Izydorczyk Jacek, Kumulacja europejskich nakazów aresztowania (przekazanie bierne) po wydaniu w pierwszej instancji postanowienia w przedmiocie przekazania

Kumulacja europejskich nakazów aresztowania (przekazanie bierne) po wydaniu w pierwszej instancji postanowienia w przedmiocie przekazania

Europejski Nakaz Aresztowania jest instytucją należącą do tzw. III Filara prawa europejskiego. Został on przedstawiony przez Radę Unii Europejskiej, a następnie przyjęty jako tzw. Decyzja Ramowa w dniu 13 czerwca 2002 r. (Dz. Urz. Wsp. Eur., 18.07.2002, L 190/12, 2002/584 JHA). Decyzje ramowe mają służyć zbliżaniu ustawodawstw państw członkowskich Unii Europejskiej i wiążą je co do treści, jednak forma i metoda wdrożenia zależy od konkretnego ustawodawcy (nie wywołują zatem skutków bezpośrednich). Jak wskazano w uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy zmieniającej kodeks postępowania karnego, w stosunkach między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, Europejski Nakaz Aresztowania wchodzi w miejsce dotychczasowych konwencji ekstradycyjnych (Konwencji Rady Europy z 1957 r., Konwencji UE z 1995 i 1996 r., Konwencji wykonawczej Schengen z 1990 r., w części dotyczącej ekstradycji). Zobligowano państwa członkowskie do implementacji ww. Decyzji Ramowej do dnia 31 grudnia 2003 r. Jednakże przewidziano możliwość złożenia deklaracji odnośnie kwestii, że do przestępstw popełnionych w określonej dacie, będą miały zastosowanie dotychczasowe przepisy ekstradycyjne. W związku z powyższym, w dniu 18 marca 2004 r. znowelizowano kodeks postępowania karnego poprzez dodanie rozdziałów 65a oraz 65b dotyczących wystąpienia do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osoby ściganej na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania (tzw. przekazanie czynne), jak i wystąpienia państwa członkowskiego Unii Europejskiej w tej sprawie do sądów polskich (tzw. przekazanie bierne). Należy przypomnieć, że początkowo wskazywano, że nowa regulacja kodeksu postępowania karnego nie jest sprzeczna z Konstytucją RP (podobne wątpliwości powstały zresztą także i w innych krajach Unii Europejskiej). Wskazywano bowiem, że wydanie (extradition) nie jest przekazaniem-dostarczeniem (surrender) i że nie chodzi o przekazanie państwu obcemu, lecz tylko jego organom sądowym. Jednakże argumentacja taka musiała budzić uzasadnione wątpliwości. Dlatego też wskazane było pójście śladem kilku innych państw europejskich, które zdecydowały się na nowelizacje swych konstytucji. Dopiero jednak z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 kwietnia 2005 r. uznające za sprzeczny przepis kodeksu postępowania karnego zezwalający na przekazywanie obywatela polskiego w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania, znowelizowano Konstytucję w Artykule 55 (przepis ten został zmieniony przez art. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r., Dz. U. z 2006 r. Nr 200, poz. 1471; wszedł zaś w życie w dniu 7 listopada 2006 r.). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363-394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Przekazanie bierne w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania jest szeroko regulowane w przepisach art. 607k–607zc k.p.k. (Rozdział 65b kodeksu postępowania karnego).

W praktyce może dojść do tzw. kumulacji europejskich nakazów aresztowania. Jeżeli chodzi o przekazanie bierne to sytuację taką przewiduje przepis art. 607x k.p.k. Przepis ten implementuje unormowania zawarte w art. 16 ust. 1 decyzji ramowej o europejskim nakazie aresztowania. Dla zastosowania omawianej regulacji art. 607x k.p.k. bez znaczenia jest, czy zbiegające się nakazy aresztowania wydane zostały w celu przeprowadzenia postępowania karnego przeciwko osobie ściganej, czy też w celu wykonania kary. Zob. S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013.

Mogą wystąpić tutaj dwie sytuacje: po pierwsze - gdy przed wydaniem w pierwszej instancji postanowienia w przedmiocie przekazania wpłynie nakaz europejski dotyczący tej samej osoby; oraz po wtóre - gdy kolejny nakaz europejski dotyczący tej samej osoby wpłynie po wydaniu w pierwszej instancji postanowienia w przedmiocie poprzedniego nakazu europejskiego.

Jak wskazuje się w literaturze, przepis art. 607x § 2 k.p.k. normuje sytuację, gdy kolejny nakaz europejski dotyczący tej samej osoby wpłynie do polskich organów już po wydaniu w pierwszej instancji postanowienia w przedmiocie poprzedniego nakazu, ale przed jego uprawomocnieniem się. Decyduje tutaj dzień wpłynięcia nowego europejskiego nakazu aresztowania do polskiego organu wymiaru sprawiedliwości (zgodnie z oświadczeniem złożonym przez Polskę - do prokuratury okręgowej), nie zaś moment skierowania sprawy przez prokuratora do właściwego sądu okręgowego. Bez znaczenia jest tu również, jakiej treści jest to nieprawomocne postanowienie. Komentowany przepis ma zatem zastosowanie również, gdy sąd odmówił wykonania ENA (zob. też T. Grzegorczyk, Kodeks..., 2008, s. 1307). Zob. S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013.

Należy pamiętać, że zgodnie z art. 607k § 2 k.p.k. w razie otrzymania europejskiego nakazu aresztowania prokurator musi przesłuchać osobę, której ten nakaz dotyczy oraz winien poinformować tą osobę o treści nakazu. Oczywiście wynika to z zasad prawdy oraz prawa do obrony.

W literaturze podkreśla się że przesłuchanie „osoby ściganej” (tj. „której nakaz dotyczy”) nakazem europejskim jest pierwszą czynnością procesową w Polsce. Na podstawie przepisu art. 607k § 2 k.p.k. w razie otrzymania takiego nakazu prokurator przesłuchuje osobę (co oznacza, że w praktyce należy zapewnić stawiennictwo tej osoby przed prokuratorem poprzez zatrzymanie lub wezwanie na przesłuchanie, ewentualnie zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie tej osoby), której nakaz dotyczy, informując ją o treści nakazu europejskiego oraz o możliwości wyrażenia zgody na przekazanie lub zgody na niestosowanie przepisu art. 607e § 1 k.p.k. (tzw. ograniczony zakres ścigania - zasada specjalności), po czym wnosi sprawę do właściwego miejscowo sądu okręgowego. Zob. S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013.