Góralski Piotr, Wybrane problemy regulacji prawnej, wykładni oraz stosowania instytucji błędu co do prawa (error iuris) na tle poglądów doktryny i orzecznictwa sądowego

Streszczenie

Przedmiotem opracowania są wybrane problemy prawnej regulacji błędu co do bezprawności zachowania. Autor przedstawił w zarysie ważniejsze przekształcenia, jakie zaszły na gruncie unormowań dotyczących tej instytucji w treści kolejnych, rodzimych kodeksów karnych z 1932, 1969 oraz 1997 roku. W toku dalszych rozważań podjął próbę odpowiedzi na pytanie, czy owe zmiany, a zwłaszcza zastąpienie w art. 30 k.k. dawnego określenia „błąd którego sprawca nie mógł uniknąć” sformułowaniem „błąd usprawiedliwiony”, prowadzą do łagodniejszego, czy też może surowszego traktowania sprawców przestępstw, którzy w chwili czynu pozostawali w stanie nieświadomości bezprawności swojego zachowania. Poddał również analizie praktyczną przydatność rozpowszechnionego w teorii i w praktyce wymiaru sprawiedliwości podziału zachowań karalnych na czyny typu mala per se oraz mala prohibita dla możliwości usprawiedliwienia błędu co do prawa. Jego zdaniem wskazany tu podział przestępstw odgrywa obecnie mniejszą rolę, w związku z tym, że błąd co do prawa jest stosunkowo często efektem nieprawidłowej interpretacji także tych przepisów, które chronią ludzkie życie, zdrowie, wolność lub mienie i których naruszenia tradycyjnie są zaliczane do kategorii zachowań typu mala per se. W dalszej części opracowania autor wskazuje wymieniane w doktrynie i na gruncie orzecznictwa sądowego okoliczności, które mogą usprawiedliwiać nieświadomość bezprawności sprawcy. Omówił upowszechniony, swoisty standard oceny usprawiedliwiania błędu prawnego na podstawie zarówno czynników zobiektywizowanych (porównanie konkretnego sprawcy z tzw. „wzorcem przeciętnego obywatela”), jak również cech i właściwości przestępcy nadających ocenie przeprowadzanej przez sąd charakter subiektywizujący. Autor wskazał też na niektóre wadliwości tego schematu wartościowania okoliczności usprawiedliwiających błąd sprawcy. Podkreślił on również rolę fachowego poradnictwa prawnego w wymienionym procesie oceny oraz niektóre spory, jakie powstają na tym tle, a w szczególności, czy kształtować oraz usprawiedliwiać błąd prawny oskarżonego mogą okoliczności mające znaczenie dla ograniczenia, a nawet wyłączenia jego poczytalności. Ważną część opracowania stanowi przytoczenie przykładów błędu co do prawa polegających na działaniu sprawcy w warunkach wyimaginowanej sobie przezeń okoliczności wyłączającej bezprawność zachowania.