Bogucki Stanisław, Romanowicz Marcin, Winiarski Krzysztof, Opłata skarbowa. Komentarz, wyd. II

Niniejszy Komentarz przedstawiany przez Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska zawiera objaśnienia do przepisów ustawy z 16.11.2006 r. o opłacie skarbowej.

Podatki i opłaty jako kategorie składowe danin publicznych łączy przymusowy i bezzwrotny charakter, natomiast różnicuje ekwiwalentność świadczenia, która występuje w przypadku opłat i nie występuje w przypadku podatków. W polskim systemie prawa finansowego opłata skarbowa funkcjonuje jako danina publiczna o charakterze powszechnym i przymusowym. Jest ustalana jednostronnie przez państwo i pobierana na rzecz gminy jako podmiotu prawa publicznego, wpływy z opłat skarbowych stanowią bowiem źródło jej dochodów. Opłata skarbowa odróżnia się jednak od konstrukcji klasycznej opłaty, która charakteryzuje się cechą ekwiwalentności. Obowiązek zapłaty opłaty skarbowej powstaje nie tylko za dokonanie czynności urzędowej, wydanie zaświadczenia na wniosek lub wydanie zezwolenia, a także pozwolenia lub koncesji, które są wzajemnym świadczeniem dla zobowiązanego do opłaty, lecz również od określonych rodzajów dokumentów, np. ze względu na złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury.

Mimo upływu kilkunastu lat od jej wejścia w życie ustawa o opłacie skarbowej sprawia liczne trudności w interpretacji i stosowaniu jej poszczególnych przepisów. Konstrukcja ustawy o opłacie skarbowej wymaga wykładni jej przepisów z uwzględnieniem treści załącznika. Ustalenie zwłaszcza zakresu przedmiotowego ustawy wymaga dokonania skomplikowanej wykładni systemowej przez odwołanie się również do przepisów spoza zakresu prawa podatkowego. Znaczący problem dla podatników stanowi procedura związana z zobowiązaniami powstającymi w opłacie skarbowej, niekonsekwentne rozdzielenie zwolnień i wyłączeń od opłaty, ustalenie właściwości organów podatkowych w sprawach opłaty skarbowej, uiszczenie opłaty oraz jej dokumentowanie, a także skutki nieuiszczenia opłaty, jak również kwestia rozgraniczenia instytucji zwrotu opłaty skarbowej i stwierdzenia jej nadpłaty. Istotny wkład w rozstrzyganie wspomnianych problemów interpretacyjnych wnosi – oprócz doktryny prawa podatkowego, administracyjnego i finansowego oraz cywilnego – praktyka stosowania prawa.

Liczne i istotne nowelizacje nastąpiły zarówno w obrębie ustawy o opłacie skarbowej, jak i załącznika do tej ustawy. W ostatnich latach dotyczyły one m.in. wyłączenia od opłaty skarbowej złożenia dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa ogólnego (analogiczna sytuacja występuje w przypadku aktualnie obowiązujących e-pełnomocnictw do podpisywania deklaracji), które ma stanowić zachętę do składania pełnomocnictw ogólnych i tym samym do upowszechnienia elektronicznych form kontaktu z organami podatkowymi. W związku ze zmianami ustawy o podatku od towarów i usług, dotyczącymi mechanizmu podzielonej płatności, wprowadzono zwolnienie z opłaty skarbowej wniosków składanych przez podatników o wyrażenie zgody na przekazanie środków zgromadzonych na rachunku VAT na rachunek rozliczeniowy podatnika. W ostatnim okresie przepisy o opłacie skarbowej od czynności związanych z procesem inwestycyjno-budowlanym zostały również dostosowane do zmian terminologicznych wprowadzonych w ustawie – Prawo budowlane. Wyłączono z opłaty skarbowej także wydanie zaświadczenia, o którym mowa w ustawie – Prawo ochrony środowiska, wymaganego do uzyskania dofinansowania z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej lub wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Wyłączono z opłaty skarbowej czynności w sprawach pobytu na terytorium Polski członków rodziny obywateli polskich, a także obywateli Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz członków ich rodzin, jak również zezwolenie na pobyt czasowy udzielane osobom przebywającym w Polsce z obywatelami Zjednoczonego Królestwa oraz zezwolenie na pobyt czasowy i zezwolenie na pobyt stały brytyjskim pracownikom delegowanym do końca okresu przejściowego na terytorium Polski. Zwolniono także z opłaty skarbowej zaświadczenie potwierdzające, że w stosunku do obywatela UE lub członka jego rodziny istnieje domniemanie, iż są oni ofiarami handlu ludźmi. Doprecyzowano wyłączenie wydania zaświadczenia i zezwolenia (pozwolenia, koncesji) albo złożenia dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury albo jego odpisu, wypisu lub kopii w sprawach obowiązku obrony Ojczyzny. Dla odpowiedniej klasyfikacji spraw mieszczących się w zakresie tego wyłączenia mają zastosowanie (poza ww. normami konstytucyjnymi) przede wszystkim regulacje zawarte w ustawie o obronie Ojczyzny, według której zgody na służbę w obcym wojsku lub obcej organizacji wojskowej można udzielić, jeżeli służba ta nie narusza interesów Rzeczypospolitej Polskiej, służba nie jest zakazana przez prawo międzynarodowe, służba nie wpłynie na zadania wykonywane przez Siły Zbrojne, a także jeżeli obywatel polski ma uregulowany stosunek do służby wojskowej, nie jest żołnierzem w czynnej służbie wojskowej oraz nie posiada przydziału mobilizacyjnego, pracowniczego przydziału mobilizacyjnego lub przydziału organizacyjno-mobilizacyjnego, a właściwy szef wojskowego centrum rekrutacji nie prowadzi postępowania w sprawie nadania temu obywatelowi któregokolwiek z tych przydziałów. Wyłączono z opłaty skarbowej zaświadczenia wydawane przez organy Krajowej Administracji Sądowej na wniosek złożony za pośrednictwem e-Urzędu Skarbowego. Dodanie wyłączenia z obowiązku zapłaty opłaty skarbowej dla zaświadczeń wydanych przez organy Krajowej Administracji Skarbowej na wniosek złożony za pośrednictwem e-Urzędu Skarbowego z jednej strony jest uzasadnione automatyzacją procesu wydawania zaświadczeń, z drugiej ma zachęcić podatników do korzystania z możliwości, jakie zostały zaprojektowane w e-Urzędzie Skarbowym. Wyłączono z opłaty skarbowej dokonanie czynności urzędowej, wydanie zaświadczenia i zezwolenia przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa albo Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa w sprawach z zakresu wykonywania przez te podmioty zadań w ramach realizacji Wspólnej Polityki Rolnej, w tym w sprawach płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego określonych przepisami Unii Europejskiej i przyznawanej w drodze decyzji pomocy finansowej w ramach interwencji objętych Planem Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 oraz w ramach przejściowego wsparcia krajowego.

Przedmiot opłaty skarbowej został określony w dwóch ujęciach, a mianowicie ogólnym w art. 1 u.o.s. i szczegółowym, tj. w załączniku do ustawy. Prześledzenie regulacji zawartych w załączniku daje obraz tego, jakie obszary systemu prawa stanowią przedmiot ingerencji prawodawcy z wykorzystaniem instrumentu fiskalnego, jakim jest opłata skarbowa. Szczególną i unikalną wartość stanowi zatem omówienie w ramach komentarza do art. 1 i 4 szeregu rozwiązań zawartych w załączniku do ustawy, stanowiącym wykaz przedmiotów opłaty skarbowej, stawki tej opłaty oraz zwolnienia.

Komentarz jest opracowaniem zbiorowym trzech autorów, którzy są sędziami, radcami prawnymi i pracownikami naukowymi, a przy tym autorami lub współautorami publikacji z różnych dziedzin prawa (monografii, komentarzy, artykułów, glos), także z zakresu prawa podatkowego i procedur podatkowych, jak również zajmują się działalnością popularyzatorską i naukową. Stanowi uzupełnioną i zaktualizowaną wersję komentarza wydanego w 2021 r. Każdy z autorów w odniesieniu do komentowanych przez siebie przepisów prezentuje własne poglądy. Autorzy przedstawiają w objaśnieniach do poszczególnych przepisów stanowisko doktryny, uwzględniając dotychczasowe publikacje (wcześniejsze komentarze do ustawy o opłacie skarbowej, System Prawa Administracyjnego, System Prawa Finansowego, System Prawa Prywatnego, a także monografie, artykuły i glosy) oraz judykatury, w tym Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, a zwłaszcza Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych oraz organów podatkowych.

Wydawnictwo i autorzy wyrażają przekonanie, że niniejszy komentarz do ustawy o opłacie skarbowej będzie stanowił istotny głos w dyskusji toczącej się wokół instytucji omawianej opłaty, którą od lat prowadzą w ramach swojej działalności zawodowej sędziowie, notariusze, adwokaci, radcowie prawni, doradcy podatkowi, pracownicy organów podatkowych i skarbowych, ale również pracownicy nauki, studenci wydziałów prawa oraz wszyscy zainteresowani tym działem prawa.

Komentarz uwzględnia stan prawny na dzień 15.05.2024 r.

Stanisław Bogucki