Dauter Bogusław, Sprzeciw od zarządzeń i postanowień referendarza sądowego - tryb ogólny

Sprzeciw od zarządzeń i postanowień referendarza sądowego - tryb ogólny.

Artykuł 167a został dodany przez ustawodawcę do p.p.s.a. w związku z rozszerzeniem zakresu kompetencji referendarzy sądowych w postępowaniu sądowoadministracyjnym, na wzór sądownictwa powszechnego. Koncepcja ta ma na celu przede wszystkim przeciwdziałanie nadmiernemu obciążeniu sędziów i zmniejszenie ich zaangażowania w wykonywanie zadań pozaorzeczniczych (por. R. Hauser, M. Wierzbowski (red.), Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2015, s. 656).

Do czasu nowelizacji p.p.s.a. czynności referendarzy sądowych w postępowaniu sądowoadministracyjnym ograniczały się do prowadzenia postępowań mediacyjnych na podstawie art. 116 § 1 p.p.s.a., która to instytucja ma marginalne zastosowanie, oraz wykonywania czynności z zakresu prawa pomocy na podstawie art. 258 p.p.s.a. Obecnie kompetencje referendarzy sądowych obejmują dalsze czynności nieorzecznicze, tj. niekwalifikowane jako „sprawowanie wymiaru sprawiedliwości” sensu stricto w rozumieniu EKPCz i nieograniczające prawa do sądu, wśród których (oprócz wyżej wymienionych) wymienić należy:

1) ustanawianie w przypadku czynności niecierpiących zwłoki, na wniosek strony przeciwnej, kuratora dla strony niemającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, jak również dla strony niemającej organu powołanego do jej reprezentowania (art. 30 p.p.s.a.),

2) wzywanie strony do uzupełnienia lub poprawienia pisma, które nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych (art. 49 § 1 i 4 p.p.s.a.),

3) wydawanie zarządzeń o pozostawieniu pisma bez rozpoznania w przypadku jego nieuzupelnienia lub niepoprawienia przez stronę (art. 49 § 2 i 4 p.p.s.a.),

4) czynności związane z ustanowieniem kuratora dla osoby nieobecnej (art. 79 p.p.s.a.),

5) wnioskowanie do sądu spadku o ustanowienie kuratora spadku (art. 128 § 2 p.p.s.a.),

6) wydawanie postanowień o stwierdzeniu prawomocności orzeczenia WSA (art. 169 p.p.s.a.),

7) wzywanie o uiszczenie i zarządzanie ściągnięcia od strony opłaty kancelaryjnej (art. 234 § 2 i 4 p.p.s.a.),

8) wydawanie zarządzeń o zwrocie akt administracyjnych organowi w przypadku uprawomocnienia się orzeczenia sądu pierwszej instancji, kończącego postępowanie (art. 286 § 1 p.p.s.a.).

Do zarządzeń i postanowień referendarza w ww. zakresie stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu (art. 167a § 1 p.p.s.a.).

Niektóre z ww. czynności referendarza są zaskarżalne w trybie szczególnego środka prawnego, jakim jest sprzeciw. W tym zakresie regulację ogólną wprowadza art. 167a p.p.s.a. W § 2 ww. przepisu wskazano, że tryb ten dotyczy przypadków określonych w art. 30 § 1, art. 49 § 2 oraz art. 234 § 2 p.p.s.a., tj. postanowienia o ustanowieniu kuratora dla strony niemającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, jak również dla strony niemającej organu powołanego do jej reprezentowania, zarządzenia o pozostawieniu pisma bez rozpoznania w przypadku jego nieuzupełnienia lub niepoprawienia przez stronę, jak i zarządzenia w zakresie ściągnięcia od strony opłaty kancelaryjnej.

Wprowadzenie ogólnego przepisu dotyczącego trybu wydawania zarządzeń i postanowień referendarza sądowego połączone zostało z uchyleniem art. 258 § 3 p.p.s.a., który regulował tę samą materię, tylko w sprawach dotyczących prawa pomocy. W tym drugim zakresie ustawodawca zrezygnował obecnie z dotychczasowej formuły sprzeciwu, przyjmując koncepcję quasi-odwołania (jakkolwiek dalej nazywanego sprzeciwem), stanowiącą wyjątek od regulacji ustanowionej w art. 167a p.p.s.a. (szerzej por. procedurę Sprzeciw od zarządzeń i postanowień referendarza sądowego z zakresu prawa pomocy). Procedura niniejsza dotyczy z kolei ogólnego trybu procedowania w odniesieniu do sprzeciwu od zarządzenia albo postanowienia referendarza. W tym zakresie utrzymano dotychczasową konstrukcję sprzeciwu, który jest szczególnym środkiem zaskarżenia ze względu na skutki związane z jego skutecznym wniesieniem (por. postanowienie NSA z dnia 15 czerwca 2011 r., II FZ 195/11).

Końcowo zauważyć wypada, że zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2015 r., poz. 658) tryb powyższy ma zastosowanie również do postępowań wszczętych przed wejściem w życie nowelizacji.

1. W § 2 art. 167a p.p.s.a. określono, które akty referendarza zaskarżalne są w drodze sprzeciwu; są to:

– postanowienie w zakresie ustanowienia kuratora dla strony niemającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, jak również dla strony niemającej organu powołanego do jej reprezentowania (art. 30 § 1 p.p.s.a.),

– zarządzenie o pozostawieniu pisma bez rozpoznania w przypadku jego nieuzupełnienia lub niepoprawienia przez stronę (art. 49 § 2 p.p.s.a.),

– zarządzenia w zakresie ściągnięcia od strony opłaty kancelaryjnej (art. 234 § 2 p.p.s.a.).

2. Sprzeciw wnosi się do sądu, przy którym działa referendarz sądowy, w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia stronie zarządzenia lub postanowienia referendarza (art. 167a § 4 p.p.s.a). Termin w danym przypadku należy obliczyć na zasadach określonych w art. 83 p.p.s.a.

Od 31 maja 2019 r. możliwie stało się wniesienie sprzeciwu również w formie dokumentu elektronicznego. Dotyczy to co do zasady postępowań wszczętych po tej dacie, chyba że strona w dotychczasowym postępowaniu dokona wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego wykorzystywanego przez sąd do obsługi doręczeń oraz ich doręczania przez sąd za pomocą środków komunikacji elektronicznej (art. 10 ust. 2 noweli z 10 stycznia 2014 r., Dz. U. poz. 183 ze zm. w zw. z art. 5 pkt 1 noweli z 12 kwietnia 2019 r., Dz. U. poz. 934). Szerzej zob. procedurę: Wniesienie pisma procesowego za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

3. Z uwagi na to, że omawiany środek prawny opiera się na analogicznych zasadach, co środek przewidziany uprzednio w dotychczasowym art. 259 i n. p.p.s.a., część dotychczas wypracowanych poglądów orzecznictwa i doktryny znajdzie odpowiednie zastosowanie. Będzie to miało znaczenie np. w kontekście kwalifikacji pisma strony zgodnie z zasadą falsa demonstratio non nocet; w dotychczasowym orzecznictwie wskazywano m.in., że pismo strony wyrażające niezadowolenie z rozstrzygnięcia wydanego przez referendarza, jeśli zostało wniesione w terminie do wniesienia sprzeciwu, powinno być uznane za sprzeciw (postanowienie NSA z dnia 13 października 2005 r., II OZ 858/05).

1. Sprzeciw należy wnieść do WSA, przy którym działa referendarz sądowy, w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia stronie zarządzenia lub postanowienia. Jest to termin ustawowy, który nie podlega skróceniu lub wydłużeniu na podstawie art. 84 p.p.s.a. Może on być jednak przywrócony na zasadach ogólnych, uregulowanych w art. 86–89 p.p.s.a. Właściwy do rozpoznania wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu jest WSA, w którym składa się sprzeciw.

2. Stosownie do art. 167a § 4 in fine p.p.s.a., przepis szczególny może przewidywać inny termin wniesienia sprzeciwu; obecnie brak jednak takiego przepisu w ustawie.