Izydorczyk Jacek, Dalsze przekazanie osoby ściganej, przekazanej do Polski na podstawie ENA

Dalsze przekazanie osoby ściganej, przekazanej do Polski na podstawie ENA

Europejski Nakaz Aresztowania jest instytucją należącą do tzw. III Filara prawa europejskiego. Został on przedstawiony przez Radę Unii Europejskiej, a następnie przyjęty jako tzw. Decyzja Ramowa w dniu 13 czerwca 2002 r. (Dz. Urz. Wsp. Eur., 18.07.2002, L 190/12, 2002/584 JHA). Decyzje ramowe mają służyć zbliżaniu ustawodawstw państw członkowskich Unii Europejskiej i wiążą je co do treści, jednak forma i metoda wdrożenia zależy od konkretnego ustawodawcy (nie wywołują zatem skutków bezpośrednich). Jak wskazano w uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy zmieniającej kodeks postępowania karnego, w stosunkach między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, Europejski Nakaz Aresztowania wchodzi w miejsce dotychczasowych konwencji ekstradycyjnych (Konwencji Rady Europy z 1957 r., Konwencji UE z 1995 i 1996 r., Konwencji wykonawczej Schengen z 1990 r., w części dotyczącej ekstradycji). Zobligowano państwa członkowskie do implementacji ww. Decyzji Ramowej do dnia 31 grudnia 2003 r. Jednakże przewidziano możliwość złożenia deklaracji odnośnie kwestii, że do przestępstw popełnionych w określonej dacie, będą miały zastosowanie dotychczasowe przepisy ekstradycyjne. W związku z powyższym, w dniu 18 marca 2004 r. znowelizowano kodeks postępowania karnego poprzez dodanie rozdziałów 65a oraz 65b dotyczących wystąpienia do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osoby ściganej na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania (tzw. przekazanie czynne), jak i wystąpienia państwa członkowskiego Unii Europejskiej w tej sprawie do sądów polskich (tzw. przekazanie bierne). Należy przypomnieć, że początkowo wskazywano, iż nowa regulacja kodeksu postępowania karnego nie jest sprzeczna z Konstytucją RP (podobne wątpliwości powstały zresztą także i w innych krajach Unii Europejskiej). Uzasadniano bowiem, że wydanie (extradition) nie jest przekazaniem-dostarczeniem (surrender) i że nie chodzi o przekazanie państwu obcemu, lecz tylko jego organom sądowym. Jednakże argumentacja taka musiała budzić uzasadnione wątpliwości. Dlatego też wskazane było pójście śladem kilku innych państw europejskich, które zdecydowały się na nowelizacje swych konstytucji. Dopiero jednak z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 kwietnia 2005 r. uznające za sprzeczny przepis kodeksu postępowania karnego zezwalający na przekazywanie obywatela polskiego w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania, znowelizowano Konstytucję w Artykule 55 (przepis ten został zmieniony przez art. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r., Dz. U. z 2006 r. Nr 200, poz. 1471; wszedł zaś w życie w dniu 7 listopada 2006 r.). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363-394; J. Izydorczyk, Współpraca międzynarodowa w sprawach karnych, Edukacja Prawnicza 2009, nr 2 (104), s. 24–27; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1206–1351.

Przekazanie czynne w trybie Europejskiego Nakazu Aresztowania jest regulowane w przepisach art. 607a–607j k.p.k. (tj. ww. rozdział 65a kodeksu postępowania karnego).

Przepis art. 607i k.p.k. implementuje unormowania zawarte w art. 28 decyzji ramowej o Europejskim Nakazie Aresztowania i reguluje on warunki, w których możliwe jest dalsze przekazanie (tj. do innego państwa członkowskiego UE) lub wydanie/ekstradycję (tj. do państwa trzeciego spoza UE) osoby ściganej (zob. S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013).

Wyjątkowo jest dopuszczalne dalsze przekazanie osoby ściganej bez zgody państwa wykonania nakazu z uwagi na obiektywne (ale prawne) ustanie ochronnej zasady specjalności. Następuje to zgodnie z przepisem art. 607i § 1 k.p.k., który stanowi, że dalsze przekazanie bez zgody państwa wykonania nakazu nastąpi (w związku z przestępstwami popełnionymi przed przekazaniem), gdy:

1) pomimo takiej możliwości osoba ta nie opuściła Polski w ciągu 45 dni od dnia prawomocnego zakończenia postępowania albo po opuszczeniu Polski tutaj powróciła;

2) wyraziła ona zgodę na przekazanie dalsze; oraz

3) stosuje się do niej przepis art. 607e § 3 k.p.k. pkt 2 (tj. nieopuszczenie przez nią lub samowolny powrót na terytorium RP), pkt 6 (zgoda na przekazanie), pkt 7 (zrzeczenie się zasady specjalności) albo pkt 8 (zgoda państwa wykonania).

W innych wypadkach na przekazanie dalsze konieczna jest zgoda właściwego organu sądowego państwa wykonania nakazu, które przekazało ściganego (co następuje na wniosek właściwego sądu okręgowego). Zob. J. Izydorczyk [w:] M. Królikowski, P. Wiliński, J. Izydorczyk, Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008, s. 363-394; S. Steinborn, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Lex 2013.

W piśmiennictwie podkreśla się (G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych, Warszawa 2010, s. 309.), że w celu odebrania oświadczenia o zgodzie konieczne jest wyznaczenie posiedzenia i odebranie stosownego oświadczenia w jego trakcie. Ewentualne oświadczenia składane przez osobę, której wniosek o dalsze przekazanie dotyczy, przed innymi organami, czy też pisemnie skierowane do właściwego sądu, takiego oświadczenia woli nie mogą zastąpić i należy je traktować jedynie informacyjnie. Jak podkreśla się w literaturze przedmiotu wskazuje na to art. 28 ust. 2 lit. b decyzji ramowej 2002/584/WSiSW stanowiąc, iż zgodę wyraża się przed właściwymi organami sądowymi państwa członkowskiego (który wszak nie znalazł odzwierciedlenia w treści art. 607i § 1 pkt 2 k.p.k.). Cytowany przepis decyzji ramowej 2002/584/WSiSW nakłada na sąd obowiązek „zapisania” tego oświadczenia w sposób zgodny z prawem krajowym tego państwa, co rozumieć należy jako odnotowanie stanowiska strony w protokole posiedzenia. Dodatkowo zauważa się, że z uwagi na wagę takiego oświadczenia można rozważyć odebranie podpisu osoby, której wniosek dotyczy pod zaprotokołowanym oświadczeniem, w razie konieczności korzystając z pomocy tłumacza przysięgłego. Stanowcze sformułowanie decyzji ramowej, mówi że zapis taki winien w sposób jednoznaczny wskazywać, iż osoba, której oświadczenie dotyczy, złożyła je dobrowolnie i z pełną świadomością konsekwencji. Ponadto zgodnie z przewidzianym w zdaniu ostatnim art. 28 ust. 2 lit. b decyzji ramowej 2002/584/WSiSW uregulowaniem, w celu złożenia takiego oświadczenia w sposób czyniący zadość wskazanym wyżej obwarowaniom, osoba, która ma złożyć oświadczenie, może skorzystać z pomocy prawnej. Oznacza to - jak się podkreśla - iż na wniosek osoby zainteresowanej złożeniem oświadczenia należy wyznaczyć jej ad hoc obrońcę z urzędu w trybie art. 80a k.p.k.(przed 1 lipca 2015 r. - art. 78 k.p.k.) Zob. G. Jaworski, A. Sołtysińska, Postępowanie w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych, Warszawa 2010, s. 309.