Stefański Ryszard A., Zastosowanie aresztowania jako kary porządkowej w postępowaniu sądowym

Zastosowanie aresztowania jako kary porządkowej w postępowaniu sądowym

Aresztowanie, jako karę porządkową na czas nieprzekraczający 30 dni, można orzec w przypadku uporczywego uchylania się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, tłumacza lub specjalisty oraz wydania przedmiotu, a także w razie uporczywego niestawiennictwa na wezwanie organu prowadzącego postępowanie, jeżeli zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia, nie jest wystarczające dla zapewnienia stawiennictwa osoby wezwanej.

Uporczywym uchylaniem się jest umyślne, nacechowane nieustępliwością i nasileniem złej woli, o charakterze długotrwałym, zaniechanie tej powinności. W judykaturze przyjmuje się, że „Uporczywość" - w rozumieniu art. 287 § 2 k.p.k. - zakłada wielokrotność odmowy wykonania obowiązków procesowych oraz świadome działanie zmierzające do zniweczenia zaplanowanej czynności procesowej przesłuchania świadka mimo obiektywnych możliwości takiego przesłuchania (postanowienie SA w Krakowie z dnia 19 kwietnia 2006 r., II AKz 117/06, KZS 2006, Nr 4, poz. 36). Wymaganie wielokrotności jest żądaniem zbyt daleko idącym. O uporczywości można mówić wtedy, gdy nastąpiła co najmniej dwukrotna odmowa wykonania obowiązku procesowego ciążącego na danej osobie.

Uporczywym uchylaniem się, np. od złożenia zeznania, nie jest celowe wprowadzenie przez świadka w błąd organu procesowego co do miejsca pobytu i w ten sposób unikanie stawiennictwa. Nie jest ono też równoznaczne z uporczywym niestawiennictwem na wezwanie organu procesowego. Ustawodawca wyraźnie odróżnia obowiązek stawiennictwa od obowiązku złożenia zeznania i przewiduje różne skutki za ich naruszenie. Nietrafny zatem jest pogląd wyrażony w judykaturze, że:

– Stwierdzenie stanu uporczywego uchylania się przez świadka od złożenia zeznania może być zatem dokonane nie tylko w oparciu o długotrwałe jego niestawiennictwo na kolejne wyznaczane terminy rozpraw, ale także w oparciu o jedno - czy też dwukrotne nieusprawiedliwione niestawiennictwo w sytuacji, gdy poprzedzające to niestawiennictwo zachowanie świadka przemawia za tezą, iż celowo utrudnia on doręczenie mu zawiadomienia o terminie rozprawy (postanowienie SN z dnia 25 listopada 2005 r. - VI KZ 3/05, Biul. Prawa Karnego 2005, Nr 10, poz. 1.2. 12).

– Sąd I instancji miał podstawy do uznania wielokrotnego niestawiennictwa świadka, pomimo nakładania kar pieniężnych i kilkakrotnych prób doprowadzenia go na rozprawę, za uporczywe uchylanie się od złożenia zeznania i zastosowania najsurowszej kary porządkowej - aresztowania (postanowienie SA w Katowicach z dnia 15 maja 2002 r., II AKz 476/02, OSN Prok. i Pr. 2003, nr 1, poz. 24).

Uporczywe uchylanie się od złożenia zeznania może dotyczyć nie tylko całego zeznania, ale i jego części. Nie jest więc uporczywym uchylaniem się od spełnienia obowiązku, wykonanie tego obowiązku w sposób wadliwy.

Zastosowanie aresztowania nie jest uzależnione od wcześniejszego nałożenia kary pieniężnej. Może być zastosowane po nałożeniu tej kary lub równocześnie z tą karą lub bez korzystania z tego środka. Wskazanie w art. 287 § 2 k.p.k., że aresztowanie można zastosować „niezależnie od kary pieniężnej”, podkreśla, iż orzeczenie kary pieniężnej nie stoi na przeszkodzie jego wymierzeniu; podkreśla możliwość jego stosowania kumulatywnie z karą pieniężną. Trudno więc podzielić pogląd Sądu Najwyższego, że Nie można środka przymusu w postaci aresztowania stosować bez jednoczesnego lub wcześniejszego nałożenia na osobę uchylającą się od złożenia zeznania kary pieniężnej oraz bez stwierdzenia uporczywości osoby uchylającej się od wykonania tego obowiązku (postanowienie SN z dnia 24 lutego 1973 r., III KZ 43/73, Biul. SN 1973, nr 4, poz. 80). Nie jest konieczne wcześniejsze lub równoczesne nałożenie kary pieniężnej. Jest oczywiste, że zanim zostanie ono orzeczone, jest stosowana kara pieniężna na podstawie art. 287 § 1 k.p.k., ze względu na uchylanie się do złożenia zeznania, które nie jest jeszcze uporczywym. Uzależnianie orzeczenia aresztowania od jednoczesnego zastosowania kary pieniężnej, zwiększałoby ponad miarę jego dolegliwość, a ten i tak jest środkiem najsurowszym. Środek ten - ze względu na jego drastyczność - powinien być stosowany wówczas, gdy kara pieniężna okazała się nieskuteczna. Ponadto prowadzi to do sytuacji, w której organ procesowy bez przekonania się, czy kara pieniężna powoduje wykonanie obowiązku procesowego, od razu łącznie stosuje także aresztowanie.

Niedopuszczalne jest stosowanie tej kary do stron, ich obrońców i pełnomocników, a w zakresie kary za niedopełnienie obowiązku wydania rzeczy - także do osób, które mogą się uchylić od złożenia zeznań (art. 287 § 4 k.p.k.). Nie jest też dopuszczalne zastosowanie tej kary w stosunku do poręczyciela, który zaniedbał wykonania swoich obowiązków, przedstawiciela lub kierownika instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, obowiązanej udzielić pomocy organowi prowadzącemu postępowanie karne, która bezpodstawnie nie udziela pomocy w wyznaczonym terminie.