Nitecki Stanisław, Wilk Aleksandra, Wspieranie rodziny i system pieczy zastępczej. Komentarz, wyd. II

Powszechnie zauważalny kryzys rodziny skutkuje tym, że najbardziej pokrzywdzone stają się dzieci, które powinny w pierwszej kolejności mieć prawo do wychowywania się w rodzinie naturalnej. Wszelkie odstępstwa w tym zakresie negatywnie wpływają na proces ich wychowania, a to przenosi się na późniejsze niewłaściwe funkcjonowanie w życiu dorosłym. Instrumentem, przy wykorzystaniu którego ustawodawca stara się minimalizować występowanie negatywnych zjawisk związanych z niemożnością wychowywania dziecka przez rodzinę naturalną, jest uchwalona 9.06.2011 r. ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2024 r. poz. 177 ze zm.).

Mocą tej ustawy prawodawca podjął próbę przyjścia z pomocą rodzinom, które przeżywają trudności w realizacji funkcji opiekuńczo-wychowawczej. W tym celu powołano do życia nową kategorię pracowników – asystentów rodziny, których zadaniem jest wspieranie rodzin biologicznych. Dodatkowo nałożono na jednostki samorządu terytorialnego (gminy i – w ograniczonym zakresie – powiaty) obowiązek kreowania instytucjonalnych form wsparcia tego typu rodzin przez powoływanie placówek wsparcia dziennego. Obok działań ukierunkowanych na utrzymanie dziecka w rodzinie naturalnej przywołana ustawa zawiera rozwiązania normujące kwestie dotyczące zapewnienia dziecku pieczy w sytuacji, gdy pomimo podejmowanych działań rodzina biologiczna nie jest w stanie właściwie spełniać funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej występuje w dwóch formach: rodzinnej i instytucjonalnej. W ramach pieczy rodzinnej szczególną rolę odgrywają koordynatorzy, którzy służą pomocą rodzinom zastępczym oraz osobom prowadzącym rodzinne domy dziecka w realizacji stojących przed nimi zadań. Stanowią oni również nową kategorię pracowników występujących w tej sferze życia publicznego.

We wskazanej ustawie zawarto również unormowania dotyczące instytucjonalnej pieczy zastępczej oraz usamodzielniania osób opuszczających pieczę zastępczą. Autonomiczną częścią tego aktu normatywnego są rozwiązania odnoszące się do postępowania adopcyjnego, a w zasadzie unormowania określające przygotowanie rodziny do adopcji oraz wskazujące podmioty funkcjonujące w tym zakresie. Z uwagi na fakt, że powyższe zadania wykonują organy jednostek samorządu terytorialnego, wprowadzono do ustawy unormowania dotyczące przeprowadzania przez wojewodę kontroli ich wykonywania. Kontrola ta odgrywa istotną rolę w zapewnieniu prawidłowego wykonywania zadań stojących przed uprawnionymi podmiotami, jak również powinna wychwycić ewentualne ułomności w tym zakresie w celu ich skorygowania.

Oddawane czytelnikowi drugie wydanie komentarza do wskazanej powyżej ustawy zawiera analizę unormowań, które zostały przyjęte w pierwotnej wersji, jak również uwzględnia wprowadzone do niej zmiany. Ustawa była wielokrotnie nowelizowana, ponieważ ustawodawca wciąż szuka optymalnych rozwiązań, które będą odpowiadały na ujawniające się problemy czy trudności w prawidłowym stosowaniu zawartych w niej instytucji.

Drugie wydanie komentarza uwzględnia zmiany dokonane w przedmiotowej ustawie do 1.07.2024 r.

Niniejsza publikacja kierowana jest w pierwszej kolejności do pracowników organów administracji terenowej, których zadaniem jest realizacja postanowień komentowanej ustawy na poziomie organu pierwszej instancji, jak również organu odwoławczego. Jak się nam wydaje, opracowanie to będzie również przydatne osobom odpowiedzialnym w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego za działania zmierzające do minimalizowania negatywnych skutków braku właściwej realizacji przez rodziców biologicznych funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Rozważania zamieszczone w tym komentarzu mogą być pomocne również sędziom sądów rodzinnych, podejmujących kluczowe decyzje w zakresie objętym postanowieniami komentowanej ustawy. Ponadto, jak się wydaje, będzie on stanowił przydatną pozycję dla wszystkich, którzy będą zobligowani do podejmowania działań na podstawie postanowień analizowanego aktu prawnego.