NB-BI-III-073-1/01 - W sprawie ustawy z dnia 16.11.2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł.

W związku z uwagami, przekazywanymi przez banki w trakcie inspekcji przeprowadzanych przez GINB, dotyczącymi interpretacji niektórych przepisów ustawy z dn. 16.11.2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz wzajemnych relacji pomiędzy tą ustawą a uchwałą nr 4/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dn. 30.06.1998 r. w sprawie trybu postępowania banków w przypadkach prania pieniędzy oraz ustalenia wysokości kwoty i warunków prowadzenia rejestru wpłat gotówkowych powyżej określonej kwoty oraz danych o osobach dokonujących wpłaty i na rzecz których wpłata została dokonana, Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego przekazuje swoje stanowisko w kwestiach budzących wątpliwości. Jednocześnie pragniemy zwrócić uwagę, że zgodnie z postanowieniami art. 3 ust. 1 ustawy z dn. 16.11.2000 r. organami administracji rządowej właściwymi w sprawach zapobiegania wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł są minister właściwy do spraw instytucji finansowych, jako naczelny organ informacji finansowej, oraz Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF).

W dniu 23.06.2001 r. weszła w życie ustawa o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł. W wyniku nowelizacji ustawą z dn. 8.06.2001 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł ustawodawca przesunął terminy wejścia w życie niektórych przepisów ustawy z dn. 16.11.2000 r. określających obowiązek przekazywania informacji na temat transakcji do GIIF. Wyżej wymieniona nowelizacja spowodowała, że obowiązywanie uchwały nr 4/98 KNB utrzymane zostało w mocy do dn. 31.03.2002 r. W związku z tym obecnie banki przestrzegają dwóch regulacji - ustawy z dn. 16.11.2000 r. oraz uchwały nr 4/98 KNB. Również rozporządzenie Ministra Finansów z dn. 21.09.2001 r. w sprawie określenia wzoru rejestru transakcji, sposobu jego prowadzenia oraz trybu dostarczania danych z rejestru Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej wyłącza w § 12 jego zastosowanie do banków i wskazuje, że do 31.03.2002 r. banki obowiązane są przestrzegać przepisów uchwały nr 4/98 KNB.

Zgodnie z interpretacją Generalnego Inspektora Informacji Finansowej z dn. 23.07.2001 r. przepisy ustawy z dn. 16.11.2000 r. i uchwały nr 4/98 KBN nakładają na banki podobne obowiązki w zakresie rozpoznawania, rejestrowania i ujawniania transakcji podejrzanych bez względu na kwotę i rodzaj operacji. Jednakże przepisy ustawy, która jest aktem wyższego rzędu w stosunku do uchwały, mają pierwszeństwo przed przepisami uchwały. W przypadku gdy powstaje kolizja przepisów powyższych aktów prawnych, banki zobowiązane są do przestrzegania przepisów ustawy z dn. 16.11.2000 r. Natomiast w przypadku gdy ta sama kwestia jest odmiennie regulowana przez przepisy ustawy i przepisy uchwały, lecz nie występuje między nimi kolizja, to banki mają obowiązek przestrzegać przepisów obydwu aktów prawnych. Przykładem może być przywołany w obydwu aktach prawnych obowiązek zawiadamiania o transakcji podejrzanej. Banki na mocy art. 11 ustawy z dn. 16.11.2000 r. przekazują informacje GIIF, a zgodnie z przepisem § 5 uchwały nr 4/98 KNB zawiadamiają właściwą prokuraturę oraz Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego. Ponadto należy zauważyć, że na podstawie przepisów uchwały nr 4/98 KNB banki posiadają wdrożony tryb postępowania w zakresie rejestracji transakcji i prowadzenia rejestru również w odniesieniu do art. 8 ust. 3 ustawy, to znaczy obowiązku rejestracji bez względu na jej wartość i charakter w przypadku, gdy okoliczności wskazują na nielegalne lub nieujawnione pochodzenie środków.

Zgodnie z postanowieniami art. 105 ust. 2 ustawy z dn. 29.08.1997 r. - Prawo bankowe zakres oraz zasady udzielania informacji przez banki organom podatkowym, Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej lub organom kontroli skarbowej regulują odrębne ustawy. Oznacza to, że dostęp do informacji stanowiący tajemnicę bankową między innymi dla GIIF nie podlega przepisom ustawy - Prawo bankowe, a przepisom odrębnej ustawy, którą w tym przypadku jest ustawa z dn. 16.11.2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł. Artykuł 10 przedmiotowej ustawy stanowi, że na pisemne żądanie GIIF instytucja obowiązana udostępnia dokumenty dotyczące transakcji objętych przepisami ustawy. Udostępnianie polega w szczególności na przekazywaniu informacji o zawartości dokumentów, przekazywaniu ich potwierdzonych kopii lub udostępnianiu odpowiednich dokumentów do wglądu upoważnionym pracownikom w celu sporządzenia notatek bądź kopii. Przez pojęcie "transakcje objęte przepisami ustawy" należy rozumieć transakcje zdefiniowane w art. 2 pkt 2 ustawy, które w przypadku spełnienia warunków określonych w art. 8 ust. 1 lub 3 podlegają rejestracji przez instytucję obowiązaną oraz przekazaniu informacji na ich temat GIIF zgodnie z dyspozycją art. 11 ust. 1 omawianej ustawy. Gromadzenie informacji przez GIIF jest niezbędnym elementem realizacji jego ustawowych zadań określonych w art. 4 ustawy z dn. 16.11.2000 r. W związku z powyższym banki winny dokładać starań w celu udostępnienia GIIF żądanych przez niego informacji nie tylko w odniesieniu do przeprowadzanych przez siebie transakcji objętych przepisami ustawy. Należy bowiem pamiętać, że występując o informacje Generalny Inspektor Informacji Finansowej dysponuje danymi wzbudzającymi uzasadnione podejrzenia, że celem podmiotu dokonującego pewnych operacji może być pranie pieniędzy. Warunkiem koniecznym do uzyskania potwierdzenia bądź nie swoich podejrzeń jest zebranie przez GIIF jak największej ilości informacji i sformułowanie na podstawie ich analizy ostatecznych wniosków. Dodatkowo pragniemy zauważyć, że już samo wystąpienie GIIF do banku wskazuje, iż podmiot, którego dotyczy zapytanie, może być zamieszany lub wykorzystywany do przeprowadzania operacji finansowych mających na celu pranie pieniędzy. Za takim podejściem do problemu przemawia również interpretacja celowościowa ustawy z dn. 16.11.2000 r., założeniem ustawodawcy było bowiem powołanie do życia centralnego organu informacji finansowej gromadzącego i analizującego informacje na temat określonych transakcji dokonywanych w systemie finansowym państwa w celu podejmowania działań zmierzających do zapobiegania praniu pieniędzy, a zgodnie z obowiązkiem wynikającym z art. 106 ust. 1 każdy bank jest zobligowany do przeciwdziałania wykorzystywaniu swojej działalności do celów mających związek z przestępstwem, o którym mowa w art. 299 kodeksu karnego lub w celu ukrycia działań przestępczych.

Stosownie do postanowień art. 31 ust. 1 ustawy z dn. 16.11.2000 r. Generalny Inspektor Informacji Finansowej przekazuje informacje, o których mowa w art. 29 przedmiotowej ustawy, sądom i prokuratorom na potrzeby postępowania karnego, natomiast stosownie do przepisu art. 31 ust. 2 prokurator - w razie otrzymania zawiadomienia o uzasadnionych podejrzeniach wprowadzania do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł - może żądać informacji o obrotach i stanach rachunków klienta, którego dotyczy zawiadomienie, także w toku czynności podejmowanych na podstawie art. 307 kodeksu postępowania karnego. W ocenie nadzoru bankowego adresatem żądania prokuratura na podstawie przepisu art. 31 ust. 2 jest tylko GIIF. Świadczy o tym konstrukcja całego artykułu 31. Pominięcie bezpośredniego wskazania w ust. 2 tego artykułu, kto jest adresatem żądania prokuratora, jest wyrazem techniki legislacyjnej polegającej na syntetycznym języku aktu prawnego, unikającym zbędnych słów. Taki sposób rozumienia omawianego przepisu potwierdza również fakt uchylenia przez ustawą z dnia 16.11.2000 r. ust. 3 art. 106 ustawy - Prawo bankowe, który uprawniał prokuratora do żądania od banku informacji o obrotach i stanach rachunków bankowych klienta, którego dotyczy zawiadomienie. Gdyby uprawnienie prokuratora miało nadal odnosić się wprost do banków, to ustawodawca nie uchyliłby art. 106 ust. 3 ustawy - Prawo bankowe. Należy również zauważyć, że prokurator ma prawo żądać od banku udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową na podstawie art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. b i c ustawy - Prawo bankowe w związku z toczącym się postępowaniem karnym, również wówczas, gdy jest to postępowanie dotyczące prania pieniędzy, natomiast gdy żąda informacji na podstawie art. 307 kodeksu postępowania karnego, to jest w postępowaniu sprawdzającym "w sprawie" a nie przeciwko, to może żądać tych informacji za pośrednictwem Generalnego Inspektora Informacji Finansowej. Trzeba w tym miejscu wyraźnie podkreślić, że art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy - Prawo bankowe dotyczy wyłącznie osób, przeciwko którym toczy się postępowanie karne, to jest podejrzanym, którym w toku postępowania przygotowawczego przedstawiono zarzuty, lub oskarżonym w postępowaniu sądowym. W związku z tym w toku postępowania przygotowawczego do momentu przedstawienia danej osobie zarzutów, wiadomości stanowiące tajemnicę bankową będzie mógł ujawniać wobec tej osoby prokuratorowi wyłącznie Generalny Inspektor Informacji Finansowej.