Kotowski Wojciech, Kurzępa Bolesław, Kodeks karny skarbowy. Komentarz

Kodeks karny skarbowy, uchwalony przez Sejm w dniu 10 września 1999 r. (Dz. U. Nr 83, poz. 930) stanowi, ze względu na specyfikę, odrębną gałąź prawa, ukształtowaną na pograniczu prawa karnego, prawa finansowego i prawa administracyjnego.

W poprzednim stanie prawnym przez 38 lat funkcjonowała ustawa z dnia 26 października 1971 r. (jedn. tekst: Dz. U. z 1984 r. Nr 22, poz. 103), która była wielokrotnie nowelizowana. Od chwili ogłoszenia jednolitego tekstu zmieniano ją 22 razy, aż w końcu uznano, że zakres kolejnej zmiany wykracza już poza ramy zwykłej nowelizacji.

Stosunkowo niewielka objętość przepisów i całkowicie nowa struktura kodeksu karnego skarbowego z 1999 r. spowodowały, że jest to akt prawny samodzielny i kompletny. Rozproszenie unormowań ograniczono do niezbędnego minimum, obniżając tym samym współczynnik prawdopodobieństwa popełnienia błędów interpretacyjnych.

Dla ułatwienia prawidłowego rozumienia kodeksu karnego skarbowego i właściwego stosowania przepisów zamieszczono w nim tzw. słowniczek, zawierający wyjaśnienie użytych w kodeksie najważniejszych wyrażeń. Na uwagę zasługują zmiany o charakterze funkcjonalnym, odróżniające ten akt prawny od poprzednio obowiązującego. Należy do nich zastosowanie normy ogólnej, która, można już teraz powiedzieć, że z powodzeniem sprzyja właściwemu ukierunkowywaniu zachowań obywateli, mających wpływ na wybór konsekwencji karnych. Chodzi o możliwość wykorzystania dostępnych instytucji prawnych w postaci: czynnego żalu, dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, odstąpienia od wymierzenia kary lub środka karnego oraz nadzwyczajnego złagodzenia kary. Niewątpliwie trafnym rozwiązaniem było przyjęcie stałego i jednolitego wskaźnika w postaci minimalnego wynagrodzenia. W ten sposób granica między wykroczeniem skarbowym a przestępstwem skarbowym jest regulowana wzrostem minimalnego wynagrodzenia, co równocześnie zapewnia - niezależnie od upływu czasu - skalę represyjności równą wobec wszystkich obywateli. Są to podstawowe cechy kodeksu karnego skarbowego.

Ustawa jest stosunkowo nowa, liczy bowiem sześć lat, jednakże była nowelizowana już wielokrotnie. Są to następujące zmiany:

1. Art. 7 ustawy z dnia z dnia 29 czerwca 2000 r. o uchyleniu ustawy o funduszach przemysłowych i ich prywatyzacji w związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych ustaw. (Dz. U. Nr 60, poz. 703) znowelizował art. 112 § 1 komentowanej ustawy przez rezygnację (od 27 lipca 2000 r.) z odpowiedzialności za złożenie fałszywego oświadczenia w celu wyłudzenia od Skarbu Państwa świadectwa udziałowego funduszu przemysłowego.

2. Art. 3 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania karnego, ustawy - przepisy wprowadzające kodeks postępowania karnego oraz stawy - kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 62, poz. 717) uchylił, z dniem 1 września 2000 r., art. 168 komentowanej ustawy.

3. Art. 1 ustawy z dnia z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy - kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2001 r. Nr 11, poz. 82) znowelizował art. 30 § 5, art. 53 § 35, art. 107 § 1 i 3, art. 108, 109 i 110 oraz zmodyfikował tytuł rozdziału 9 - z dniem 1 marca 2001 r.

4. Art. 5 § 11 ustawy z dnia z dnia 24 sierpnia 2001 r. - przepisy wprowadzające kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1149) dodał art. 167a, zgodnie z dyspozycją którego kasację w sprawie o wykroczenie skarbowe wnieść może od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe wyłącznie Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich, a w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych także Naczelny Prokurator Wojskowy - z dniem 17 października 2001 r.

5. Art. 23 ustawy z dnia 20 marca 2002 r. o przekształceniach w administracji celnej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 41, poz. 365) znowelizował art. 53 § 39 pkt 1 oraz do art. 179 dodał § 6, udzielający izbie celnej kompetencji w zakresie wykonywania orzeczeń w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, zabezpieczenia majątkowego na towarach, wartościach dewizowych lub krajowych środkach płatniczych podlegających kontroli celnej lub kontroli dewizowej - z dniem 1 maja 2002 r.

6. Art. 204 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. Nr 74, poz. 676) w art. 53 w § 38 w pkt 3, w art. 118 w § 2, w art. 134 w § 1 w pkt 3 oraz w art. 150 w § 3 i 4 użyte w różnych przypadkach wyrazy „Urząd Ochrony Państwa” zastąpił użytymi w odpowiednich przypadkach wyrazami „Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego” - z dniem 29 czerwca 2002 r.

7. Art. 18 ustawy z dnia 7 czerwca 2002 r. o zniesieniu Generalnego Inspektora Celnego, o zmianie ustawy o kontroli skarbowej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 89, poz. 804) znowelizował art. 53, 118, 133 § 1, art. 150 § 3, art. 179 - z dniem 1 lipca 2002 r.

8. Art. 50 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. - prawo dewizowe (Dz. U. Nr 141, poz. 1178) znowelizował art. 30, 34, 38, 49, 53 § 34, art. 97-106 i art. 133 oraz dodał art. 106a-106ł komentowanej ustawy - z dniem 1 października 2002 r.

9. Art. 3 ustawy z dnia 4 grudnia 2002 r. zmieniającej ustawę o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, ustawę o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy oraz ustawę - kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 213, poz. 1803) znowelizował art. 62 § 3 komentowanej ustawy - z dniem 1 stycznia 2003 r.

10. Art. 7 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o zmianie ustawy o grach losowych, zakładach wzajemnych i grach na automatach oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 774) znowelizował art. 30 § 5, art. 53 § 35, art. 107 § 1 i 3, art. 109 i 110 (rozszerzył o gry na automatach o niskich wygranych) - z dniem 15 czerwca 2003 r.

11. Art. 25 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o utworzeniu Wojewódzkich Kolegiów Skarbowych oraz o zmianie niektórych ustaw regulujących zadania i kompetencje organów oraz organizację jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych (Dz. U. Nr 137, poz. 1302) znowelizował art. 53 § 24, art. 133 § 1-3 i art. 134 § 1 pkt 1 komentowanej ustawy - z dniem 1 września 2003 r.

12. Art. 1 ustawy z dnia 24 lipca 2003 r. o zmianie ustawy - kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 162, poz. 1569) znowelizował art. 3 i art. 53 przez dodanie § 26a i § 30a, art. 54, art. 56 § 1, art. 76 § 1, art. 86 § 1, art. 87 § 1, art. 88 § 1, art. 92 § 1 - z dniem 1 maja 2004 r.

13. Art. 119 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 29, poz. 257) znowelizował art. 53 § 24 i 25, art. 63 - z dniem 1 maja 2004 r.

14. Art. 21 ustawy z dnia 19 marca 2004 r. - przepisy wprowadzające ustawę- prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 623) znowelizował art. 53 § 32, 33 (dodał § 33a), art. 85 § 1, art. 89 § 1, art. 93 - z dniem 1 maja 2004 r.

15. Art. 7 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 93, poz. 894) znowelizował art. 53 przez dodanie § 30b, który w zakresie określenia „pośredni odbiorca” odsyła do ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176), oraz art. 80 § 2 komentowanej ustawy- z dniem 1 lipca 2005 r.

16. Art. 40 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o administrowaniu obrotem towarowym z zagranicą (Dz. U. Nr 97, poz. 963) znowelizował art. 53 § 33, definiując określenie „reglamentacja pozataryfowa” jako środki polityki handlowej ustanowione przez Wspólnotę Europejską w ramach wspólnej polityki handlowej postanowieniami wspólnotowymi stosowanymi w odniesieniu do wywozu lub przywozu towarów, takie jak środki nadzoru lub ochrony, ograniczenia ilościowe i zakazy przywozu oraz wywozu, a także środki administrowania obrotem towarami lub usługami z zagranicą, ustanowione przez właściwy organ administracji państwowej - z dniem 1 maja 2004 r.

17. Art. 31 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. - przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1808) znowelizował art. 106d komentowanej ustawy - z dniem 21 sierpnia 2004 r.

18. Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2005 r., SK 34/2004 (Dz. U. Nr 130, poz. 1090) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 31 § 1 w związku z art. 30 § 3 komentowanej ustawy w zakresie, w jakim przewiduje obligatoryjność przepadku narzędzi, stanowiących własność osoby trzeciej, które służyły do popełnienia przestępstwa skarbowego, jest niezgodny z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 21 Konstytucji.

19. Art. 11 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy - ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 143, poz. 1199) dodał art. 16a, z dyspozycji którego wynika, że nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe ten, kto złożył prawnie skuteczną, w rozumieniu przepisów powołanej ustawy, korektę deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.

20. Art. 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 2005 r. o zwrocie osobom fizycznym niektórych wydatków związanych z budownictwem mieszkaniowym (Dz. U. Nr 177, poz. 1468) dodał art. 76a, w myśl którego odpowiedzialności w postaci kary grzywny do 720 stawek dziennych albo kary pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie, podlega ten, kto przez podanie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajenie rzeczywistego stanu rzeczy wprowadza w błąd właściwy organ narażając na nienależny zwrot wydatków, o jakich mowa w przepisach powołanej ustawy. Jeżeli kwota narażona na nienależny zwrot wydatków jest małej wartości, sprawca określonego czynu zabronionego podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. Natomiast jeżeli kwota narażona na nienależny zwrot wydatków nie przekracza ustawowego progu, sprawca określonego czynu podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Najobszerniejsza, ostatnia nowelizacja kodeksu karnego skarbowego, dokonana ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 178, poz. 1479), która wejdzie w życie w dniu 17 grudnia 2005 r., wprowadziła 145 zmian. W większości dotyczą one szeroko pojętej niespójności zewnętrznej i wewnętrznej kodeksu. Poszczególne przypadki rozpatrywane były zarówno przez pryzmat rozstrzygnięć merytorycznych (doktrynalnych), jak i przez pryzmat potrzeb użytkowników, w szczególności tych, którzy nie są prawnikami. Nie ma wątpliwości, że kodeks karny skarbowy stanowi zespół przepisów, których treścią zainteresowani są nie tylko fachowcy (prawnicy praktycy), ale przede wszystkim szerokie rzesze obywateli, zwłaszcza przedsiębiorcy, a także organy skarbowe. Wskazać warto na istotną zmianę pojęciową, a mianowicie finansowe organy dochodzenia zastąpiono finansowymi organami postępowania przygotowawczego.

Z komentowaną ustawą ściśle związane są następujące ustawy:

1) z dnia 6 czerwca 1997 r. - kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553);

2) z dnia 6 czerwca 1997 r. - kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555);

3) z dnia 6 czerwca 1997 r. - kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557).

4) z dnia 26 czerwca 1974 r. - kodeks pracy (jedn. tekst: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94);

5) z dnia 20 maja 1971 r. - kodeks wykroczeń (Dz.U. Nr 12, poz. 114);

6) z dnia 19 marca 2004 r. - prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 622);

8) z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 29, poz. 257);

9) z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65);

10) z dnia 29 sierpnia 1997 r. - ordynacja podatkowa (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60);

11) z dnia 10 marca 2006 r. o administrowaniu obrotem usługowym z zagranicą (Dz. U. Nr 79, poz. 546);

12) z dnia 27 lipca 2002 r. - prawo dewizowe (Dz. U. Nr 141, poz. 1178);

13) z dnia 29 lipca 1992 r. o grach i zakładach wzajemnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 4, poz. 27);

14) z dnia 10 kwietnia 1997 r. - prawo energetyczne (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1504);

15) z dnia 2 lipca 2004 r. - o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807).

16) z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694);

17) z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776),

18) z dnia 21 sierpnia 1997 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 111, poz. 937);

19) z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930),

20) z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873);

21) z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535).

Kodeks karny skarbowy obejmuje prawo skarbowe materialne, procesowe i wykonawcze. Składa się z 24 rozdziałów. Cały akt dzieli się na trzy tytuły: I. Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe (art. 1-112), II. Postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe (art. 113-177) i III. Postępowanie wykonawcze w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe (art. 178-191).

Ustawa obowiązuje od dnia 17 października 1999 r., a ostatnie zmiany od dnia 17 grudnia 2005 r.