Kędziora Robert, Zawieszenie postępowania (utrata zdolności do czynności prawnych przez stronę)

Zawieszenie postępowania (utrata zdolności do czynności prawnych przez stronę)

Zawieszenie postępowania jest instytucją procesową, oznaczającą przerwę o charakterze nietrwałym i usuwalnym w postępowaniu administracyjnym, ale jednocześnie przerwę o zakresie czasowym względnie dłuższym, trudnym do określenia w momencie ujawnienia się podstawy zawieszenia. Przyczyny zawieszenia postępowania, stanowiące rodzaj przeszkody do jego prawidłowego prowadzenia, określone zostały w art. 97 § 1 k.p.a. w punktach od 1 do 4. Mają one charakter przeszkód o charakterze podmiotowym, dotyczącym osób biorących udział w postępowaniu (art. 97 § 1 pkt 1-3 k.p.a.) bądź przedmiotowym - art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. - związanym z wystąpieniem tzw. zagadnienia wstępnego. Jedną z podmiotowych przesłanek zawieszenia postępowania jest utrata przez stronę zdolności do czynności prawnych. Najczęstszym przypadkiem utraty przez osobę fizyczną zdolności do czynności prawnych jest jej ustanie na skutek śmierci. Ta przesłanka jednak jest uregulowana w treści art. 97 § 1 pkt 1 k.p.a. (stanowiąc podstawę do zawieszenia postępowania na skutek śmierci strony). Zawieszenie postępowania, z uwagi na utratę przez stronę, będącą osobą fizyczną, zdolności do czynności prawnych, jest zatem instytucją związaną z utratą tej zdolności na skutek ubezwłasnowolnienia całkowitego. W odniesieniu zaś do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnych, ale wyposażonych w zdolność administracyjnoprawną, wskazać należy, że podmioty te, z mocy przepisów kodeksu cywilnego, zawsze posiadają zdolność do czynności prawnych, a w obrocie występują za pośrednictwem swoich organów. Istnieją dwa przypadki zawieszenia postępowania w odniesieniu do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, lecz wyposażonych w zdolność prawną z uwagi na utratę zdolności do czynności prawnych. Pierwsza sytuacja związana jest z ustaniem bytu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej i należy ją rozpatrywać jako podstawę zawieszenia postępowania w oparciu o przepis art. 97 § 1 pkt 3, a nie pkt 1 (zobacz odrębna procedura zawieszenia postępowania z uwagi na ustanie osoby prawnej). Druga sytuacja, uzasadniającą zawieszenie postępowania na mocy art. 97 § 1 pkt 3 k.p.a., ma miejsce, gdy osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie może działać z powodu braku powołanych do tego organów. Wskazuje się tu jednak na konieczność odpowiedniego zastosowania przepisów art. 97 § 1 pkt 2 i 3 k.p.a.

W toku postępowania administracyjnego, organy administracji obowiązane są działać wnikliwie i szybko. Jakkolwiek, ustawodawca przewidział sytuacje, w których prowadzenie postępowania jest niemożliwe z uwagi na wystąpienie okoliczności destabilizujących postępowanie i naruszających wymóg prawidłowości podejmowanych czynności procesowych. Zgodnie z treścią art. 97 § 1 pkt 3 k.p.a., do takich okoliczności, obligujących organ administracji publicznej do zawieszenia toczącego się przed nim postępowania, należy utrata przez stronę zdolności do czynności prawnych. Sytuacją, uzasadniającą zawieszenie postępowania z tej przyczyny w odniesieniu do stron postępowania będących osobami fizycznymi, będzie ubezwłasnowolnienie całkowite. Ubezwłasnowolnienie całkowite oznacza utratę przez stronę pełnej zdolności do czynności prawnych. Orzeka o nim sąd w formie postanowienia, na podstawie przepisów art. 544-560 k.p.c. Postanowienie to ma charakter konstytutywny i staje się skuteczne dopiero po uprawomocnieniu się. Oznacza to, że dopiero z momentem uprawomocnienia się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym, prawnie możliwe jest zawieszenie postępowania na podstawie art. 97 § 1 pkt 3 k.p.a. Ujawnienie się natomiast choroby psychicznej osoby pełnoletniej, niepowiązane z jej ubezwłasnowolnieniem, nie stanowi podstawy do zawieszenia postępowania, ponieważ na gruncie regulacji prawa polskiego, osoba chora psychicznie ma zdolność procesową. Prawną formą ograniczenia lub pozbawienia zdolności do czynności prawnych jest wyłącznie orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu. Należy zaznaczyć, że ubezwłasnowolnienie częściowe nie daje podstawy do zawieszenia postępowania w oparciu o art. 97 § 1 pkt 3 k.p.a., gdyż nie przesądza o utracie przez stronę pełnej zdolności do czynności prawnych. Osoba taka nadal uczestniczy w postępowaniu. Stwierdzenie ubezwłasnowolnienia częściowego obliguje natomiast organ do wezwania do udziału w postępowaniu przedstawiciela ustawowego osoby ubezwłasnowolnionej częściowo (rodzica, opiekuna). Wskazać należy, że ustawodawca zrównuje interes prawny wszystkich stron postępowania z punktu widzenia przyczyny zawieszenia postępowania, przesądzając, że w istocie utrata przez którąkolwiek ze stron zdolności do czynności prawnych stanowi dostateczną przyczynę zawieszenia postępowania.

Informacja o utracie przez stronę zdolności do czynności prawnych może pochodzić z różnych źródeł. Często strony same w pismach procesowych wskazują na taką okolicznościach. Organ też może z urzędu uzyskać taką wiadomość. Taka informacja powinna jednak zostać w sposób formalny potwierdzona, stanowiąc wyłącznie sygnał do tego, aby podjąć z urzędu czynności w celu sprawdzenia, czy faktycznie zachodzi przesłanka zawieszenia postępowania, a więc, czy strona faktycznie została pozbawiona zdolności do czynności prawnych. W takiej sytuacji organ administracji powinien zwrócić się do sądu o przesłanie odpisu postanowienia o ubezwłasnowolnieniu, ewentualnie z adnotacją o jego prawomocności. Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, względnie - miejsca jej pobytu. Wskazać należy, że tylko prawomocne postanowienie sądu o ubezwłasnowolnieniu całkowitym stanowi wiążący dla organu administracji dowód, potwierdzający, że zaszła jedna z przyczyn zawieszenia postępowania, a mianowicie utrata przez nią zdolności do czynności prawnych.