komentarzu do poszczególnych jednostek redakcyjnych te przepisy kodeksu karnego skarbowego, które uzupełniają kodeks postępowania karnego, oraz uwidocznić podstawowe odmienności charakterystyczne dla prawa skarbowego. W komentarzu uwzględniono również ostatnią nowelizację kodeksu karnego skarbowego, która dokonała wielu istotnych zmian w jego przepisach procesowych (ustawa z 28 lipca 2005 r., Dz. U. Nr 178, poz. 1479). Należy jednak mieć na względzie, że uwagi odnoszące się do przepisów kodeksu karnego skarbowego nie mogą zastąpić szczegółowych rozważań dotyczących postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe.

W komentarzu uwzględniono zarówno dorobek doktryny prawa karnego procesowego, jak i orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych. Nie ograniczono się przy tym wyłącznie do publikacji i judykatów odnoszących się do nowego kodeksu postępowania karnego, zwracając uwagę również na zachowujące aktualność wypowiedzi doktrynalne i orzecznictwo z okresu obowiązywania kodeksu postępowania karnego z 1969 r. Z kolei zaciągnięte przez Polskę zobowiązania międzynarodowe skłonić musiały do uwzględnienia przy wykładni komentowanych przepisów również standardów ochrony praw człowieka wypracowanych przede wszystkim w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Na początku działów i rozdziałów kodeksu zamieszczone zostały wykazy literatury procesowej: monografie oraz ważniejsze opracowania artykułowe i glosy do orzeczeń. Pełne wykazy literatury zawierają aktualne podręczniki akademickie poświęcone procesowi karnemu.

Autorzy wyrażają nadzieję, że niniejszy komentarz okaże się przydatny dla praktyków, zwłaszcza sędziów, prokuratorów i adwokatów, a także stanie się pomocą dydaktyczną dla studentów wydziałów prawa zainteresowanych poszerzeniem swojej wiedzy z zakresu prawa karnego procesowego.

Na zakończenie wspomnieć wypada, że każdy z autorów wyraża własny punkt widzenia w opracowanej przez siebie części komentarza.

Gdańsk, w październiku 2005 r.

Autorzy

Założenia, które przyświecały autorom pierwszej edycji Komentarza z 2006 r. nie zmieniły się również przy opracowaniu drugiego wydania. Chodzi zarówno o aktualizację stanu prawnego w zakresie podstawowego źródła prawa karnego procesowego i ocenę tych zmian, jak i o uwzględnienie poglądów doktryny i tendencji orzecznictwa sądowego dotyczących wykładni istotnych problemów procesowych.

Drugie wydanie Komentarza różni się natomiast innym podziałem tematyki między poszczególnymi autorami.

Komentarz obejmuje stan prawny na dzień 15 marca 2010 r., uwzględniając jednak również dwie większe nowelizacje ustawodawstwa przyjęte w ostatnim czasie. Są to:

Pierwotnie ukazanie się drugiego wydania Komentarza planowane było na drugą połowę 2009 r. Stopień zaawansowania procesu legislacyjnego nad wskazanymi powyżej dwiema istotnymi nowelizacjami skłonił autorów do chwilowego wstrzymania prac do czasu ich uchwalenia, aby w ten sposób do rąk Szanownych Czytelników mógł trafić możliwe najaktualniejszy Komentarz do kodeksu postępowania karnego.

Zmarły 22 maja 2009 r. Profesor Jan Grajewski zaktualizował i przygotował do druku niemalże całość swojej części Komentarza, czuwając jednocześnie jako redaktor nad całością opracowania. W zakresie zmian wchodzących w życie po 1 maja 2009 r. oraz nowego orzecznictwa i piśmiennictwa część Komentarza autorstwa Śp. Profesora Jana Grajewskiego została uzupełniona przez Sławomira Steinborna.

Gdańsk-Warszawa, w marcu 2010 r.

Autorzy

Koncepcja tego Komentarza, opracowana przez jego Założyciela Profesora Jana Grajewskiego, w trzecim wydaniu nie ulega żadnej zmianie. Uwzględnia bowiem aktualny, na początek marca 2013 r., stan prawny kodeksu postępowania karnego z 1997 r., rozporządzeń wykonawczych oraz innych aktów prawnych związanych z kodeksem. Przedstawia również dorobek piśmiennictwa, a przede wszystkim orzecznictwo Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, sądów apelacyjnych, jak i orzecznictwo trybunałów europejskich.

Współautorem pozostanie, w naszej intencji na zawsze, Profesor Jan Grajewski, gdyż nigdy nie stracą aktualności rozważania Profesora dotyczące zagadnień ogólnych procesu karnego zawarte w licznych tezach Komentarza.

Współautorzy, w porozumieniu z Wydawnictwem, zdecydowali, że redaktorem naukowym trzeciego wydania Komentarza będzie Lech K. Paprzycki. Taka też była wola Profesora Jana Grajewskiego, wyrażona przed wielu laty. Jednakże wydanie trzecie będzie kończyło pierwszy okres w historii Komentarza, gdy współautorami kolejnych wydań zawsze byli Jan Grajewski i Lech K. Paprzycki. Następne wydanie - które ukaże się już, zapewne, po dokonaniu zasadniczej nowelizacji kodeksu postępowania karnego z 1997 r. z uwzględnieniem propozycji Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego - przygotowane będzie już przez nowy skład Autorów, z redakcją naukową Profesora Sławomira Steinborna, co również będzie zgodne z wolą Założyciela Komentarza Profesora Jana Grajewskiego, któremu w tym miejscu jeszcze raz dziękuję za współpracę, także w Sądzie Najwyższym.

Warszawa, w marcu 2013 r.

prof. n. dr hab. Lech K. Paprzycki