Bełczącki Robert Marek, Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego wydanego w postępowaniu sądowym wszczętym przed dniem 10 stycznia 2015 roku na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001

Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego wydanego w postępowaniu sądowym wszczętym przed dniem 10 stycznia 2015 roku na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001

Uchylenie z dniem 10 stycznia 2015 roku rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 nie oznacza, że przepisy tego rozporządzenia nie będą nadal stosowane. Na podstawie art. 66 ust. 2 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 znajduje bowiem zastosowanie do orzeczeń wydanych w postępowaniach sądowych wszczętych przed dniem 10 stycznia 2015 roku.

Poprzednio wspólnotowy system uznawania orzeczeń także opierał się na automatycznym uznawaniu orzeczeń pochodzących z obszaru prawnego Unii Europejskiej, bez potrzeby przeprowadzania odrębnego postępowania w przedmiocie uznania - postępowania delibacyjnego (art. 33 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001) oraz na określeniu przeszkód do uznania orzeczenia (art. 34 i 35 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001).

Zainteresowany podmiot może jednak wystąpić do sądu z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej podlega uznaniu, wszczynając odrębne postępowanie delibacyjne w celu uzyskania wiążącego postanowienia sądu w przedmiocie uznania (art. 33 ust. 2 rozporządzenie Rady WE nr 44/2001).

Niemniej ustalenia takiego, jeśli stanowić ma przesłankę rozstrzygnięcia, dokonać można także w ramach innego postępowania, bez konieczności uzyskiwania postanowienia sądu w przedmiocie uznania (art. 33 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001; por. uznanie orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 bez przeprowadzania postępowania delibacyjnego.

Uznaniu mogą podlegać również orzeczenia nadające się do wykonania w drodze egzekucji (por. K. Weitz, Europejskie prawo procesowe cywilne, II. Jurysdykcja krajowa oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, 4. Uznanie i stwierdzenie wykonalności, 4.5. Skutki i tryb uznania orzeczeń [w:] red. A. Wróbel, Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, wyd. 1, 2005, Lex).

Jeśli jednak na podstawie takiego orzeczenia w Rzeczpospolitej Polskiej prowadzona ma być egzekucja, konieczne jest uzyskanie stwierdzenia jego wykonalności.

Uznawanie orzeczeń w systemie prawa wspólnotowego nie jest uregulowane jednolicie.

Niniejszy schemat dotyczy jedynie uznawania orzeczeń na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 (ponadto por. Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003; Wszczęcie postępowania o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009).

Schemat dotyczy także uznawania orzeczeń według rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego, w takim zakresie, w jakim art. 25 tego rozporządzenia nakazuje stosowanie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001.

Stosowanie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 wchodzi w rachubę także w odniesieniu do orzeczeń wydanych na skutek rozpoznania sprzeciwu od europejskiego nakaz zapłaty, w przypadku gdy powód nie żądał zakończenia postępowania w razie wniesienia sprzeciwu (art. 17 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty).

Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 może znajdować zastosowanie także w odniesieniu do orzeczeń dotyczących roszczeń bezspornych, wchodzących w zakres zastosowania przepisów rozporządzenia (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (por. art. 27 tego rozporządzenia). Postępowanie na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 może zostać wszczęte nawet wtedy, gdy uzyskano już zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego (por. K. Weitz, Europejski tytuł egzekucyjny dla roszczeń bezspornych, Warszawa 2009, s. 417 i nast.).

Przebieg analogiczny do postępowania prowadzonego na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 ma postępowanie uregulowane w Konwencji o jurysdykcji i uznawaniu oraz wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, podpisanej w Lugano dnia 30 października 2007 r., (Dz. Urz. UE L z dnia 21 grudnia 2007 r. Nr 339, s. 3), dotyczącej orzeczeń pochodzących z obszaru prawnego Królestwa Danii, Republiki Islandii, Królestwa Norwegii oraz Konfederacji Szwajcarskiej.

Pojęcie orzeczenia w zakresie stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 zdefiniowane zostało w art. 32 tego rozporządzania.

O pojęciu orzeczenia - por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 2 kwietnia 2009 r., C-394/07, ECR 2009/4A/I-2563-2598, LEX nr 488302; wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 1994 r., C-414/92, ECR 1994/6/I-2237, LEX nr 119802).

Uznaniu podlegają nie tylko orzeczenia uwzględniające, ale także oddalające żądanie. Uznanie dotyczyć może również orzeczenia odmawiającego rozpoznania sprawy ze względu na brak jurysdykcji sądu. Wątpliwości budzi natomiast możliwość uznania orzeczenia odmawiającego rozpoznania sprawy ze względu na innego rodzaju przeszkody formalne (por. Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 32, note 32).

Orzeczenie, które podlegać ma uznaniu, nie musi być prawomocne ani ostateczne. Uznanie dotyczyć może orzeczenia rozstrzygającego jedynie kwestię wstępną w danym postępowaniu (por. Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 32, note 18, 19).

Uznaniu nie podlegają natomiast orzeczenia rozstrzygające jedynie kwestie procesowe, których znaczenie nie wykracza poza dane postępowanie (por. J. Maliszewska-Nienartowicz, Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, red. A. Wróbel, t. I, wyd. 2, s. 416; Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 32, note 29, 30).

Uznaniu na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 nie podlegają orzeczenia sądowe, na mocy których zarządzone zostają środki tymczasowe lub zabezpieczające, wydane bez wezwania strony przeciwnej i wykonywane bez uprzedniego doręczenia tej stronie (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 maja 1980 r., 125/79, ECR 1980/4-/1553, LEX nr 132870 oraz K. Weitz, Autonomiczna wykładnia europejskiego prawa procesowego cywilnego - wprowadzenie i wyrok ETS z 21.05.1980 r. w sprawie 125/79 Bernard Denilauler przeciwko SNC Couchet Freres, EPS 2009/3/55-58, LEX nr 97192).

Uznaniu nie podlegają orzeczenia w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności (Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 32, note 33, 34).

Ugody sądowe oraz dokumenty urzędowe nie podlegają uznaniu na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001, a jedynie stwierdzeniu wykonalności, o ile są wykonalne w państwie pochodzenia (por. art. 57 i 58 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001).

O pojęciu dokumentu urzędowego - por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 17 czerwca 1999 r., C-260/97, ECR 1999/6/I-3715, LEX nr 110872.

Według art. 33 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie podlega uznaniu, może wystąpić każda ze stron, która powołuje się na uznanie orzeczenia, jeśli kwestia uznania orzeczenia jest sporna.

Na podstawie tego przepisu można domagać się wyłącznie ustalenia o charakterze pozytywnym, a nie ustalenia, że dane orzeczenie uznaniu nie podlega. Niemniej żądanie ustalenia o charakterze negatywnym w odniesieniu do orzeczeń objętych zakresem zastosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 może znajdować oparcie w prawie krajowym (por. Magnus / Mankowski / Patrick Wautelet, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 33, note 30).

Legitymacja do zgłoszenia wniosku przysługuje zainteresowanemu podmiotowi, przede wszystkim stronie zagranicznego postępowania lub jej następcy prawnemu. Nie chodzi jednak o interes prawny w żądaniu ustalenia w przedmiocie uznania, tak jak to przewiduje art. 1148 § 1 k.p.c., ale o sytuację, gdy ustalenie takie jest istotne w sytuacji prawnej danego podmiotu - por. K. Weitz, Europejskie prawo procesowe cywilne, II. Jurysdykcja krajowa oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, 4. Uznanie i stwierdzenie wykonalności, 4.5. Skutki i tryb uznania orzeczeń [w:] red. A. Wróbel, Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, wyd. 1, 2005, Lex.

Wniosek może dotyczyć całości lub części orzeczenia, także wtedy, gdy orzeczenie zawiera rozstrzygnięcie tylko o jednym żądaniu, co wynika z odpowiedniego stosowania art. 48 ust. 2 w zw. z art. 33 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001.

Żądanie wniosku może ograniczać się do jednego z kilku roszczeń objętych danym orzeczeniem (art. 48 ust. 2 w zw. z art. 33 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001), szczególnie wtedy, gdy pozostała część orzeczenia nie jest objęta zakresem zastosowania rozporządzenia.

Wniosek kieruje się do sądu okręgowego (por. art. 39 ust. 1 oraz załącznik nr I rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001).

Właściwy sąd okręgowy ustala się według art. 39 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001.

Postępowanie wszczęte wnioskiem regulowane jest przez prawo krajowe w takim zakresie, w jakim nie koliduje ono z prawem wspólnotowym (art. 40 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001).

Wniosek spełniać musi wymagania przewidziane dla pisma procesowego (art. 126, 126¹ oraz 128 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Na podstawie art. 40 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 wnioskodawca obowiązany jest wskazać adres do doręczeń w okręgu sądu, do którego składa wniosek, a jeżeli prawo krajowe nie przewiduje wskazywania takiego adresu - tak jak prawo polskie - wnioskodawca obowiązany jest wskazać pełnomocnika do doręczeń w tym okręgu. W razie uchybienia temu obowiązkowi zastosowanie znajdzie art. 1135⁵ § 2 k.p.c. (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10 lipca 1986 r., 198/85, ECR 1986/7/2437, LEX nr 130286). Obowiązek ten nie wchodzi w rachubę, gdy wnioskodawca ustanowił pełnomocnika procesowego mającego miejsce zamieszkania w kraju.

Do wniosku dołącza się dokumenty wymienione w art. 53 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 (por. art. 40 ust. 3 w zw. z art. 33 ust. 2 rozporządzenia). Zgodnie z art. 53 ust. 1 rozporządzenia do wniosku należy dołączyć odpis orzeczenia spełniający warunki wymagane do uznania go za posiadający moc dowodową (autentyczność odpisu orzeczenia ustala się według prawa państwa pochodzenia orzeczenia - por. Magnus / Mankowski / Lajos Vekas, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 53, note 1). Ponadto, w myśl art. 53 ust. 2 rozporządzenia przedstawia się zaświadczenie, o którym mowa w art. 54 rozporządzenia, uzyskane w państwie pochodzenia orzeczenia z wykorzystaniem formularza stanowiącego załącznik nr V rozporządzenia. Dokumenty te nie wymagają tłumaczenia na język polski. Na podstawie art. 55 ust. 2 rozporządzenia wnioskodawca może jednak zostać wezwany do złożenia ich uwierzytelnionego tłumaczenia (dotyczy to także odpisu orzeczenia - por. Magnus / Mankowski / Lajos Vekas, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 55, note 1). W celu przyspieszenia postępowania wnioskodawca może więc dołączyć takie tłumaczenia już przy składaniu wniosku. Zgodnie z art. 56 rozporządzenia żaden ze wspomnianych dokumentów nie wymaga legalizacji ani innej podobnej formalności, w tym apostille przewidzianej w Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r., Dz. U. z 2005 Nr 112, poz. 938, (por. Magnus / Mankowski / Lajos Vekas, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 56).

Przedłożenie wymienionych dokumentów stanowi merytoryczną przesłankę uznania orzeczenia (por. art. 41 w zw. z art. 33 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001; por. Magnus / Mankowski / Lajos Vekas, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, art. 55, note 2, 3), stąd brak tych dokumentów ostatecznie prowadzić będzie do oddalenia wniosku, z zastrzeżeniem art. 55 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001.

Wniosek podlega opłacie sądowej stałej, określonej w art. 24 ust. 1 pkt 1 u.k.s.c., co pozostaje w zgodzie z art. 52 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001, który zakazuje jedynie pobierania opłaty obliczonej od wartości przedmiotu sporu.

Zgodnie z art. 50 ust. 1 w zw. z art. 33 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 wnioskodawca, któremu w państwie pochodzenia orzeczenia przyznano całkowitą lub częściową pomoc prawną lub zwolnienie od kosztów i opłat, korzysta w postępowaniu w przedmiocie uznania z najbardziej dogodnego traktowania w zakresie pomocy prawnej lub zwolnienia od kosztów i opłat przewidzianego przez prawo krajowe.

Oznacza to możliwość ubiegania się o pełne lub częściowe prawo pomocy (por. art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania, Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 67), bez konieczności wykazywania niemożności poniesienia kosztów postępowania (art. 13 tej ustawy nie znajduje zastosowania). W myśl art. 14 ust. 1 tej ustawy w razie istotnej zmiany sytuacji majątkowej lub rodzinnej wnioskodawcy, powstałej po przyznaniu prawa pomocy w państwie pochodzenia orzeczenia, sąd będzie mógł jednak odmówić przyznania prawa pomocy lub przyznać je w mniejszym zakresie.

Jeśli art. 50 ust. 1 rozporządzenia nie znajduje zastosowania, wnioskodawca może ubiegać się o przyznanie prawa pomocy, wykazując przesłanki z art. 13 wspomnianej ustawy.

Z kolei z art. 51 rozporządzenia wynika zakaz obciążania wnioskodawcy kaucją aktoryczną (por. art. 1119 k.p.c.).

Jeśli orzeczenie jest wykonalne w państwie pochodzenia, wniosek o ustalenie, że podlega ono uznaniu, może być połączony z wnioskiem o stwierdzenie jego wykonalności, zwłaszcza że przeszkody do uznania są także przeszkodami do stwierdzenia wykonalności (por. art. 45 ust. 1 w zw. z art. 34 i 35 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001; K. Weitz, Europejskie prawo procesowe cywilne, II. Jurysdykcja krajowa oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, 4. Uznanie i stwierdzenie wykonalności, 4.5. Skutki i tryb uznania orzeczeń [w:] red. A. Wróbel, Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, wyd. 1, 2005, Lex).