Bełczącki Robert Marek, Wszczęcie postępowania o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009

Wszczęcie postępowania o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa obcego na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009

W systemie prawa wspólnotowego stwierdzenie wykonalności orzeczeń w sprawach cywilnych, pochodzących z innych państw członkowskich Unii Europejskiej, uregulowane jest niejednolicie. Obok kategorii orzeczeń, których wykonanie uzależnione jest od zezwolenia sądu krajowego (aktualny art. 43 rozporządzenia nr PE i Rady (UE) nr 650/2012; poprzednio obowiązujące art. 38 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 oraz art. 28 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003; aktualny art. 26 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009), przewidziano kategorie orzeczeń, w odniesieniu do których wymaganie uzyskania exequatur zostało zniesione (aktualne art. 39 rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1215/2012 oraz art. 34 i 45 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111; poprzednio obowiązujące art. 41 i 42 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003; aktualne: art. 17 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009; art. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 805/2004; art. 19 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1896/2006; art. 20 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 861/2007).

Niniejszy schemat, dotyczący stwierdzenia wykonalności orzeczeń na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009, odnosi się tylko do orzeczeń pochodzących z Królestwa Danii oraz ze Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (w tym ostatnim wypadku jedynie do orzeczeń wydanych w postępowaniach sądowych wszczętych przed zakończeniem okresu przejściowego - por. art. 67 ust. 2 lit. c umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, Dz. Urz. UE L z dnia 31 stycznia 2020 r. Nr 29, s. 7), które nie są stronami Protokołu z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych (Dz. Urz. UE L z dnia 16 grudnia 2009 r. Nr 331, s. 19). Natomiast w odniesieniu do pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej przewidziane zostały reguły szczególne, zakładające zniesienie exequatur (por. art. 17 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009; por. Nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu w sprawie alimentacyjnej pochodzącemu z państwa członkowskiego Unii Europejskiej będącego stroną Protokołu haskiego z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych). Niniejszy schemat nie dotyczy także wniosków przekazywanych za pośrednictwem organów centralnych na podstawie art. 55 i 56 rozporządzenia.

Definicję orzeczenia na potrzeby stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 zawiera art. 2 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia.

W myśl art. 26 rozporządzenia stwierdzeniu wykonalności podlegają jedynie orzeczenia wykonalne w państwie pochodzenia. Warunkiem stwierdzenia wykonalności nie jest natomiast prawomocność wykonalnego orzeczenia.

Stwierdzeniu wykonalności na podstawie przepisów rozporządzenia nie podlegają orzeczenia sądowe, na mocy których zarządzone zostają środki tymczasowe lub zabezpieczające, wydane bez wezwania strony przeciwnej i wykonywane bez uprzedniego doręczenia tej stronie (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 maja 1980 r., 125/79, ECR 1980/4-/1553, LEX nr 132870 oraz K. Weitz, Autonomiczna wykładnia europejskiego prawa procesowego cywilnego - wprowadzenie i wyrok ETS z 21.05.1980 r. w sprawie 125/79 Bernard Denilauler przeciwko SNC Couchet Frères, EPS 2009/3/55-58, LEX nr 97192).

Stwierdzeniu wykonalności nie podlegają orzeczenia w przedmiocie stwierdzenia wykonalności zarówno pochodzące z państw członkowskich UE (tak na gruncie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 Magnus / Mankowski / Konstantinos Kerameus, Brussels I Regulation, 2nd ed. 2012, Introductory remarks to art. 38-52, note 6), jak i z państw trzecich (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 stycznia 1994 r., C-129/92, ECR 1994/1/I-117, LEX nr 116966).

W myśl art. 48 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 stwierdzeniu wykonalności podlegają wykonalne w państwie pochodzenia ugody sądowe i dokumenty urzędowe.

Pojęcia ugody sądowej i dokumentu urzędowego zdefiniowane zostały w art. 2 ust. 1 pkt 2 i 3 rozporządzenia.

Według art. 26 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 stwierdzenie wykonalności orzeczenia następuje jedynie na wniosek zainteresowanej strony.

Legitymacja do zgłoszenia wniosku przysługuje przede wszystkim wierzycielowi. Legitymowanym biernie będzie natomiast dłużnik.

Z wnioskiem o stwierdzenie wykonalności można wystąpić jednocześnie w więcej niż jednym państwie członkowskim UE. Uzyskanie stwierdzenia wykonalności w jednym państwie członkowskim nie przesądza o wyniku postępowania w przedmiocie stwierdzenia wykonalności w innym państwie członkowskim.

Wniosek może dotyczyć całości lub części orzeczenia, także wtedy, gdy orzeczenie zawiera rozstrzygnięcie tylko o jednym żądaniu, co wynika z art. 37 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 (por. także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2013 r., I CSK 694/12, OSNC 2014, nr 1, poz. 9, LEX nr 1415542).

Żądanie wniosku może ograniczać się do jednego z kilku roszczeń objętych danym orzeczeniem (art. 37 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009), szczególnie wtedy, gdy pozostała część orzeczenia nie jest objęta zakresem zastosowania rozporządzenia.

Wniosek kieruje się do sądu okręgowego (por. art. 27 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009).

Właściwy sąd okręgowy ustala według się art. 27 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009.

Postępowanie wszczęte wnioskiem regulowane jest prawem krajowym o tyle, o ile nie koliduje ono z prawem wspólnotowym.

Wniosek spełniać musi wymagania przewidziane dla pisma procesowego (art. 126, 126¹ oraz 128 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Wnioskodawca nie ma obowiązku wskazywania adresu do doręczeń w okręgu sądu, do którego składa wniosek, ani wskazywania pełnomocnika do doręczeń w tym okręgu (por. pkt 27 preambuły tego rozporządzenia). Stosowanie art. 1135⁵ § 2 k.p.c. jest więc wyłączone w odniesieniu do wnioskodawcy, którego miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu znajduje się w obszarze prawnym Unii Europejskiej.

Według art. 28 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 do wniosku powinien być dołączony odpis orzeczenia spełniający wymogi niezbędne do stwierdzenia jego autentyczności (według prawa państwa pochodzenia orzeczenia), wyciąg z orzeczenia wydany przez sąd państwa pochodzenia na formularzu, którego wzór znajduje się w załączniku II, a w razie potrzeby - transliterację lub tłumaczenie treści formularza na język polski. Jeśli chodzi o tłumaczenie odpisu orzeczenia, to zgodnie z art. 28 ust. 2 rozporządzenia wnioskodawca może zostać wezwany do jego złożenia tylko w przypadku wniesienia zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji albo skargi kasacyjnej od postanowienia sądu drugiej instancji. W myśl art. 65 rozporządzenia wspomniane dokumenty nie wymagają legalizacji ani innych podobnych formalności, w tym apostille przewidzianej w Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961 r., Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938.

Reguły te dotyczą także wniosku o stwierdzenie wykonalności ugody sądowej albo dokumentu urzędowego, z tym że w przypadku ugody sądowej do wniosku dołącza się odpis ugody oraz zaświadczenie sporządzone według formularza z załącznika nr II rozporządzenia, a w przypadku dokumentu urzędowego - odpis takiego dokumentu oraz zaświadczenie sporządzone według formularza z załącznika nr IV rozporządzenia (por. art. 48 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009).

Przedłożenie wymienionych dokumentów stanowi merytoryczną przesłankę stwierdzenia wykonalności (por. art. 30 rozporządzenia nr 4/2009), stąd brak tych dokumentów ostatecznie prowadzić będzie do oddalenia wniosku, z zastrzeżeniem art. 29 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009.

Wniosek podlega opłacie sądowej stałej, określonej w art. 24 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c., co pozostaje w zgodzie z art. 38 rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009, który zakazuje jedynie pobierania opłaty obliczonej od wartości przedmiotu sporu.

Na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c. od opłaty zwolniona jest jednak strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów.

Zgodnie z art. 47 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 4/2009 wnioskodawca, który w państwie pochodzenia skorzystał z całkowitej lub częściowej pomocy prawnej lub zwolnienia z kosztów lub wydatków, uprawniony jest w postępowaniu o stwierdzenie wykonalności do najbardziej przychylnego traktowania w zakresie pomocy prawnej lub najszerszego zwolnienia, jakie przewiduje prawo krajowe.

Oznacza to możliwość ubiegania się o pełne lub częściowe prawo pomocy (por. art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania, tekst jednolity Dz. U. z 2022 r. poz. 284), bez konieczności wykazywania niemożności poniesienia kosztów postępowania (art. 13 tej ustawy nie znajduje zastosowania). W myśl art. 14 ust. 1 tej ustawy w razie istotnej zmiany sytuacji majątkowej lub rodzinnej wnioskodawcy, powstałej po przyznaniu prawa pomocy w państwie pochodzenia orzeczenia, sąd będzie mógł jednak odmówić przyznania prawa pomocy lub przyznać je w mniejszym zakresie.

Jeśli art. 47 ust. 2 lub 3 rozporządzenia nie znajduje zastosowania, wnioskodawca może ubiegać się o przyznanie prawa pomocy wykazując przesłanki z art. 13 ustawy, co wprost wynika z art. 47 ust. 1 rozporządzenia.

Z kolei z art. 44 ust. 5 rozporządzenia nr 4/2009 wynika zakaz obciążania wnioskodawcy kaucją aktoryczną (por. art. 1119 k.p.c.).