Izydorczyk Jacek, Ograniczony zakres ścigania osoby przekazanej do Polski

Ograniczony zakres ścigania osoby przekazanej do Polski

Europejski Nakaz Aresztowania jest instytucją należącą do tzw. III Filara prawa europejskiego. Został on przedstawiony przez Radę Unii Europejskiej, a następnie przyjęty jako tzw. Decyzja Ramowa w dniu 13 czerwca 2002 r. (Dz. Urz. Wsp. Eur., 18.07.2002, L 190/12, 2002/584 JHA). Decyzje ramowe mają służyć zbliżaniu ustawodawstw państw członkowskich Unii Europejskiej i wiążą je co do treści, jednak forma i metoda wdrożenia zależy od konkretnego ustawodawcy (nie wywołują zatem skutków bezpośrednich). Jak wskazano w uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy zmieniającej kodeks postępowania karnego, w stosunkach między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, Europejski Nakaz Aresztowania wchodzi w miejsce dotychczasowych konwencji ekstradycyjnych (Konwencji Rady Europy z 1957 r., Konwencji UE z 1995 i 1996 r., Konwencji wykonawczej Schengen z 1990 r., w części dotyczącej ekstradycji). Zobligowano państwa członkowskie do implementacji ww. Decyzji Ramowej do dnia 31 grudnia 2003 r. Jednakże przewidziano możliwość złożenia deklaracji odnośnie kwestii, że do przestępstw popełnionych w określonej dacie, będą miały zastosowanie dotychczasowe przepisy ekstradycyjne. W związku z powyższym, w dniu 18 marca 2004 r. znowelizowano kodeks postępowania karnego poprzez dodanie rozdziałów 65a oraz 65b dotyczących wystąpienia do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osoby ściganej na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania (tzw. przekazanie czynne), jak i wystąpienia państwa członkowskiego Unii Europejskiej w tej sprawie do sądów polskich (tzw. przekazanie bierne). Należy przypomnieć, że początkowo wskazywano, iż nowa regulacja kodeksu postępowania karnego nie jest sprzeczna z Konstytucją RP (podobne wątpliwości powstały zresztą także i w innych krajach Unii Europejskiej). Uzasadniano bowiem, że wydanie (extradition) nie jest przekazaniem-dostarczeniem (surrender) i że nie chodzi o przekazanie państwu obcemu, lecz tylko jego organom sądowym. Jednakże argumentacja taka musiała budzić uzasadnione wątpliwości. Dlatego też wskazane było pójście śladem kilku innych państw europejskich, które zdecydowały się na nowelizacje swych konstytucji. Dopiero jednak z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 kwietnia 2005 r. uznające za sprzeczny przepis kodeksu postępowania karnego zezwalający na przekazywanie obywatela polskiego w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania, znowelizowano Konstytucję w Artykule 55 (przepis ten został zmieniony przez art. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r., Dz. U. z 2006 r. Nr 200, poz. 1471; wszedł zaś w życie w dniu 7 listopada 2006 r.). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008 r., s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Przekazanie czynne w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania jest regulowane w przepisach art. 607a–607j k.p.k. (tj. ww. rozdział 65a kodeksu postępowania karnego).

Ważnym ograniczeniem przy omawianej instytucji przekazania czynnego jest tzw. zasada specjalności, którą statuuje przepis art. 607e k.p.k. Chodzi tutaj o tradycyjny zakaz ścigania za przestępstwo inne niż to, które stanowiło podstawę przekazania (także o zakaz wykonania kary - art. 607e § 1 k.p.k.). Omawiany przepis art. 607e § 1 k.p.k. stanowi zasadę specjalności podobnie jak przy ekstradycji (wydaniu) osoby ściganej oraz skazanej (zob. art. 596–597 k.p.k.). Zgodnie z przywołanym przepisem osoby przekazanej w wyniku wykonania nakazu nie można ścigać za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę przekazania ani wykonać orzeczonych wobec niej za te przestępstwa kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności. Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27.

Jak już powiedziano zasada specjalności ogranicza możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności za przestępstwa inne niż te, w związku z którymi nastąpiło wydanie/przekazanie (zob. S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013). Jednakże zasady specjalności nie stosuje się w przypadku wystąpienia okoliczności określonych w § 3 art. 607e k.p.k.; są to następujące sytuacje:

1) państwo wykonania nakazu złożyło oświadczenie o dopuszczalności ścigania lub wykonania kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności za wszystkie czyny popełnione przed przekazaniem, chyba że organ sądowy tego państwa w orzeczeniu o przekazaniu postanowił inaczej;

2) gdy osoba przekazana, pomimo takiej możliwości, nie opuściła terytorium Polski w ciągu 45 dni od dnia prawomocnego zakończenia postępowania albo po wyjeździe z Polski powróciła tutaj;

3) nie została orzeczona kara pozbawienia wolności albo inny środek polegający na pozbawieniu wolności;

4) postępowanie karne nie wiąże się ze stosowaniem wobec osoby ściganej środka polegającego na pozbawieniu wolności;

5) czyn osoby ściganej jest zagrożony karą lub środkiem niepolegającymi na pozbawieniu wolności;

6) osoba ścigana wyraziła zgodę na przekazanie i zrzekła się korzystania z przywileju zasady specjalności;

7) osoba ścigana, po jej przekazaniu, złożyła przed sądem właściwym do rozpoznania sprawy oświadczenie o zrzeczeniu się korzystania z przywileju zasady specjalności w odniesieniu do czynów popełnionych przed przekazaniem; oraz

8) organ sądowy państwa wykonania nakazu, który przekazał osobę ściganą, na wniosek sądu właściwego do wydania nakazu, wyraził zgodę na ściganie lub wykonanie kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności za przestępstwa określone w pkt 1 (tj. te określone przez państwo wykonania nakazu jako dopuszczalne do ścigania lub wykonania kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności; wniosek ten [z art. 607e § 3 pkt 8] powinien zawierać informacje wymienione w art. 607c § 1 k.p.k., tj. wymogi formalne nakazu oraz powinien zostać przetłumaczony na język urzędowy państwa wykonania nakazu). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363–394.

Co istotne, nowelizacją z 2019 r. wprowadzono restrykcyjny zakaz cofnięcia przez osobę ściganą zgody lub oświadczenia, o których mowa w § 3 pkt 6 i 7. Jak wynika z uzasadnienia projektu, zmiana ta nastąpiła „celem wyeliminowania wątpliwości interpretacyjnych, ujednolicenia praktyki oraz zapewnienia prawiłowego toku postę powania”, a także z uwzględnieniem post. Są du Najwyż szego z dnia 17 stycznia 2013 r., V KK 160/12, Biul.PK 2013/2/18-30.