Daniel Paweł, Możliwość weryfikacji wpisu do ewidencji zabytków. Glosa aprobująca do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 października 2023 r. (II OSK 2326/18)

Jednym z podstawowych zagadnień związanych z ochroną zabytków pozostaje kwestia ujęcia danej nieruchomości w ewidencji gruntów. Dokonanie wpisu ma wpływ na prawa i obowiązki właścicieli lub użytkowników wieczystych, wyznaczając sferę przysługujących im uprawnień, przy czym obowiązujące przepisy ustawy o z 23.07.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nie przewidują procedury, w której osoby bezpośrednio zainteresowane miałyby możliwość czynnego udziału w postępowaniu zakończonym wpisem. W stanie prawnym ukształtowanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 11.05.2023 r., P 12/18, należało przyjąć, że brak powyższej procedury stanowi naruszenie zasad konstytucyjnych, w tym ochrony prawa własności oraz zasady proporcjonalności. Orzeczenie powyższe zaktualizowało jednak problem dotyczący weryfikacji już dokonanych wpisów. Naczelny Sąd Administracyjny w glosowanym wyroku z 18.10.2023 r., II OSK 2326/18, stanął na stanowisku, że wpis do ewidencji zabytków należy traktować jako akt lub czynność w rozumieniu art. 3 § 2 pkt 4 ustawy 30.08.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, który to przepis może być zaskarżony do sądu administracyjnego przez właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, a sama wadliwość procedury w przedmiocie wpisu do ewidencji i jej zaskarżenie musi skutkować każdorazowo bezskutecznością wpisu do ewidencji. Oznacza to, że sądy administracyjne uznały, iż kwestie formalne – w postaci braku odpowiedniej procedury – dyskwalifikują wpis do ewidencji, co należy uznać za działanie prawidłowe, służące ochronie praw jednostki.