Sieńko Agnieszka, Uzyskanie zgody na działanie medyczne osoby dorosłej i nieubezwłasnowolnionej

Uzyskanie zgody na działanie medyczne osoby dorosłej i nieubezwłasnowolnionej

Procedura opisuje czynności niezbędne dla uzyskania zgody na działanie medyczne od osoby dorosłej nieubezwłasnowolnionej.

Artykuł 192 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) stanowi, że kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Dalej powołany przepis precyzuje, że ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. Niemniej jednak ściganie może nastąpić także na wniosek prokuratora. Zatem już na poziomie prawa karnego wyłania się potrzeba legalizowania działań medycznych poprzez pozytywne oświadczenie pacjenta. Podstawą prawną obowiązku uzyskania zgody na działanie medyczne jest art. 16 i nast. ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 159, z późn. zm.) - dalej u.p.p. Według treści art. 34 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. 2011 r. Nr 277, poz. 1634) adresatem zgody jest lekarz. Zgoda musi być poprzedzona informacją o stanie zdrowia, możliwych kierunkach terapii i związanych z każdym z nich ryzykach. Istotne jest także orzeczenie SN - wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 grudnia 2004 r., II CK 303/2004, OSP 2005, z. 11, poz. 131, stanowiącego, że: „Ciężar dowodu wykonania ustawowego obowiązku udzielenia pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji, poprzedzającej wyrażenie zgody na zabieg operacyjny (art. 31 ust. 1 w zw. z art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza, spoczywa na lekarzu”. To lekarz zatem, nie zaś zatrudniający go (w szerokim znaczeniu tego terminu) podmiot jest odpowiedzialny za uzyskanie zgody. Takie ustalenie nie zmienia faktu, że podmiot będzie odpowiadał majątkowo wobec pacjenta za działanie bez zgody. Ale podstawy prawne takiej odpowiedzialności są zakotwiczone w kodeksie cywilnym nie zaś w prawie pacjenta do zgody. Na tym etapie pacjent powinien zatem być poinformowany o okolicznościach mających wpływ na jego decyzję o zgodzie lub jej braku na udzielenie mu świadczenia zdrowotnego. Warunkiem zgody na działanie medyczne bez względu na formę jest dopełnienie powinności informacyjnych. Zgodnie z art. 9 u.p.p., pacjent przed wyrażeniem zgody ma prawo do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Brak takich informacji sprawia, że zgoda jest wadliwa jako niepełna, czy wręcz blankietowa.

Zgoda na działanie medyczne musi być uzyskana w każdym wypadku (świadczenie ambulatoryjne w postaci zwykłej porady lekarskiej, ordynacja lekowa, ale także zabieg operacyjny, zastosowanie znieczulenia ogólnego, czy inwazyjnej metody diagnostyki, np. badanie endoskopowe). Od rodzaju świadczenia zależy jednak wybór formy, w jakiej zgoda ma zostać wyrażona. Według art. 18 u.p.p., w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę wyraża się w formie pisemnej. Z tego względu należy ustalić, czy świadczenie ma charakter świadczenia o podwyższonym ryzyku. Uwagę zwraca termin - podwyższone ryzyko. Ustawa nie wymaga zatem konieczności uzyskania zgody z zachowaniem formy pisemnej na każde ryzykowne działanie, lecz na działanie o ryzyku podwyższonym. Na działanie o ryzyku innym niż podwyższone wystarczająca jest zgoda w dowolnej formie, szczególnie ustnej, a nawet dorozumianej. Ustawa nie precyzuje także terminu operacja. Niemniej praktyka pozwala na jednoznaczną ocenę czym operacja jest. Większym kłopotem jest oznaczenie procedury diagnostycznej lub leczniczej stwarzającej podwyższone ryzyko. Z uwagi na brak ustawowego miernika ryzyka warto posłużyć się przykładowym katalogiem. Wśród metod diagnostycznych o podwyższonym ryzyku można wskazać: kolonoskopię, MRI z kontrastem, przezprzełykowe USG serca, laparotomię zwiadowczą. Wśród zabiegów leczniczych niebędących operacją można wskazać na zabiegi niekawalifikowane jako operacje, lecz stwarzające podwyższone ryzyko: usunięcie znamienia, punkcja (zatok, kolana), iniekcja doszklistkowa. Na pewno działaniem o wysokim ryzyku jest samo znieczulenie, zwłaszcza ogólne.