Grajewski Jan (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Tom II (art. 425-673)

Kodeks postępowania karnego utrzymuje postępowania szczególne, choć w znacznie zmodyfikowanej postaci. Jednocześnie ustawodawca zrezygnował ze znanych dotychczas trybów szczególnych, mianowicie postępowania w stosunku do nieobecnych (rozdział 42 k.p.k. z 1969 r.) oraz postępowania przyspieszonego (rozdział 45 k.p.k. z 1969 r.). W związku z uchwaleniem nowego, obowiązującego od 17 października 2001 r., kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, skreślony został rozdział 54 kodeksu postępowania karnego o intytulacji "Postępowanie w sprawach o wykroczenia" (por. art. 5 § 7 pkt 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, Dz. U. Nr 106, poz. 1149).

Wyodrębnienie trybów szczególnych, jako postępowań różniących się odstępstwami od postępowania uznanego za typowe, jest cechą charakterystyczną współczesnych ustawodawstw karnoprocesowych. W ramach tych postępowań szczególnych znacząca jest grupa postępowań wyróżniająca się zredukowaniem formalizmu tej formy postępowania karnego, która uznana została w danym systemie procesowym za "modelową", zasadniczą dla rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej. Wśród założeń konstrukcyjnych tych szczególnych odmian procesu wydatne odzwierciedlenie znajdują dyrektywy zasady szybkości procesowej, które ujmowane są niekiedy w literaturze także w ramach zasady koncentracji procesu. Zwiększenie koncentracji czasowej jest postulatem szczególnie istotnym przy kreowaniu odmian postępowań, których założeniem jest uproszczenie postępowania karnego w celu szybszego i sprawniejszego ścigania drobnej przestępczości, z jednoczesnym założeniem oszczędności sił i środków niezbędnych do zwalczania groźnej przestępczości.

Skoro postępowania szczególne są odstępstwem od zasadniczego trybu rozpoznawania spraw karnych, a więc w swej strukturze są wyjątkiem od zasady, w piśmiennictwie (J. Grajewski, Postępowanie nakazowe - epizod czy reguła w polskim prawie karnym procesowym, NP 1987, nr 11-12, s. 57-58) postuluje się podstawowe warunki, którym odpowiadać powinny wszystkie odmiany typowego przebiegu procesu, w tym także takie, u których podstaw leży paremia minima non curat praetor. Warunki te są następujące:

Istotną wskazówkę interpretacyjną formułuje A. Gaberle, Postępowania szczególne..., s. 15, podnosząc, że przepisy regulujące postępowanie szczególne, przebiegające w sposób odmienny od postępowania zwykłego, muszą być traktowane jako zespoły przepisów wyjątkowych. Ważną konsekwencją takiej relacji między przepisami regulującymi postępowanie zwyczajne oraz postępowania szczególne jest to, że tych ostatnich nie wolno wykładać rozszerzająco, lecz należy je wykładać ściśle. Odnosi się to również do postępowania uproszczonego, choć odsyłają do niego przepisy regulujące pozostałe postępowania. Jeżeli zatem okazałoby się przy prowadzeniu postępowania, np. w sprawach o wykroczenia, że przepisy o trybie uproszczonym nie regulują określonej kwestii, to nie wolno tej (pozornej) luki wypełniać za pomocą analogii do przepisów o postępowaniu uproszczonym, lecz należy stosować przepisy o postępowaniu zwykłym.

Kolejnymi regułami interpretacyjnymi są:

W doktrynie podnosi się (M. Cieślak, Polska procedura..., s. 213-214; A. Gaberle, Postępowania szczególne..., s. 16), że trafne założenia trybów szczególnych nie mogą jednak prowadzić do niebezpiecznego przekonania, jakoby ekonomika i szybkość postępowania, łączące się także z rezygnacją ze stosowania niektórych przepisów statuujących gwarancje procesowe dla oskarżonego, uzyskiwały w tych trybach rangę dyrektyw mających pierwszeństwo nad innymi zasadami procesowymi, w tym nad zasadą trafnej reakcji karnej (art. 2).

Kodeks postępowania karnego w odrębnym dziale X wyróżnia w rozdziałach 51-53 następujące postępowania szczególne:

Są to tryby szczególne o zredukowanym formalizmie w stosunku do postępowania zwyczajnego.

Do pozakodeksowych postępowań szczególnych zaliczane jest postępowanie karne skarbowe uregulowane w ustawie z dnia 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 83, poz. 930 z późn. zm.), który obowiązuje od dnia 17 października 1999 r. oraz postępowanie uregulowane w ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148 z późn. zm.).

Sporne w literaturze jest zaliczenie do trybów szczególnych postępowania karnego w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych (dział XV) oraz postępowania poprawczego prowadzonego wobec nieletnich w oparciu o ustawę z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 z późn. zm.).

Ustawodawca w obecnej ustawie procesowej zrezygnował ze znanych kodeksowi z 1969 r. trybów szczególnych, a mianowicie: postępowania w stosunku do nieobecnych (art. 415-417) oraz postępowania przyspieszonego (art. 446-454).

Postępowanie w stosunku do nieobecnych jako tryb ustalania odpowiedzialności karnej za przestępstwa zagrożone nawet karą śmierci, a zwłaszcza praktyka jego stosowania do 1989 r., napotykało negatywną ocenę doktryny i opinii publicznej. Ten tryb szczególny był wykorzystywany jako instrument prześladowania przeciwników politycznych. Na skutek nadużywania w przeszłości tego trybu dla celów politycznych, w dyskusji nad nową ustawą postulowano zniesienie tego postępowania. W konsekwencji w obecnym kodeksie to postępowanie pominięto.

Także postępowanie przyspieszone wykorzystywane było, zwłaszcza w latach osiemdziesiątych, jako instrument walki politycznej. Tryb przyspieszony był krytykowany w literaturze przede wszystkim ze względu na niewystarczające zabezpieczenie prawa do obrony, a uzasadnienie rządowego projektu k.p.k. stwierdzało wręcz, że postępowanie to często łączyło się z naruszeniem podstawowych praw człowieka.

Przepisów o postępowaniach szczególnych nie stosuje się do postępowania w sprawie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, uregulowanego w ustawie z dnia 28 października 2002 r. (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 z późn. zm.). Por. art. 22 tej ustawy.

W przeciwieństwie do amnestii, ułaskawienie jest indywidualnym aktem łaski, który zgodnie z art. 139 Konstytucji RP przysługuje Prezydentowi Rzeczypospolitej. Tenże przepis konstytucyjny wyłącza prawo łaski w stosunku do osób skazanych przez Trybunał Stanu.

Akt łaski z racji swej istoty powinien być stosowany tylko wtedy, gdy wymagają tego względy humanizmu i sprawiedliwości, a nie można uczynić im zadość w drodze postępowania sądowego (por. SN II KO 5/75, OSPiKA 1976, z. 4, poz. 73; glosa aprobująca A. Murzynowskiego, tamże).

Ułaskawienie nie ma za zadanie naprawienia błędów prawnych czy faktycznych prawomocnego orzeczenia sądowego. Temu celowi służą nadzwyczajne środki odwoławcze: kasacja i wznowienie postępowania. Nie oznacza to jednak, że warunkiem sine qua non ułaskawienia jest uprzednie wykorzystanie tych środków, ponieważ takiej regulacji ustawa nie przewiduje.

Ustawodawstwo polskie nie określa zakresu ułaskawienia przysługującego Prezydentowi. W piśmiennictwie podnosi się, że choć w praktyce ułaskawieniowej nie zdarzały się takie wypadki, to nie da się stwierdzić prawnego zakazu stosowania ułaskawienia w formie indywidualnej abolicji (zakaz wszczynania lub kontynuowania postępowania karnego przeciwko określonej osobie); por. W. Daszkiewicz, Proces karny..., s. 186; S. Stachowiak (w:) T. Nowak, S. Stachowiak, Prawo karne procesowe. Dynamika postępowania, Bydgoszcz 1999, s. 171-172; S. Waltoś, Proces..., s. 553. Jednakże regulacje zawarte w rozdziale 59 dotyczyć mogą jedynie sytuacji, gdy nastąpiło prawomocne skazanie. Ustawa procesowa posługuje się bowiem określeniem "skazany", nie mówiąc już o tym, że z treści tych przepisów wynika, iż kodeksowe postępowanie obejmuje sytuacje po wydaniu wyroku (inaczej A. Murzynowski, Ułaskawienie..., s. 128; S. Waltoś, Proces..., s. 553; T. Grzegorczyk, Kodeks..., s. 1101). Przeciwko "poszerzonej" możliwości stosowania ułaskawienia wypowiedzieli się: J. Grajewski (w:) J. Grajewski, E. Skrętowicz, Kodeks..., Gdańsk 1996, s. 395; R.A. Stefański (w:) Kodeks..., red. Z. Gostyński, t. II, s. 808; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks..., s. 958.

Zakres ułaskawienia pozostawiony jest uznaniu Prezydenta. Kara orzeczona aktem łaski może być darowana w całości, złagodzona w części, darowany może zostać środek karny, zmieniona kara na rodzajowo łagodniejszą, zawieszone wykonanie orzeczonej kary lub pozostałej do odbycia kary itp. Przyjmuje się, że zakres ułaskawienia nie jest ograniczony przepisami kodeksu karnego, które normują granice kar, ani też ograniczeniami związanymi z zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności.

Prawo łaski obejmować może także likwidację skutków prawomocnego skazania przez zatarcie skazania przed terminami wymienionymi w art. 107-108 k.k.

Nie jest dopuszczalne darowanie w drodze łaski zasądzonego powództwa cywilnego i odszkodowania. Żadne bowiem przepisy nie upoważniają Prezydenta do samodzielnego podejmowania aktów materialnej dyspozycji. Tylko bowiem osoba uprawniona (pokrzywdzony) może dokonywać takich czynności, które pociągają za sobą zmianę w istniejącym stosunku materialnoprawnym, np. zrzeczenia się roszczenia.

Należy w pełni akceptować te uwagi, które zastrzegają, że praktyka stosowania instytucji ułaskawienia powinna być pozbawiona elementów partykularnych interesów politycznych. U podstaw instytucji ułaskawienia leżą bowiem cele humanizmu i sprawiedliwości. Temu celowi służy także podmiotowe wyłączenie prawa łaski w stosunku do osób skazanych przez Trybunał Stanu (art. 139 zd. 2 Konstytucji RP).

Postępowanie ułaskawieniowe wszczynane może być na wniosek (art. 560) oraz z urzędu przez Prokuratora Generalnego (art. 567).

W piśmiennictwie rozważana jest kwestia, czy Prezydent władny jest korzystać z prawa łaski bez wykorzystania trybu statuowanego w rozdziale 59, który reguluje postępowanie w przedmiocie zastosowania prawa łaski przed organami sądowymi i Prokuratorem Generalnym. Wobec braku jednoznacznych uregulowań prawnych przeważa raczej przekonanie, że Prezydent może stosować łaskę z pominięciem trybu kodeksowego (A. Murzynowski, Ułaskawienie..., s. 163; R.A. Stefański (w:) Kodeks..., red. Z. Gostyński, t. II, s. 793-794; T. Grzegorczyk, Kodeks..., s. 1102), niemniej spotkać można także odmienne stanowisko (P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks..., s. 958). Wydaje się, że pożądany byłby jednolity tryb postępowania w przedmiocie prawa łaski, i z tego względu należałoby postulować odpowiednie jednoznaczne regulacje prawne. Ze względów zasadniczych należałoby także wypowiedzieć się przeciwko indywidualnej abolicji w ramach prawa łaski.

Podstawową zasadą, o której należy pamiętać w związku ze stosowaniem przepisów zawartych w dziale XIII, jest zasada pierwszeństwa umów międzynarodowych. Przewidziana została ona w art. 615 § 2. Jej istotą jest subsydiarność prawa krajowego. Oznacza to, że jeżeli pewna kwestia uregulowana jest w umowie dwustronnej lub wielostronnej, której stronami jest Polska i państwo obce, z którym ma dojść do współpracy w sprawie karnej, albo akt prawny regulujący działanie międzynarodowego trybunału karnego, stosuje się nie przepisy działu XIII, ale unormowania zawarte w tej umowie międzynarodowej lub akcie prawnym (zob. szerzej tezy 3-7 do art. 615).

Drugą regułą istotną dla całego działu XIII jest zasada wzajemności (art. 615 § 3). W jej myśl przepisów działu XIII można nie stosować wobec państwa obcego, z którym nie łączą Polskę w danej kwestii stosunki traktatowe, jeżeli państwo to nie zapewnia wzajemności. Organ, do którego należy podjęcie decyzji w przedmiocie współpracy z państwem obcym na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego, a nie umowy międzynarodowej, w razie braku wzajemności ma zatem swobodę uznania, czy współpracę taką należy podjąć (zob. szerzej tezy 8-9 do art. 615).

Kwestie techniczno-organizacyjne związane ze współpracą międzynarodową w sprawach karnych uregulowane są również w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych (Dz. U. Nr 17, poz. 164 z późn. zm.).

Rozdział 65b został dodany przez art. 2 pkt 8 ustawy nowelizującej z 18 marca 2004 r., która weszła w życie z dniem 1 maja 2004 r. Przepisy w nim zawarte stanowią implementację decyzji ramowej o e.u.a.

Rozdział 65b zawiera przepisy dotyczące wykonania przez polski sąd e.n.a. wydanego przez organ sądowy innego państwa członkowskiego UE oraz przekazania osoby ściganej temu państwu.

W rozdziale 65b e.n.a. nazywany jest "nakazem europejskim", dla odróżnienia od e.n.a. wydanego przez polski sąd, do którego odnoszą się uregulowania zawarte w rozdziale 65a, a nazywanego tam "nakazem".

Przepisów rozdziału 65b nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o wykroczenia skarbowe (art. 113 § 3 pkt 2 k.k.s.). Natomiast zgodnie z art. 113 § 1 k.k.s. mają one odpowiednie zastosowanie w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe.

Rozdział 66 reguluje instytucję przekazywania orzeczeń do wykonania. Obok umów międzynarodowych, których stroną jest Polska, instytucja ta została wprowadzona do polskiego procesu karnego w drodze nowelizacji kodeksu postępowania karnego z 1969 r. z dniem 1 stycznia 1996 r. Pierwotnie dotyczyła ona wyłącznie wykonania kary pozbawienia wolności. W tym zakresie instytucja ta polega na przekazaniu przez jedno państwo drugiemu osoby, wobec której wykonywana jest na terytorium tego pierwszego kara pozbawienia wolności i kontynuowaniu wykonywania tej kary w tymże państwie. Zasadniczym jej celem jest umożliwienie skazanemu odbywania kary pozbawienia wolności we własnym państwie. Stąd też przekazanie orzeczenia dotyczącego kary pozbawienia wolności uzależnione jest od zgody osoby skazanej.

Obecny kształt i treść rozdziału 66 jest wynikiem nowelizacji dokonanej ustawą nowelizującą z 9 września 2000 r., która weszła w życie 4 lutego 2001 r. Celem zmian było przede wszystkim implementowanie postanowień konwencji Rady Europy o praniu dochodów pochodzących z popełnienia przestępstwa, ich ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie, sporządzonej w Strasburgu w dniu 8 listopada 1990 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 46, poz. 394) oraz konwencji Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, sporządzonej w Wiedniu dnia 20 grudnia 1988 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 15, poz. 69). Jak wskazano w uzasadnieniu nowelizacji, nowe brzmienie rozdziału 66 nie ogranicza się jedynie do biernej recepcji norm prawa międzynarodowego, lecz wychodzi naprzeciw potrzebom skutecznego sprawowania wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych we współczesnym świecie. Ma na celu stworzenie spójnych ram umożliwiających egzekwowanie w Polsce zagranicznych orzeczeń skazujących oraz występowanie o wykonanie za granicą orzeczeń sądów polskich. W związku z tym omawianą instytucję rozszerzono o możliwość przekazania do wykonania prawomocnych orzeczeń skazujących na kary inne niż pozbawienie wolności, a więc grzywnę i inne kary majątkowe, przepadek, zakaz wykonywania określonej działalności, wykonywania zawodu lub prowadzenia pojazdów, a także orzekające środki zabezpieczające, które nie polegają na pozbawieniu wolności.

Z uwagi na zasadę pierwszeństwa umów międzynarodowych (art. 615 § 2) szczególnego znaczenia nabierają regulacje traktatowe dotyczące wykonywania zagranicznych orzeczeń karnych. Polska jest stroną dwóch konwencji wielostronnych dotyczących przekazywania skazanych oraz wielu umów bilateralnych.

Zasadnicze znaczenie w odniesieniu do przekazywania skazanych między państwami europejskimi ma przygotowana i zawarta w ramach prac Rady Europy konwencja o przekazywaniu osób skazanych sporządzona w Strasburgu 21 marca 1983 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 51, poz. 279). Towarzyszy jej protokół dodatkowy sporządzony w Strasburgu 18 grudnia 1997 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 43, poz. 490). Zarówno konwencja, jak i protokół zostały podpisane i ratyfikowane przez Polskę. Konwencja weszła w życie w stosunku do Polski w dniu 1 marca 1995 r., zaś protokół dodatkowy w dniu 1 czerwca 2000 r. Stronami tej konwencji jest większość państw europejskich członków Rady Europy oraz spora grupa państw spoza Europy. Poniższa tabela przedstawia państwa-strony konwencji i protokołu dodatkowego wraz z datami ich wejścia w życie w stosunku do poszczególnych państw. Uwzględniony został stan na 1 października 2005 r. Oznaczenie "P" przy dacie wskazuje, że dane państwo jedynie podpisało konwencję lub protokół.

Drugą umową wielostronną, której stroną jest Polska, choć o znacznie mniejszym znaczeniu niż EKPOS, jest konwencja o przekazywaniu osób skazanych na karę pozbawienia wolności w celu odbycia kary w państwie, którego są obywatelami, sporządzona w Berlinie dnia 19 maja 1978 r. (Dz. U. z 1980 r. Nr 8, poz. 21), zwana również konwencją berlińską. Jej stronami są obecnie również Bułgaria, Czechy, Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Kuba, Mongolia, Mozambik, Rosja, Słowacja i Węgry. Niektóre spośród tych państw są stronami zarówno konwencji berlińskiej, jak i EKPOS. Są to Bułgaria, Czechy, Polska, Słowacja i Węgry, zaś Rosja jedynie podpisała EKPOS. Skoro przedmiot tych umów jest taki sam, powstaje pytanie o ich wzajemny stosunek. Ponieważ żadne z postanowień konwencyjnych zawartych w konwencji berlińskiej i EKPOS nie rozstrzyga tej kwestii, należy odwołać się do art. 30 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439), który reguluje kwestię stosowania kolejnych traktatów dotyczących tego samego przedmiotu. Prowadzi to do wniosku, że w stosunkach między wymienionymi państwami zastosowanie powinna mieć EKPOS (zob. szerzej M. Płachta (w:) J. Grajewski, L.K. Paprzycki, M. Płachta, Kodeks..., t. 2, s. 635-636).

Oprócz wskazanych traktatów wielostronnych Polska jest również stroną umów dwustronnych, zawierających postanowienia o przekazywaniu skazanych. Zgodnie z art. 22 ust. 1 i 2 EKPOS nie narusza ona praw i zobowiązań wynikających z umów o ekstradycji i innych umów o współpracy międzynarodowej w sprawach karnych, dotyczących przekazywania osób pozbawionych wolności w celu konfrontacji lub złożenia zeznań, jeżeli zaś dwie lub więcej stron zawarło lub zawrze w przyszłości umowę lub porozumienie o przekazywaniu skazanych albo w inny sposób uregulowało lub ureguluje swoje stosunki w tym zakresie, strony będą miały prawo stosowania takiej umowy, traktatu lub porozumienia zamiast postanowień EKPOS. Również art. 19 konwencji berlińskiej stanowi, że konwencja ta nie narusza postanowień innych umów międzynarodowych, których uczestnikami są państwa-strony konwencji berlińskiej. Oznacza to, że w stosunkach z państwami-stronami wskazanych konwencji wielostronnych należy mieć na względzie również możliwość istnienia postanowień dotyczących przekazywania skazanych zawartych w umowach dwustronnych między takim państwem a Polską.

Według stanu na 1 października 2005 r. Polska związana jest następującymi umowami dwustronnymi dotyczącymi w całości lub części przekazywania osób skazanych, czy też szerzej - wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach karnych:

Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej znaczenia nabrały również regulacje prawa UE dotyczące wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach karnych. Należy wskazać tu przede wszystkim postanowienia traktatu z Schengen, które przewidują m.in. wykonywanie zagranicznych wyroków karnych, w których orzeczono karę pozbawienia wolności. Państwa członkowskie WE zawarły również konwencję o wykonywaniu zagranicznych orzeczeń karnych sporządzoną 13 listopada 1991 r., która jednak jak dotąd nie weszła w życie z powodu niedostatecznej liczby ratyfikacji.

Przepisy rozdziału 66 mają odpowiednie zastosowanie na mocy art. 113 § 1 k.k.s. również w postępowaniu karnym skarbowym, a zatem może dojść do przejęcia lub przekazania orzeczeń w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe.

Międzynarodowy Trybunał Karny jest stałym międzynarodowym sądem karnym powołanym do sądzenia najpoważniejszych zbrodni wagi międzynarodowej. Powstał na mocy Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzonego w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708). Wszedł on w życie 1 lipca 2002 r. Rzeczpospolita Polska ratyfikowała Statut w dniu 12 listopada 2001 r. Na dzień 12 maja 2005 r. Statut podpisało około 140 państw, zaś ratyfikowało go 99 spośród nich. Cały czas jednak Statutu nie ratyfikowały największe państwa, w tym przede wszystkim Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Chiny i Rosja.

Trybunał ma charakter komplementarny względem krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. Co do zasady bowiem sądy krajowe mają pierwszeństwo w wykonywaniu jurysdykcji w odniesieniu do zbrodni objętych właściwością MTK.

Rozdział 66a zawiera przepisy mające umożliwić lub ułatwić realizację zawartego w art. 86 RSMTK zobowiązania państw-stron do pełnej współpracy z MTK w zakresie ścigania i osądzania zbrodni podlegających jurysdykcji MTK. Stosownie do przepisu art. 88 RSMTK państwa-strony zobowiązały się do zapewnienia istnienia w ustawodawstwie wewnętrznym takich instytucji prawnoprocesowych, które umożliwią realizowanie wszystkich form współpracy przewidzianych w części IX RSMTK. W związku z tym, że MTK ma charakter niezależny i ponadpaństwowy, współpraca z nim różni się znacznie od współpracy w sprawach karnych między państwami. Stąd też dotychczasowe przepisy zawarte w dziale XIII k.p.k. nie były wystarczające w tej materii. Rozdział 66a został dodany ustawą nowelizującą z 8 października 2004 r., która weszła w życie z dniem 23 listopada 2004 r.

Zgodnie z art. 87 ust. 7 RSMTK niewykonanie przez państwo-stronę wniosku o współpracę, które uniemożliwia w ten sposób MTK wykonywanie jego funkcji i uprawnień przewidzianych w Statucie, może skutkować dokonaniem przez MTK ustalenia w tym względzie i przedstawieniem sprawy Zgromadzeniu Państw-Stron lub Radzie Bezpieczeństwa, gdy ta przedstawiła sprawę MTK.

Przepisów rozdziału 66a nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o wykroczenia skarbowe (art. 113 § 3 pkt 2 k.k.s.). Natomiast zgodnie z art. 113 § 1 k.k.s. mają one odpowiednie zastosowanie w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe.

W rozdziale 67 uregulowane zostały kwestie wspólne przynajmniej dla większości przepisów działu XIII. Jak już jednak wcześniej wskazywano, zasada subsydiarności prawa krajowego oraz zasada wzajemności przewidziane w art. 615, z uwagi na ich fundamentalne znaczenie dla wykładni i stosowania przepisów zawartych w dziale XIII, powinny je poprzedzać, a więc znajdować się na początku tego działu (por. M. Płachta (w:) J. Grajewski, L.K. Paprzycki, M. Płachta, Kodeks..., t. 2, s. 687).

Zgodnie z art. 113 § 1 k.k.s. przepisy rozdziału 66a mają odpowiednie zastosowanie w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. Natomiast zgodnie z brzmieniem art. 113 § 3 pkt 2 k.k.s., obowiązującym od dnia 17 grudnia 2005 r., a nadanym ustawą nowelizującą z 28 lipca 2005 r., w postępowaniu w sprawach o wykroczenia skarbowe nie stosuje się art. 615. W tym zakresie nasuwają się dwie uwagi. Po pierwsze, pomimo braku wyłączenia zastosowania w postępowaniu w sprawach o wykroczenia skarbowe przepisu art. 612 § 1, trudno wyobrazić sobie, aby mogło to kiedykolwiek nastąpić, skoro zgodnie z art. 113 § 3 pkt 1 k.k.s. w tym postępowaniu nie stosuje się środków zapobiegawczych, a art. 612 § 1 dotyczy tymczasowego aresztowania. Po drugie, nieco zaskakujące wydaje się wyłączenie zastosowania całego przepisu art. 615. Z pewnością nie będzie to skuteczne w odniesieniu do przewidzianej w art. 615 § 2 zasady subsydiarności. Nawet bowiem pomimo braku wskazania, że w postępowaniu w sprawach o wykroczenia skarbowe nie stosuje się przepisów działu XIII, których zastosowanie nie zostało wyłączone w art. 113 § 3 pkt 2 k.k.s., jeżeli umowa międzynarodowa stanowi inaczej, nie może budzić jakichkolwiek wątpliwości, że w razie istnienia postanowień konwencyjnych, które wprost lub pośrednio będą odnosiły się do postępowania w sprawach o wykroczenia skarbowe, wyprzedzają one przepisy kodeksowe. Wynika to bowiem z przepisu art. 91 ust. 2 Konstytucji RP. Z kolei wyłączenie zastosowania art. 615 § 3 przewidującego zasadę wzajemności może prowadzić do wniosku, że w razie braku umowy międzynarodowej w postępowaniu w sprawach o wykroczenia skarbowe nie jest możliwe powołanie się na brak wzajemności przy odmowie udzielenia pomocy prawnej.