Jastrzębski Robert, Model sądownictwa administracyjnego w ustawie z dnia 3 sierpnia 1922 r. o Najwyższym Trybunale Administracyjnym

Streszczenie: Publikacja dotyczy powstania Najwyższego Trybunału Administracyjnego oraz przyjętego przez polskiego ustawodawcę modelu sądownictwa administracyjnego. Artykuł składa się z czterech części. W pierwszej z nich zostały omówione systemy sądowej kontroli administracji, tj. anglosaski, w którym sądy powszechne kontrolują administrację, oraz kontynentalny, który jest związany z powołaniem specjalnych sądów administracyjnych. Geneza ostatniego z systemów sięga epoki napoleońskiej Francji i jest związana ze ścisłym rozdziałem kompetencji między administracją (władzą wykonawczą) a sądownictwem (władzą sądowniczą). W związku z tym powstały specjalne organy, tj. rady prefekturalne oraz Rada Stanu, które rozpatrywały sprawy w trybie dwuinstancyjnym. Ten rodzaj sądowej kontroli administracji funkcjonował w okresie Księstwa Warszawskiego oraz Królestwa Polskiego – do wprowadzenia rosyjskich regulacji sądowych z 1875 r. Jednak wpływ na dalszy rozwój sądownictwa administracyjnego na ziemiach polskich miały dwa inne modele sądownictwa, tj. pruski (północnoniemiecki) oraz austriacki (południowoniemiecki). Druga część artykułu dotyczy funkcjonowania sądownictwa administracyjnego w okresie tworzenia się państwowości polskiej oraz regulacji zawartej w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r. W szczególności zwrócono uwagę na treść art. 73 konstytucji marcowej, który przewidywał powstanie wieloinstancyjnego sądownictwa administracyjnego z udziałem czynnika obywatelskiego. W kolejnej części artykułu omówiono prace legislacyjne, których efektem było uchwalenie ustawy z dnia 3 sierpnia 1922 r. o Najwyższym Trybunale Administracyjnym. Należy zaznaczyć, że nie zostały zrealizowane postanowienia art. 73 konstytucji marcowej w ustawie o Najwyższym Trybunale Administracyjnym, powołano bowiem jednoinstancyjny Trybunał, wzorowany na modelu austriackim. Ponadto nie powstały sądy administracyjne niższej instancji z udziałem czynnika obywatelskiego. Wyjątkiem było utrzymanie modelu sądownictwa niemieckiego w dawnym zaborze pruskim (czyli na obszarze województw poznańskiego i pomorskiego oraz górnośląskiej części województwa śląskiego) który właśnie charakteryzował się wieloinstancyjnością oraz udziałem czynnika społecznego. W ostatniej części publikacji – podsumowaniu – zwrócono uwagę na przyczyny przyjęcia austriackiego modelu sądownictwa administracyjnego przez państwo polskie po I wojnie światowej. W szczególności zaliczono do nich: braki kadrowe, które powodowałyby problem z obsadą wieloinstancyjnego sądownictwa administracyjnego; niejednolitą organizację administracji na obszarze ówczesnego państwa polskiego; konieczność uprzedniej realizacji zasady udziału obywateli w administracji; wysokie koszty organizacyjne powstania wieloinstancyjnego sądownictwa administracyjnego.