Górecki Piotr, Stachowiak Stanisław, Wiliński Paweł, Skarga na przewlekłość postępowania przygotowawczego i sądowego. Komentarz, wyd. II

Prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki mieści się w pojęciu prawa do rzetelnego procesu sądowego, przewidzianym w art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a także w art. 14 ust. 1 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych. Z kolei przepis art. 45 ust. 1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) stanowi jednoznacznie: "Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd". W postanowieniu z dnia 30 października 2006 r. (S 3/06, OTK ZU 2006, nr 9/A, poz. 146) Trybunał Konstytucyjny wyraźnie podkreślił, że prawo do rozstrzygnięcia sprawy przez sąd bez nieuzasadnionej zwłoki stanowi istotny element konstytucyjnego prawa do sądu.

Wskazuje się, że praźródłem naszej ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki stał się słynny wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 4 czerwca 2000 r. w sprawie Kudła przeciwko Polsce (por. K. Drzewicki, Gdzie prawo, tam i środek odwoławczy, Rzeczpospolita z dnia 5 października 2004 r., dodatek C4). Dostrzeżono, że choroba w postaci przewlekłości postępowań sądowych rozwija się szczególnie we Włoszech, a ponadto we Francji, Polsce, Portugalii, na Węgrzech, ale i w innych państwach. Pamiętać zaś trzeba o formule: "Spóźniona sprawiedliwość to żadna sprawiedliwość".

Szczególnie istotne jest to, że Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 4 czerwca 2000 r. wskazał, iż prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie nie będzie efektywne, jeżeli nie zostanie wprowadzona możliwość wnoszenia skargi na przewlekłość postępowania do organu danego państwa, a przyjęcie skargi do rozpoznania przez Trybunał jest możliwe dopiero po wyczerpaniu środków prawnych służących odwołaniu w prawie krajowym danego państwa.

Komentowana ustawa weszła w życie 17 września 2004 r. i ma zastosowanie do wszystkich postępowań sądowych, także w zakresie wykonania orzeczenia sądowego. Nowelizacja ta polegała głównie na objęciu regulacją ustawy także stadium postępowania przygotowawczego w polskim procesie karnym. Jest to zmiana o istotnym znaczeniu jakościowym, mająca duże znaczenie praktyczne. Wystarczy przypomnieć, że w 2009 r. w Polsce prawie 200 śledztw trwało ponad pięć lat, a można wskazywać przykłady śledztw trwających znacznie dłużej. Drugą zmianą było wprowadzenie zasady, że w razie uwzględnienia skargi na przewlekłość postępowania obligatoryjnie następuje zasądzenie określonej kwoty pieniężnej, co przed 1 maja 2009 r. było jedynie fakultatywne.

Postępowanie zainicjowane skargą jest postępowaniem odrębnym wobec postępowania, którego skarga dotyczy.

Należy pamiętać, że pojęcie przewlekłości postępowania nie jest zależne wprost od czasu trwania czynności procesowych, trzeba bowiem uwzględniać nade wszystko to, czy planowanie i przeprowadzanie czynności nie jest nadmiernie rozciągnięte w czasie, rozwleczone i wyraźnie przedłużające tok czynności. Zawsze trzeba to odnosić do konkretnych realiów sprawy, przyjętego trybu postępowania i wypełnienia ustawowych zadań przewidzianych dla danego postępowania. Muszą być także respektowane uprawnienia poszczególnych uczestników postępowania. Nie jest możliwe ustalanie konkretnych maksymalnych terminów zakończenia postępowania, zaś ocena, czy sprawę rozpoznano "w rozsądnym terminie" zależy od okoliczności konkretnej sprawy. Podkreśla się, że ocena powinna uwzględniać następujące elementy: złożoność sprawy, znaczenie sprawy dla interesów skarżącego, zachowanie skarżącego oraz zachowanie się organu sądowego lub prokuratora. Każdy z elementów badany jest oddzielnie, a dopiero następnie dokonuje się oceny ich łącznego efektu.

Trzeba mieć nadzieję, że komentowana ustawa przyczyni się do umniejszenia zjawiska przewlekłości postępowań, zaś prezentowany komentarz ułatwi jej stosowanie w wymiarze praktycznym. Należy wierzyć i w to, że sędziowie orzekający w sprawach o przewlekłość nie będą kierować się źle pojmowaną solidarnością sędziowską.

Za celowe uznaliśmy poprzedzenie komentarza przytoczeniem samego tekstu ustawy, by ułatwić odszukanie właściwego fragmentu opracowania.

Autorzy