Czerniak Dominika, Doręczanie postanowień sądu w postępowaniu przygotowawczym

Doręczanie postanowień sądu w postępowaniu przygotowawczym

Organy procesowe wyrażają w toku postępowania karnego swoją wolę w formie oświadczeń woli o charakterze imperatywnym. Nie wszystkie oświadczenia tego rodzaju wiążą w identyczny sposób. Pośród oświadczeń imperatywnych wyróżniamy bowiem decyzje procesowe i polecenia. Pierwsze z nich rozstrzygają kwestie prawne i wiążą uczestników procesu, a także inne organy i instytucje. Polecenia natomiast wiążą jedynie adresata, do którego są kierowane.

Wśród decyzji procesowych wyróżniamy orzeczenia oraz zarządzenia. Orzeczenia z kolei podzielić można na wyroki i postanowienia.

Wyroki wydawane są w polskim porządku prawnym jedynie przez sądy, a ich waga i znaczenie potwierdzone zostały poprzez umocowanie w Konstytucji RP (art. 174). W wyroku rozstrzyga się co do zasady o odpowiedzialności karnej, jednakże w tej formie mogą być rozstrzygane również inne kwestie, np. niedopuszczalność postępowania karnego (wyrok umarzający postępowanie), odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu (art. 554 § 2 k.p.k.), utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia (art. 437 k.p.k.) oraz inne.

Postanowienia wydawane są w procesie karnym, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku (art. 93 § 1 k.p.k.) ani też nie przewiduje formy zarządzenia (art. 93 § 2 k.p.k.). Postanowienia wydawane są przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym (oraz przez inne organy postępowania przygotowawczego, chociaż niektóre postanowienia zastrzeżone są do wyłącznej kompetencji prokuratora) oraz przez sąd w postępowaniu sądowym, ale także niekiedy w postępowaniu przygotowawczym (np. postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania z art. 250 § 1 k.p.k.). Na podstawie przepisów k.p.k., które weszły w życie z dniem 1 lipca 2015 r. w wypadkach określonych w ustawie postanowienia wydaje także referendarz sądowy (art. 93a § 1 k.p.k.).

Zarządzenia wydawane są w kwestiach, w których nie wymaga się wydania postanowienia i dotyczą zwykle spraw o charakterze porządkowym (np. zarządzenie przerwy w rozprawie - art. 401 § 1 k.p.k.), ale niekiedy dotyczą również ważniejszych kwestii (np. odmowa przyjęcia środka odwoławczego - art. 429 § 1 k.p.k.). Zarządzenia wydawane są przez prezesa sądu, przewodniczącego wydziału, przewodniczącego składu orzekającego, upoważnionego sędziego, a w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora albo inny uprawniony organ. Na podstawie nowo obowiązujących przepisów k.p.k., które weszły w życie z dniem 1 lipca 2015 r. w wypadkach określonych w ustawie zarządzenia wydaje także referendarz sądowy (art. 93a § 1 k.p.k.).

Każde orzeczenie, niezależnie od tego, czy zapadło na rozprawie, czy na posiedzeniu, rodzi skutki prawne dopiero z chwilą, gdy zostało ogłoszone lub doręczone uprawnionym osobom (zob. postanowienie SN z dnia 4 listopada 1961 r., II KZ 234/61, OSNKW 1962, nr 3, poz. 49).

W postępowaniu przygotowawczym co do zasady decyzje procesowe wydają organy prowadzące postępowanie przygotowawcze, tj. prokurator i Policja oraz inne organy uprawnione do prowadzenia postępowania (np. ABW, CBA itp.).

Ustawa przewiduje jednakże, iż pewne rozstrzygnięcia procesowe zapadające w postępowaniu przygotowawczym, mają tak istotne znaczenie dla jego uczestników, że koniecznym staje się przekazanie kompetencji do ich wydania organowi sądowemu. Wynika to z faktu, iż sąd ze swojej istoty jest niezależny i niezawisły, co jest szczególnie istotne w przypadku wydawania decyzji ingerujących w szczególny sposób w prawa i wolności jednostki.

Pośród rozstrzygnięć wydawanych przez sąd w postępowaniu przygotowawczym wymienić przykładowo można:

– postanowienie o badaniu stanu zdrowia psychicznego podejrzanego połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym (art. 203 § 2 k.p.k.),

– postanowienie o przeprowadzeniu kontroli i utrwalaniu treści rozmów telefonicznych (art. 237 § 1 k.p.k.),

– postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania (art. 250 § 1 k.p.k.),

– orzeczenie przepadku poręczenia majątkowego (art. 270 § 1 k.p.k.),

– wydanie listu żelaznego (art. 281 k.p.k.),

– nałożenie kary porządkowej aresztowania (art. 285 § 1a k.p.k.).

Sąd orzeka również w postępowaniu przygotowawczym jako instancja odwoławcza od orzeczeń wydawanych przez prokuratora w I instancji (art. 465 § 2 k.p.k.).

Ustawa wskazuje jednocześnie, iż w czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony (art. 299 § 3 k.p.k.).

Co do zasady czynności w postępowaniu przygotowawczym dokonuje sąd powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji (właściwy miejscowo sąd rejonowy lub okręgowy), jednoosobowo na posiedzeniu, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 329 § 1 i 2 k.p.k.). Tymi wyjątkami są m.in.:

– postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania wydaje sąd rejonowy miejsca prowadzenia postępowania, a także inny sąd rejonowy w sytuacjach niecierpiących zwłoki (art. 250 § 2 k.p.k.),

– postanowienie w przedmiocie zażalenia na zabezpieczenie majątkowe rozpoznaje sąd rzeczowo właściwy do rozpoznania sprawy, w którego okręgu prowadzone jest postępowanie przygotowawcze (art. 293 § 4 k.p.k.).

Podkreślić należy, że w postępowaniu przygotowawczym nie wydaje się wyroków, problem ich doręczania w postępowaniu przygotowawczym więc nie istnieje. Natomiast na tym etapie postępowania wydaje się również zarządzenia, co może dokonać także sąd (np. wyznaczenie obrońcy z urzędu przez prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy - art. 81 § 1 k.p.k.). Ich doręczanie przebiega w sposób analogiczny do procedury doręczania postanowień sądu.

Zasadą jest, iż sąd w toku postępowania przygotowawczego orzeka na posiedzeniu. Postanowienia wydawane na jednym z posiedzeń wymienionych w art. 95b § 2 k.p.k. (żadne z nich nie ma miejsca w postępowaniu przygotowawczyn) podlegają ustnemu ogłoszeniu (art. 100 § 1 k.p.k.), natomiast postanowienia wydane na innym posiedzeniu, jeżeli bierze w nim udział strona (art. 100 § 2 k.p.k.).

Obecność strony lub innej osoby uprawnionej przy ogłoszeniu postanowienia determinuje dalszą procedurę doręczania postanowienia.

Jednakże niezależnie od tego czy decyzja ma charakter zaskarżalny czy też nie, należy przy jej ogłoszeniu pouczyć uczestników postępowania o przysługujących im prawach, terminach i sposobach wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu (art. 100 § 8 k.p.k.).