Oleksyn Magdalena, Czas pracy kierowców. Komentarz
Czas pracy kierowców. Komentarz
Wprowadzenie
Realizacja Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Uníi Europejskiej wymaga dostosowania polskiego prawa do ustawodawstwa unijnego m.in. w zakresie transportu drogowego. W tym celu należało wdrożyć do polskiego prawa przepisy Rozporządzenia Rady Wspólnot Europejskich Nr 3820/85 z dnia 20 grudnia 1985 r. o harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego (w tekście angielskim: Council Regulation (EEC) No 3820/85 of 20 December 1985 on the harmonisation of certain social legislation relating to road transport; Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich Nr L 370 z 31 grudnia 1985 r.). Akt ten ma zastosowanie ogólne, obowiązuje w całości i stosuje się go bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej (art. 189 ust. 2 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską; Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich 1992, C 191 ze zm.). „Zastosowanie ogólne” rozporządzenia oznacza, że stosuje się je do ogólnie i abstrakcyjnie ujętych kategorii osób w obiektywnie określonych sytuacjach. Przepisy rozporządzenia stosowane są bezpośrednio w każdym państwie członkowskim i automatycznie należy ono do najwyższych norm w wewnętrznym systemie prawnym państw członkowskich [Zob. K. Lenaerts, P. V. Nuffel, Podstawy prawa europejskiego, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998, s. 328-330].
Zakresem przedmiotowym rozporządzenia objęty jest przewóz drogowy, zdefiniowany jako „każda podróż, odbywana na drogach publicznych przez pojazd, załadowany lub nie, służący do przewozu pasażerów lub towarów” (art. 1 ust. 1 rozporządzenia). Rozporządzenie 3820/85/EWG ma na celu przede wszystkim poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego, warunków pracy kierowców oraz ujednolicenie warunków konkurencji na rynku transportowym. Służyć temu miało wprowadzenie maksymalnych okresów prowadzenia pojazdu, obowiązkowych okresów odpoczynku (dobowego i tygodniowego), zakazu wypłaty premii za przebytą odległość lub za przewieziony towar, które mogłyby zagrozić bezpieczeństwu ruchu drogowego, a także określenie minimalnego wieku kierowców. Kontrolę przestrzegania przepisów mają ułatwiać przyrządy kontrolne (tachografy lub karty drogowe), w które obowiązkowo wyposaża się pojazdy objęte przepisami rozporządzenia.
Omawiane rozporządzenie nie zawiera regulacji dotyczących czasu pracy kierowców pozostających w stosunku pracy. Czas pracy kierowców został uregulowany Dyrektywą z 11 marca 2002 r. (w wersji angielskiej: Directive 2002/15/EC of the European Parliament and of the council of 11 March 2002 on the organisation of the working time of persons performing mobile road transport activities; Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich, L 080, 23/03/2002, s. 0035-0039). Akt ten wprowadził definicję czasu pracy oddzielną dla kierowców zatrudnionych w ramach stosunku pracy oraz dla kierowców pracujących na własny rachunek. W art. 3 Dyrektywy zawarte są też definicje takich pojęć, jak: czas dyżuru, kierowca pracujący na własny rachunek, tydzień, czy praca nocna. Dyrektywa reguluje m.in. tygodniowe normy czasy pracy (art. 4), przerwy (art. 5) oraz pracę nocną (art. 7).
Dostosowanie prawa polskiego do ustawodawstwa Wspólnot Europejskich w zakresie czasu pracy kierowców miało nastąpić ustawą z dnia 24 sierpnia 2001 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2001 r. Nr 123, poz. 1354). Ustawa ta weszła w życie 1 października 2002 r. Przepisy rozdziału czwartego oraz art. 37 ustawy zaczęły obowiązywać 1 stycznia 2003 r. (na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 2002 r. o zmianie ustawy o czasie pracy kierowców oraz ustawy - Prawo o miarach). Do 1 stycznia 2003 r. czas pracy kierowców pozostających w stosunku pracy regulowały przepisy działu VI Kodeksu pracy. Przepisy tego działu nie zawierały jednak żadnej odrębnej regulacji czasu kierowców poza transportem samochodowym i komunikacją samochodową. Przepis art. 1294 § 1 k.p. określał dobową i przeciętną tygodniową normę czasu pracy tej grupy kierowców, a przepis art. 1296 § 1 k.p. zezwalał na stosowanie do nich, w szczególnie uzasadnionych przypadkach przerywanego czasu pracy. Od 1 stycznia 2003 r. w zakresie nieuregulowanym ustawą o czasie pracy kierowców stosuje się nadal przepisy Kodeksu pracy (art. 1 ust. 3 ustawy).
Kontrola przestrzegania przepisów ustawy dotyczących okresów prowadzenia pojazdu i obowiązkowych przerw oraz czasu odpoczynku kierowcy należy do obowiązków Inspekcji Transportu Drogowego (art. 50 pkt 4 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym; Dz. U. Nr 125, poz. 1371 z późn. zm.). Zapisy urządzenia rejestrującego prędkość jazdy, czas jazdy i czas postoju, obowiązkowe przerwy i czas odpoczynku oprócz Inspektorów Transportu Drogowego może kontrolować Policja, organ celny, funkcjonariusze Straży Granicznej oraz zarządcy dróg (art. 89 ustawy o transporcie drogowym).
Czy ustawa o czasie pracy kierowców dostosowuje nasze prawo do ustawodawodastwa unijnego?
Porównanie tekstu ustawy o czasie pracy kierowców oraz Rozporządzenia Nr 3820/85/EWG nie pozwala zgodzić się z opiniami o zgodności projektu ustawy o czasie pracy kierowców z prawem Unii Europejskiej wyrażonymi przez Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej Jacka Saryusza-Wolskiego oraz Podsekretarza Stanu Cezarego Banasińskiego (uzasadnienie do projektu ustawy o czasie pracy kierowców dostępne na stronie www.sejm.gov.pl.). W „Uzasadnieniu dostosowawczego charakteru projektu ustawy o czasie pracy kierowców” podaje się, że ustawa stanowić będzie pełną transpozycję Rozporządzenia Nr 3820/85/EWG. Już wstępna lektura obu aktów pozwala stwierdzić, że różnią się one w wielu istotnych kwestiach, takich jak zakres przedmiotowy, odpoczynek tygodniowy kierowców wykonujących przewóz pasażerów, okres, dla którego ustala się dzienny czas prowadzenia pojazdu, czy też typy przewozów wyłączone spod obowiązywania niektórych przepisów. Ponadto omawiane rozporządzenie reguluje szczegółowo zagadnienia dotyczące minimalnego dopuszczalnego wieku kierowcy, których to kwestii ustawa o czasie pracy kierowców nie porusza. Istotne różnice występują w definicjach wprowadzanych przez oba akty prawne. Ustawa o czasie pracy kierowców nie wyjaśnia m.in. znaczenia takich pojęć, jak: pojazd silnikowy, ciągnik, przyczepa, naczepa, czy dozwolona maksymalna masa. Istotne różnice występują też w definicji pojęcia kierowcy. Rozporządzenie 3820/85 określa kierowcę jako „każdą osobę, która kieruje pojazdem nawet przez krótki okres, oraz każdą osobę, która jest przewożona w pojeździe w tym celu, aby kierować nim w razie potrzeby” (art. 1 pkt 3 Rozporządzenia 3820/85). Z kolei przepis art. 2 pkt 1 ustawy o czasie pracy kierowców określa kierowcę jako każdą osobę uprawnioną do kierowania pojazdem silnikowym. Definicja zawarta w ustawie o czasie pracy kierowców nie pozwala objąć swoimi przepisami osoby, która wykonuje transport drogowy, ale nie posiada uprawnień do kierowania pojazdem silnikowym.
Umowa AETR a ustawa o czasie pracy kierowców
Od 24 listopada 1999 r. w Polsce obowiązuje Umowa europejska, sporządzona w Genewie dnia 1 lipca 1970 r., dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR) (Dz. U. z 1999 r. Nr 94, poz. 1087). Postanowienia Umowy AETR zostały aneksem z kwietnia 1992 r. dostosowane do przepisów Rozporządzenia 3820/85 z 20 grudnia 1985 r. Przedmiotem regulacji umowy jest międzynarodowy przewóz drogowy, zdefiniowany jako „każde przemieszczenie pojazdu w stanie próżnym lub ładownym po drogach otwartych do użytku publicznego, przeznaczonego do przewozu pasażerów lub towarów, w czasie którego następuje przekroczenie przynajmniej jednej granicy” (Art. 1g i 1h Umowy AETR).
Po wejściu w życie ustawy o czasie pracy kierowców z dnia 24 sierpnia 2001 r. postanowienia Umowy AETR nadal obowiązują przy międzynarodowych przewozach drogowych, ale tylko w krajach - stronach Umowy niebędących członkami Unii Europejskiej. Do krajów tych należą przykładowo: Rosja, Białoruś, Chorwacja, Estonia, Litwa, Mołdawia, Słowacja oraz Słowenia. Przepisy Umowy będą miały zastosowanie do całości podróży również w państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Postanowienia Umowy AETR muszą być przestrzegane przez przewoźników z państw-sygnatariuszy na terenie kraju, w którym maja oni siedzibę, i we wszystkich państwach-sygnatariuszach, przez których terytorium przejeżdżają. Ponadto postanowień Umowy AETR muszą przestrzegać przewoźnicy państw, które nie podpisały umowy na terytorium państw-sygnatariuszy.
Inspekcja Transportu Drogowego
Przeprowadzanie kontroli kierowców i pracodawców w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących okresów prowadzenia pojazdu i obowiązkowych przerw oraz czasu odpoczynku kierowcy należy m.in. do kompetencji Inspekcji Transportu Drogowego, która została powołana ustawą z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. Nr 125, poz. 1371 z późn. zm). Organ ten ma za zadanie kontrolę przestrzegania przepisów w zakresie transportu drogowego i niezarobkowego krajowego i międzynarodowego przewozu drogowego wykonywanego pojazdami samochodowymi (art. 48 ustawy o transporcie drogowym). Inspektorzy, wykonując powierzone im w ustawie zadania, mają m.in. prawo wstępu do pojazdu oraz kontroli dokumentów i urządzeń pomiarowo-kontrolnych znajdujących się w pojeździe. Inspektor ma również prawo do stosowania środków przymusu bezpośredniego oraz używania broni palnej (art. 55 ust. 2 ustawy o transporcie drogowym).
Przepis art. 1 ust. 1 ustawy określa jej zakres podmiotowy. Ustawa ma zastosowanie do kierowców zatrudnionych w swoim zawodzie w ramach stosunku pracy oraz innych kierowców wykonujących transport drogowy (art. 1 ust. 1). W przepisie art. 2 pkt 3 ustawy transport drogowy został określony jako „działalność gospodarcza w zakresie przewozu osób lub rzeczy pojazdami samochodowymi”. Redakcja przepisu art. 1 ust. 1 oraz art. 2 pkt 3 wskazuje, że zakres podmiotowy ustawy obejmuje nie tylko przewozy dokonywane przez przedsiębiorstwa, które zajmują się działalnością gospodarczą w zakresie przewozu osób lub rzeczy, ale również przewozy osób lub rzeczy będące działalnością pomocniczą w podstawowej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, a więc również stanowiące działalność pomocniczą, o charakterze niezarobkowym.
Pozostawienie wielu rodzajów przewozów, często wykonywanych dużymi samochodami, poza uregulowaniami ustawy o czasie pracy stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa...
Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX