Muszyński Mariusz, Konstytucyjne granice bezpośredniego stosowania umowy międzynarodowej przez sądy w Polsce

Streszczenie

Przedmiotem artykułu jest problematyka bezpośredniego stosowania umowy międzynarodowej. Analiza zagadnienia jest przeprowadzona na tle i z uwzględnieniem polskich rozwiązań konstytucyjnych.

Z perspektywy prawa międzynarodowego, charakter relacji między nim a prawem krajowym jest jeden – prawo międzynarodowe rości sobie pierwszeństwo w zakresie wykonania wynikających z niego zobowiązań. Nie przejmując się przy tym kwestią detali, które do tego wykonania mają doprowadzić, ani ewentualną sprzecznością tych zobowiązań z prawem krajowym. Liczy się osiągnięcie efektu, czyli wykonania międzynarodowego zobowiązania. Inaczej jest z perspektywy prawa krajowego. W tym kontekście raczej nie ma jednej zasady, ale istnieje wiele zależności warunkowanych konkretnym przypadkiem (kontekst zobowiązania, rodzaj źródła prawa międzynarodowego, kształt systemu konstytucyjnego itp.). Prowadzi to do wielu sprzeczności. Jednym z rozwiązań mających na celu ich uniknięcie jest bezpośrednie stosowanie umowy międzynarodowej, instytucja znana prawu międzynarodowemu i krajowym konstytucjom wielu państw. Jego celem jest umożliwienie jednostkom bezpośredniego dochodzenia praw wynikających z prawa międzynarodowego na drodze sądowej. Takie rozwiązanie znajdujemy także w Konstytucji RP. Jej art. 91 ust. 1 określa warunki, na jakich jest to możliwe. Są to: związanie się przez Polskę umową w drodze ratyfikacji, ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw i brak tzw. zastrzeżenia ustawowego (stosowanie nie jest uzależnione od wydania ustawy).

Obok warunków literalnie wskazanych w Konstytucji, zapomina się jednak o istnieniu warunków dorozumianych. Chodzi tu o jakość konstrukcyjną przepisów takiej umowy (konkretność, jasność i jednoznaczność), jak i kształt systemu prawno-ustrojowego państwa. W szczególności warto pamiętać o tej ostatniej kwestii. Sądy – stosujące bezpośrednio ratyfikowane umowy międzynarodowe, nie działają w próżni, ale w ramach systemu prawno-ustrojowego państwa. Nie mogą więc wykonywać swego uprawnienia, nawet konstytucyjnego, sprzecznie z innymi zasadami konstytucyjnymi, w tym przede wszystkim z zasadą trójpodziału władzy.