Bełczącki Robert Marek, Orzekanie przez Sąd Najwyższy o zwrocie spełnionego albo wyegzekwowanego świadczenia albo o przywróceniu stanu poprzedniego

Orzekanie przez Sąd Najwyższy o zwrocie spełnionego albo wyegzekwowanego świadczenia albo o przywróceniu stanu poprzedniego

Spór o to, czy art. 415 k.p.c., nakazujący zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia albo przywrócenie stanu poprzedniego w razie uwzględnienia skargi o wznowienie postępowania, albo - przez odesłanie zawarte w art. 398¹⁵, 398¹⁶ i 398¹⁹ k.p.c. - w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej, stanowi jedynie procesową, czy także materialnoprawną podstawę orzekania o tym przedmiocie zakończyła uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2012 r., II PZP 1/12, OSNP 2013, nr 5-6, poz. 49, LEX nr 1212001, w której przyjęto, że art. 415 zdanie pierwsze w związku z art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. nie stanowi materialnoprawnej podstawy roszczenia o zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia. Z uzasadnienia uchwały wynika, że teza ta odnosi się także do pozostałych przypadków stosowania art. 415 k.p.c., a materialnoprawnej podstawy orzeczenia o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia albo o przywróceniu stanu poprzedniego należy upatrywać wśród przepisów kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu. Szczególnie istotna jest ocena takiego roszczenia w świetle art. 409 k.c., jeśli chodzi o chwilę zaistnienia u powoda powinności liczenia się z obowiązkiem zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia.

Orzekanie o zwrocie spełnionego albo wyegzekwowanego świadczenia albo o przywróceniu stanu poprzedniego następuje jedynie na wniosek skarżącego. Wniosek może zostać zgłoszony już w skardze kasacyjnej, a najpóźniej przed zamknięciem rozprawy kasacyjnej - w przypadku rozpoznawania skargi na rozprawie - albo przed wydaniem orzeczenia kończącego postępowanie kasacyjne - w przypadku rozpoznawania skargi na posiedzeniu niejawnym. Zaniechanie zgłoszenia wniosku w ramach postępowania kasacyjnego nie pozbawia jednak skarżącego możliwości dochodzenia w osobnym procesie, także od Skarbu Państwa, naprawienia szkody poniesionej wskutek wydania lub wykonania wyroku.

We wniosku należy przytoczyć fakty oraz powołać dowody wskazujące na dobrowolne albo przymusowe wykonanie zaskarżonego wyroku. Ponadto, biorąc pod uwagę materialnoprawną podstawę zgłaszanego roszczenia, wskazać należy fakty i dowody celem wykazania okoliczności istotnych z punktu widzenia przepisów kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu.

W myśl art. 415 k.p.c. orzekanie o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia albo o przywróceniu stanu poprzedniego wchodzi w rachubę jedynie w przypadku uchylenia albo zmiany wyroku, co z kolei może być konsekwencją uwzględnienia skargi kasacyjnej. Natomiast oddalenie skargi kasacyjnej sprawia, że orzekanie w przedmiocie wniosku restytucyjnego staje się zbędne.