Pyć Dorota (red.), Zużewicz-Wiewiórowska Iwona (red.), Kodeks morski. Komentarz

Kodeks morski jest zbiorem norm o podstawowym znaczeniu dla stosunków prawnych regulowanych szeroko rozumianym prawem morskim. Ustawodawca wyraźnie określił materię regulacji kodeksu morskiego. Ograniczył ją do stosunków prawnych związanych z żeglugą morską. Instytucje prawne uregulowane w kodeksie morskim zasadniczo mieszczą się w zakresie materii cywilnego prawa morskiego, chociaż znalazło się w kodeksie miejsce również dla regulacji o charakterze administracyjnoprawnym.

Ustawodawca nie uznaje autonomii kodeksu morskiego. W zakresie nieobjętym jego przepisami, nakazuje sięgać do przepisów prawa cywilnego. W takim przypadku, stosowanie przepisów prawa cywilnego wcale nie przesądza o braku specyfiki prawa morskiego, która jest wpisana w historię jego rozwoju. Należy mieć jednak na uwadze ogólne przemiany, które następują obecnie w filozofii oraz samej metodzie regulacji stosunków społecznych nie tylko w Polsce, ale w całej Unii Europejskiej i na świecie. Oddziałują one również na kodeks morski. W pewnym zakresie sprzyjają też zacieraniu tradycyjnie pojmowanej specyfiki prawa morskiego.

Korzystając z nowoczesnej techniki i osiągnięć nauki człowiek lepiej rozumie zjawiska zachodzące w środowisku morskim, w większym stopniu potrafi je kontrolować i nimi zarządzać. To otwiera nowe możliwości użytkowania morza, ale tworzy też nowe zagrożenia, wymagające operowania środkami prawnymi zdolnymi skutecznie je niwelować.

Nowości techniczne, organizacyjne, komunikacyjne w obrocie prawno-morskim wpływają na treść stosunków prawnych w relacjach pomiędzy uczestniczącymi w nim podmiotami, osłabiając znaczenie pewnych instytucji prawnych a eksponując rolę innych. Udoskonalone formy użytkowania morza, usprawnianie technik obrotu morskiego, zmiany w gospodarce światowej, nowe zjawiska społeczne i towarzyszące im nowe typy relacji pomiędzy podmiotami biorącymi udział w grze rynkowej wpływają na kształt nowoczesnego prawa morskiego. Coraz większa świadomość i uznanie znaczenia bezpieczeństwa morskiego, ochrony środowiska naturalnego, zabezpieczenia interesów majątkowych osób poszkodowanych działalności morską, ochrony konkurencji i poszanowania praw konsumentów, znajduje swoje odzwierciedlenie w normach prawa międzynarodowego, europejskiego, krajowego i wzmacnia publicznoprawną część prawa morskiego.

Działalność morska wykracza najczęściej poza granice jednego państwa, a nawet regionu. Jej międzynarodowy charakter stanowi jedną z zasadniczych charakterystyk wpływających na treść prawa morskiego. Proces ujednolicania prawa międzynarodowego znalazł swoje wyraźne odzwierciedlenie w treści kodeksu morskiego. Postępująca od dziesiątków lat internacjonalizacja kodeksu morskiego, polega na tym, że w naturalny sposób łączy on w sobie normy konwencyjne tworzone współcześnie, z tymi o ponad stuletniej tradycji. Kodeks morski inkorporuje wiele konwencji międzynarodowych.

Za względu na dynamiczny rozwój techniki morskiej oraz zmieniających się w związku z tym wymogów międzynarodowych, wprowadzanych do prawa międzynarodowego w ramach takich instytucji, jak: Międzynarodowa Organizacja Morska i Międzynarodowa Organizacja Pracy, wyzwaniem stojącym przed polskim kodeksem morskim i prawem morskim jest osiąganie zgodności z prawem międzynarodowym oraz wprowadzanie instrumentów prawnych służących zapewnieniu jego wykonania w praktyce.

Kodeks morski z 2001 r. zastąpił uprzednio obowiązujący kodeks morski uchwalony 1 grudnia 1961 r. Ustawa z 2001 r. zrewidowała niektóre dotychczasowe instytucje prawa morskiego, wyłączyła z treści kodeksu morskiego większość regulacji o charakterze publicznoprawnym, wzmocniła problematykę z zakresu cywilnego prawa morskiego. Kodeks morski z 2001 r. wyraźnie jednak nawiązuje do wielu instytucji poddanego kilku nowelizacjom kodeksu z 1961 r., dając wyraz spójności koncepcyjnej pomiędzy dotychczasową a nową ustawą. Kilkukrotne nowelizacje kodeksu morskiego z 2001 r. miały przede wszystkim na celu utrzymanie zgodności norm prawa krajowego z prawem międzynarodowym i unijnym. Należy odnotować w szczególności zmiany z 2003 i 2004 r., które związane były z akcesją Polski do UE i miały przede wszystkim na celu dostosowanie prawa polskiego do acquis communautaire. Proces przebudowy kodeksu morskiego nie jest jednak zakończony. Wymogi płynące dla polskiego ustawodawcy ze zobowiązań międzynarodowych i unijnych wymuszają dokonywanie zabiegów dostosowawczych w prawie wewnętrznym. Wiodącą rolę w tworzeniu i udoskonalaniu krajowego prawa morskiego odgrywa restytuowana w 2008 r. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Morskiego, której praca koncepcyjna i merytoryczna na rzecz kształtowania nowoczesnego prawa morskiego znajduje swoje odzwierciedlenie w ustawodawstwie morskim.

Komentarz stanowi dzieło zbiorowe, nie ma jednak charakteru opracowania wspólnego Autorów biorących udział w jego przygotowaniu. Wyrażone przez poszczególnych Autorów poglądy prawne zaprezentowane w poszczególnych częściach komentarza stanowią wyraz ich osobistych poglądów.

Komentarz zawiera liczne odniesienia do literatury przedmiotu, zarówno krajowej jak i zagranicznej. Przywoływane w komentarzu cenione opracowania nie stanowią jednak kompletnej listy bibliograficznej z zakresu prawa morskiego. Dotychczasowy dorobek naukowy i orzeczniczy przedstawicieli doktryny i judykatury został przedstawiony w wyborze, zgodnie z wymaganiami niniejszego opracowania. W celu lepszego zilustrowania niektórych instytucji pojawiają się odesłania do prawa obcego. W komentarzu znalazły się odniesienia do orzecznictwa sądów polskich oraz sądów zagranicznych a także wybrane orzeczenia izb morskich. Omówione zostały także konwencje międzynarodowe inkorporowane do kodeksu morskiego. Ponieważ uzupełniają one treść normatywną kodeksu celowe było odniesienie się do ich treści. Zintensyfikowane w ostatnich latach zainteresowanie Unii Europejskiej sferą działalności morskiej znajduje swoje odzwierciedlenie w prawodawstwie europejskim. W niezbędnym zakresie komentarz odwołuje się i omawia akty unijnego prawa morskiego. Praktyka międzynarodowa oraz powszechne używanie w obrocie morskim języka angielskiego narzuciły konieczność posługiwania się w komentarzu obcą terminologią. Znaczenie obcych pojęć zostało wyjaśnione w tekście komentarza oraz w wykazie skrótów.

Komentarz uwzględnia stan prawny na dzień 1 maja 2012 r.

Dorota Pyć

Iwona Zużewicz-Wiewiórowska

Gdańsk, 1 maja 2012 r.