Dauter Bogusław, Zmiana składu orzekającego

Zmiana składu orzekającego

Zgodnie z art. 17 § 2 p.p.s.a. zmiana składu orzekającego może nastąpić jedynie z przyczyn losowych albo gdy sędzia nie może uczestniczyć w składzie orzekającym z powodu przeszkód prawnych.

Regulacje dotyczące zmiany składu orzekającego z przyczyn losowych lub przeszkód prawnych, które nie wymagają przeprowadzenia losowania, zawierają w stosunku do WSA rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 5 sierpnia 2015 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania wojewódzkich sądów administracyjnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1177, z późn. zm.; dalej: reg.WSA), natomiast w stosunku od NSA – rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 4 lipca 2020 r. Regulamin Naczelnego Sądu Administracyjnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1202, z późn. zm., dalej reg.NSA). Procedura przedstawia tryb zmiany składu orzekającego WSA i NSA z przyczyn losowych lub przeszkód prawnych, które nie wymagają przeprowadzenia losowania .

1. Oprócz sytuacji, gdy sędzia nie może uczestniczyć w składzie orzekającym z powodu przeszkód prawnych, zgodnie z art. 17 § 2 p.p.s.a., zmiana składu orzekającego może nastąpić także z przyczyn losowych (szerzej na temat interpretacji tego przepisu zob. P. Piszczek, Zasada trwałości składu orzekającego w postępowaniu przed wojewódzkim sądem administracyjnym, Prok. i Pr. 2006, nr 1, s. 163 i n.).

2. Obowiązująca w p.p.s.a. zasada trwałości składu orzekającego może doznać uszczerbku tylko w przypadku zaistnienia jednej z dwóch ww. przesłanek, podlegających interpretacji właściwej dla wyjątków, a zatem zakazowi wykładni rozszerzającej (zob. J. Drachal, J. Jagielski, M. Cherka [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz (red. R. Hauser, M. Wierzbowski), Warszawa 2011, s. 148).

3. Zbyt częste wykorzystywanie instytucji zmiany składu orzekającego zupełnie zbędnie daje podstawy do przypuszczeń o brak obiektywizmu i kierowanie się względami pozamerytorycznymi. Ma negatywny wpływ na postrzeganie wymiaru sprawiedliwości przez uczestników postępowania występujących przed sądami administracyjnymi (por. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, wydanie 3, Warszawa 2011, s. 71).

4. W literaturze przedmiotu do przyczyn losowych zalicza się:

– chorobę sędziego (zob. J. Drachal, J. Jagielski, M. Cherka, op. cit., s. 148; A. Kabat [w:] B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, wydanie 4, Warszawa 2011, s. 82);

– szczególe okoliczności wynikające z sytuacji rodzinnej sędziego (zob. J. Drachal, J. Jagielski, M. Cherka, op. cit., s. 148);

– trudności komunikacyjne uniemożliwiające sędziemu przybycie w oznaczonym terminie na posiedzenie (M. Romańska [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz (red. T. Woś), wyd. 4, Warszawa 2011, s. 199).

5. Przeszkody prawne umożliwiające zmianę składu orzekającego, o których mowa w art. 17 § 2 p.p.s.a., można podzielić na takie przeszkody, które wymagają przeprowadzenia losowania (zob. procedura Wyznaczenie i zmiana składu orzekającego w drodze losowania) oraz pozostałe. Wśród przeszkód prawnych, o których mowa w art. 17 § 2 p.p.s.a., umożliwiających zmianę składu orzekającego bez przeprowadzenia losowania wymienia się: przejście sędziego w stan spoczynku, jego śmierć albo rezygnację ze stanowiska (zob. J. Drachal, J. Jagielski, M. Cherka, op. cit., s. 148).

1. Regulacje dotyczące zmiany składu orzekającego zawarte w reg.WSA oraz reg.NSA są treściowo zbliżone, ale wśród ich postanowień występują także określone różnice.

2. Z obu regulaminów wynika, że jeżeli z przyczyn losowych lub przeszkód prawnych (które nie wymagają przeprowadzenia losowania) konieczna jest zmiana składu orzekającego, wyznacza się (jak stanowi § 27 ust. 1 reg.WSA) lub wskazuje się (jak stanowi § 28 reg.NSA). innego sędziego.

3. Według reg.WSA wyznaczenie innego sędziego w analizowanym przypadku odbywa się według kolejności z alfabetycznej listy sędziów wydziału (zob. § 27 ust. 1 reg.WSA). Zmiana składu orzekającego w trybie art. 17 § 2 p.p.s.a. i w okolicznościach wskazanych w tym przepisie przybiera formę zarządzenia przewodniczącego wydziału w tym przedmiocie

4. Z kolei stosownie do § 28 reg.NSA zmiany składu orzekającego dokonuje przewodniczący wydziału po zatwierdzeniu przez Prezesa Izby, zgodnie ze szczegółowymi zasadami, o których mowa w § 25 ust. 1 tego regulaminu.

W tym ostatnim przepisie wskazuje się, że przydział spraw sędziom w NSA, powinien uwzględniać specjalizację orzeczniczą sędziów, zakres obowiązków sędziego niezwiązanych z orzekaniem i wpływ spraw oraz obowiązek zapewnienia sprawności postępowania, a w szczególności zagwarantowania przez przewodniczącego wydziału pełnego obciążenia sprawami rozpraw w ustalonych terminach oraz wyznaczania spraw najdłużej zalegających i podlegających wyznaczeniu w pierwszej kolejności. Także w tym przypadku zmiana składu orzekającego przybiera formę zarządzenia.

5. Z orzecznictwa NSA wynika, że:

– zmiana składu orzekającego nie może się odbywać w drodze odręcznej korekty tekstu o wyznaczeniu rozprawy. Naruszenie przepisów w zakresie zmian w składzie orzekającym, nie oznacza jednak, że skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa, co stanowi jedną z przesłanek nieważności postępowania (art. 183 § 2 pkt 4 p.p.s.a.) (zob. wyrok NSA z dnia 13 stycznia 2006 r., II OSK 1301/05, odmiennie w kwestii nieważności postępowania P. Piszczek, op. cit., s. 169).

– naruszenie reguł wyznaczania składów orzekających określonych w art. 17 p.p.s.a. nie należy do bezwzględnych przyczyn uchylenia wyroku z uwagi na nieważność postępowania. Każdorazowo należy zatem wykazać, że usterka w wyznaczeniu składu orzekającego nie tylko wystąpiła, ale mogła mieć istotny wpływ na treść orzeczenia (zob. wyrok NSA z dnia 7 lipca 2007 r., I FSK 995/06).

6. W zarządzeniu o zmianie składu orzekającego, które należy dołączyć do akt sprawy, obok podstawy ustawowej oraz przepisu odpowiedniego regulaminu należy wskazać konkretny powód dokonywanej zmiany składu osobowego sądu. Jeżeli zmianą składu orzekającego objęty jest więcej niż jeden sędzia należy wskazać konkretne przyczyny odnoszące się do każdego z sędziów.

7. Odroczenie rozprawy może skutkować koniecznością zmiany składu orzekającego tylko w warunkach art. 17 § 2 p.p.s.a. Brak jest dostatecznych podstaw do przyjęcia, że odroczenie rozprawy powoduje powrót do fazy „wyznaczania” i w związku z tym umożliwia modyfikację składu orzekającego (P. Piszczek, op. cit., s. 166).