Dąbkiewicz Krzysztof, Kodeks postępowania karnego. Komentarz do zmian 2015

Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r. Nr 89, poz. 555) była wielokrotnie nowelizowana, w okresie od września 1998 r. do sierpnia 2015 r. wydano przeszło 80 ustaw nowelizujących treść tego aktu prawnego. Fundamentalne znaczenie dla ukształtowania obecnie obowiązującego modelu procesu karnego miały dwie ustawy nowelizacyjne. Przede wszystkim ustawa z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247), która stanowiła owoc trzyletniej pracy Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego (druk sejmowy nr 870). Zasadniczym celem kompleksowej reformy procedury karnej było przemodelowanie postępowania jurysdykcyjnego w kierunku większej kontradyktoryjności w jej klasycznym rozumieniu. Zaproponowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego, a następnie przyjęty ustawą z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247), nowy model postępowania karnego został oparty na założeniu, że czynności dowodowe postępowania przygotowawczego, co do zasady, mają stworzyć jedynie podstawę skargi oskarżycielskiej i tylko wyjątkowo będą wykorzystywane przez sąd do ustalania faktów sprawy. Takie ukształtowanie procesu karnego doprowadzi do tego, że odpowiedzialność za wynik procesu będzie spoczywał na stronach, a zwłaszcza – z uwagi na obowiązującą zasadę domniemania niewinności – na oskarżycielu. Natomiast sąd zajmie pozycję bezstronnego, niezawisłego arbitra, który na podstawie informacji wynikających z dowodów przeprowadzonych na rozprawie podejmie decyzję merytoryczną. W konsekwencji nowela wrześniowa z 2013 r. w zakresie, który był niezbędny do zbudowania w pełni kontradyktoryjnego modelu rozprawy głównej, dokonała również przemodelowania postępowania przygotowawczego. Drugim równie istotnym aktem prawnym była ustawa z 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 396). Zmiany dokonane tą ustawą z jednej strony wprowadzały na grunt prawa karnego procesowego stosowanie znowelizowanych instytucji prawa karnego materialnego, z drugiej modyfikowały oraz uzupełniały zakres reformy wprowadzonej nowelą wrześniową z 2013 r., m.in. ze względu na nadanie priorytetu zasadzie kontradyktoryjności i w celu zapewnienia równości broni, w szczególności uczestnikom nieprofesjonalnym, wprowadzono regulację pozwalającą na zwrócenie się do sądu o uzyskanie dowodów, których strona sama nie może uzyskać. Wprowadzono również podstawy prawne umożliwiające prokuratorowi samodzielne przedsięwzięcie czynności dowodowych w czasie przerwy lub odroczenia rozprawy, co stanowi niezbędny warunek zapewnienia mu możliwości występowania z inicjatywą dowodową na tym etapie postępowania karnego. Inne zmiany dotyczyły również takich kwestii jak zakres przeprowadzania dowodów w stadium przygotowawczym, w sytuacji gdy możliwe jest konsensualne zakończenie i rozstrzygnięcie sprawy, czy zakres uzasadniania wyroków i powodów ich uchylania przez sąd odwoławczy.

Opracowanie uwzględnia również zmiany wprowadzone ustawą z 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz. U. z 2015 r. poz. 21), obowiązujące od dnia 8 kwietnia 2015 r. oraz ustawami z 12 czerwca 2015 r.: o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. poz. 1185) i o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. poz. 1186), które weszły w życie 1 i 17 września 2015 r. Opracowanie uwzględnia przepisy aktualnych rozporządzeń i orzecznictwa, wykorzystano także dorobek literatury.

Toruń, sierpień 2015 r.

Krzysztof Dąbkiewicz