Izydorczyk Jacek, Przeszukanie pomieszczeń przedstawicielstwa dyplomatycznego

Przeszukanie pomieszczeń przedstawicielstwa dyplomatycznego

Rozdział 61. kodeksu postępowania karnego reguluje immunitety: dyplomatyczny oraz konsularny. Immunitety te są tzw. immunitetami formalnoprawnymi, tzn. nie uchylają przestępności czynu, a jedynie uniemożliwiają ściganie osoby, która jest nimi objęta. Kwestię zwolnień spod jurysdykcji krajowej poza przepisami kodeksu postępowania karnego (Rozdział 61. „Immunitety osób należących do przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych”) reguluje także prawo międzynarodowe - przede wszystkim:

– Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z dnia 18 kwietnia 1961 roku (Dz. U. z 1965 roku, Nr 37, poz. 232) oraz

– Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z dnia 24 kwietnia 1963 roku (Dz. U. z 1982 roku, Nr 13, poz. 98).

Ważne jest wyraźne zaznaczenie tutaj, że immunitety te zabraniają jedynie ścigania osoby objętej takim immunitetem zakrajowym, nie zabraniają zaś prowadzenia czynności pozaprocesowych (operacyjnych), które w konsekwencji mogą prowadzić do zastosowania środków przewidzianych w prawie międzynarodowym - w tym do uznania przez Polskę określonej osoby za niepożądaną na jej terytorium (tzw. persona non grata). Oczywistym jest bowiem, że nie może być tolerowane naruszanie prawa - nawet przez oficjalnego przedstawiciela państwa obcego (zresztą prawo do uznania danej osoby za niepożądaną jest prawem władczym państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego i wcale nie musi dotyczyć wyłącznie sprawców przestępstw). Celem immunitetów jest przecież honorowanie dobrych zwyczajów międzynarodowych, a nie zapewnianie bezkarności, czy też nawet tolerowanie innych zachowań nie przystojących dyplomatom (np. niemoralne zachowania, brak okazywania szacunku państwu - siedziby misji dyplomatycznej, itp.).

Ochrona immunitetów zakrajowych jest zróżnicowana, gdy chodzi o zakres ochrony osoby, której przysługuje taki immunitet (a właściwie ją ochrania - zob. uwagi powyżej). Immunitet dyplomatyczny jest określony w przepisie art. 578 k.p.k., zgodnie z którym nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych:

1) uwierzytelnieni w Rzeczypospolitej Polskiej szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych,

2) osoby należące do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw,

3) osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw,

4) członkowie rodzin ww. osób, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej, oraz

5) inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych.

Jest to immunitet przedmiotowo nieograniczony i obejmuje wszelkie czyny zabronione popełnione przez osoby, które są chronione. Nieważne jest przy tym, czy czyny zabronione wiążą się z funkcjami wykonywanymi przez takie osoby, a ochrona dotyczy nawet czynów popełnionych przed uzyskaniem immunitetu.

Z kolei immunitet konsularny jest określony w przepisie art. 579 § 1 k.p.k., zgodnie z którym nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych w zakresie czynności pełnionych w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, a na zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie:

1) kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw obcych, oraz

2) osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych.

Jak więc widać, jest to immunitet przedmiotowo ograniczony jedynie do czynów zabronionych popełnionych w zakresie czynności pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem funkcji. Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym - komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Pomimo że w kodeksie postępowania karnego przeszukanie jest uregulowane w części dotyczącej dowodów (Dział V.), to jest to de facto środek przymusu wkraczającego poważnie w sferę praw obywatelskich (i w ogóle praw człowieka). Dotyczy to zwłaszcza przeszukania pomieszczeń, które w te prawa wkracza wręcz drastycznie. Należy mieć na uwadze, że polskie rozwiązania są nie tyle „liberalne”, co wręcz ustanowione dla organów procesowych (a nie dla obywateli) - jak bowiem wytłumaczyć dopuszczalność przeszukania pomieszczenia na podstawie legitymacji służbowej (sic!) - zob. art. 220 § 3 k.p.k. (odnośnie tego reliktu prawa totalitarnego zob. J. Izydorczyk: Hanzai - znaczy przestępstwo. Ściganie przestępstw pospolitych oraz white-collar-crimes w Japonii, Warszawa 2008 r., passim). Tym bardziej więc musi być w tej kwestii ustanowiona wyraźna ochrona dla przedstawicielstw dyplomatycznych oraz konsularnych.

Przepis art. 583 odnosi się do zasady nietykalności pomieszczeń przedstawicielstwa dyplomatycznego i pomieszczeń konsularnych, stanowiącej naturalne przedłużenie przywileju nietykalności osobistej dyplomaty. Nietykalność obejmuje budynki lub części budynków zajmowanych przez przedstawicielstwo (niezależnie od podstawy prawnej - własność, najem, dzierżawa itp.), tereny przyległe, takie jak: ogród, podjazdy, wydzielone parkingi itp., rezydencje szefa misji i członków personelu dyplomatycznego oraz mieszkania członków personelu administracyjnego i technicznego, środki transportu, archiwa i dokumenty misji. [Zob. G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych, Warszawa 2010, s. 32].

Immunitety nie służą w przypadku osób, w zakresie czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, jeżeli są obywatelami polskimi lub mają w Polsce stałe miejsce zamieszkania (zob. art. 584 k.p.k.).