Dąbkiewicz Krzysztof, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz

Ustawa z 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) stanowi - oprócz Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego - trzecią kodyfikację karną przyjętą przez polski Parlament w czerwcu 1997 r. W pierwotnej wersji Kodeks ten miał obowiązywać od 1 stycznia 1998 r., ostatecznie jednak na mocy art. 3 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 111, poz. 1061) wszedł w życie w dniu 1 września 1998 r. Od tego czasu Kodeks był wielokrotnie nowelizowany; wystarczy wskazać, że w okresie od września 1998 r. do sierpnia 2011 r. wydano przeszło 30 ustaw nowelizujących treść tego aktu prawnego.

Pierwszą w tym zakresie była wspomniana już ustawa zmieniająca datę wejścia w życie, kolejne miały rozmaity zakres i charakter. Były to duże ustawy kompleksowo nowelizujące Kodeks zarówno w części ogólnej, jak i szczególnej [zwłaszcza ustawa z 24 lipca 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 142, poz. 1380; por. w tym zakresie T. Bulenda, R. Musidłowski, Nowelizacja kodeksu karnego wykonawczego w 2003 r. (analiza i próba oceny), PWP 2003, nr 40-41; T. Szymanowski, Kodeks karny wykonawczy po nowelizacjach z 2003 r., PiP 2004, nr 2], jak i niewielkie zmiany. Były one czynione ze względu na konieczność dostosowania przepisów Kodeksu do innych ustaw, w tym międzynarodowych, lub wymagań stawianych przez orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, jak również do ustaw wprowadzających nowe instytucje w zakresie obrotu prawnego z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej (w tym ostatnim zakresie por. np. ustawę z 24 października 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 214, poz. 1344, która weszła w życie z dniem 18 grudnia 2008 r.). Ostatnie zmiany zostały wprowadzone przepisami ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. Nr 112, poz. 65 ze zm.), mają one jednak charakter czysto techniczny. Dostosowano bowiem tylko terminologię kodeksową do pojęć użytych w tym akcie, zastępując w przepisach Kodeksu zwrot „zakład opieki zdrowotnej” pojęciem „podmiot leczniczy”.

Warto jednak zwrócić uwagę na to, że jedynie kwestią czasu jest kolejna nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego, która wejdzie w życie 1 stycznia 2012 r. na mocy art. 2 i 9 ustawy z 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 40, poz. 227). Zagadnienie to zostało zasygnalizowane w Komentarzu, warto jednak w tym miejscu nieco je przybliżyć. Nowelizacja zakłada wprowadzenie do porządku prawnego nowej instytucji Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, którego dysponentem ma być Minister Sprawiedliwości. Będzie to fundusz celowy w rozumieniu ustawy o finansach publicznych. Środki Funduszu będą pochodzić jak dotychczas z wynagrodzenia za pracę skazanych odbywających karę pozbawienia wolności oraz - co stanowi nowe rozwiązanie w systemie prawa karnego - m.in. z nawiązek oraz świadczeń pieniężnych orzekanych przez sądy w stosunku do sprawców przestępstw.

W zamierzeniu ustawodawcy scentralizowanie środków w jednym Funduszu ma pozwolić na prowadzenie spójnej i przejrzystej polityki pomocy pokrzywdzonym oraz skazanym i zachowanie prawidłowych proporcji w tym zakresie. Mimo utworzenia wspólnego Funduszu wpływy i wydatki na rzecz pomocy pokrzywdzonym oraz pomocy postpenitencjarnej będą ewidencjonowane oddzielnie; nie będzie zatem możliwości finansowania zadań z zakresu pomocy postpenitencjarnej ze środków przeznaczonych na rzecz pokrzywdzonych i odwrotnie.

Należy podkreślić, że ta regulacja odpowiada przepisom decyzji Ramowej Rady z 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym (Dz.Urz. WE 2001 L 220/1). Zmiany przepisów Kodeksu pozwolą też na pełną realizację zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych, niwelując dotychczasową niejednoznaczną i nie w pełni prawidłową praktykę wykorzystywania środków finansowych na cele określone w przepisach. Konsekwencją nowelizacji będzie zmiana tytułu rozdziału VII Kodeksu karnego wykonawczego, który otrzyma brzmienie „Uczestnictwo społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń, pomoc w społecznej readaptacji skazanych oraz Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej” oraz uchylenie art. 196a k.k.w. regulującego kwestię sprawozdań składanych przez podmioty wpisane do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości. W efekcie nastąpi także doprecyzowanie brzmienia art. 173 § 2 pkt 8 k.k.w. oraz zmiana o charakterze dostosowawczym art. 242 § 15 k.k.w.

Druga istotna nowelizacja, która wejdzie w życie w dniu 1 stycznia 2012 r., zostanie dokonana na mocy ustawy z 16 września 2012 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 3961). W przeciwieństwie do wcześniej wskazanego aktu prawnego, ustawa z 16 września 2011 r. gruntownie zmienia kilka fundamentalnych dla postępowania wykonawczego zasad. Znowelizowane zostaną przepisy w zakresie zasady zaskarżalności wszystkich postanowień w postępowaniu wykonawczym przez dopuszczenie możliwości zaskarżenia tylko orzeczeń najbardziej istotnych dla skazanego. Zostanie zniesiona zasada udziału stron we wszystkich posiedzeniach. Nastąpi też odwrócenie zasady dotyczącej wykonalności postanowień w postępowaniu wykonawczym. Z innych zmian należy wskazać na ograniczenie przesłanek materialnych udzielenia warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary. Wszystkie zmiany wynikające z tej nowelizacji zostały bliżej omówione w komentarzu.

W Komentarzu wykorzystano, starając się zachować odpowiednie proporcje, bogaty dorobek literatury oraz stosunkowo stabilnego orzecznictwa - z oczywistych względów - Sądów Apelacyjnych oraz Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, jak również przepisy aktów prawnych i dokumentów międzynarodowych, w tym także o charakterze soft law [w szczególności Europejskie Reguły Więzienne Zalecenia Rec (2006)2 Komitetu Ministrów dla krajów członkowskich, Wzorcowe Reguły Minimum Postępowania z Więźniami uchwalone jako rezolucja i zalecenia I Kongresu ONZ w sprawie zapobiegania przestępczości i postępowaniu z więźniami) dotyczących podstawowych praw człowieka.

Przy powoływaniu orzecznictwa zostały podane niezbędne dane pozwalające na jego identyfikację, co ułatwi korzystającemu z komentarza sięgnięcie do źródła w celu bliższego zapoznania się z treścią judykatu. W przypadku piśmiennictwa w razie pierwszego powołania książki, artykułu czy glosy wskazano autora (autorów), pełny tytuł pozycji oraz dane bibliograficzne. W toku kolejnych powołań zastosowano zapis skrócony.

Autor, wyrażając własne stanowisko, z jednej strony zdaje sobie sprawę z tego, że nikt nie ma monopolu na rację, z drugiej zaś pierwsze wydanie komentarza stanowi dobry punkt wyjścia do jego dalszego udoskonalenia. Uwagi krytyczne zatem pozwolą na realizację tego celu.

Przy opracowaniu komentarza wielce pomocna była współpraca Pań Redaktorek z Wydawnictwa LexisNexis Polska Sp. z o.o.; ich głęboka wiedza oraz doświadczenie miały znaczący wpływ na ostateczny kształt niniejszego opracowania. Za tę cenną pomoc składam Paniom wyrazy serdecznej wdzięczności.

Toruń, sierpień 2011 r.

Krzysztof Dąbkiewicz