Janiszowski-Downarowicz Rafał, Badanie z urzędu przez sąd wojskowy właściwości rzeczowej

Badanie z urzędu przez sąd wojskowy właściwości rzeczowej

Kognicja sądów wojskowych została ograniczona do rozstrzygania w przedmiocie przestępstw zawartych w części wojskowej kodeksu karnego, w związku lub podczas pełnienia obowiązków służbowych oraz przestępstw skierowanych przeciwko żołnierzowi lub organowi wojskowemu. Uregulowaniem, które odróżnia sądy wojskowe od sądów powszechnych w zakresie ustalania właściwości rzeczowej, jest podział oskarżonych z uwagi na posiadany stopień wojskowy.

Wpływ sprawy do sądu wojskowego powinien zostać odnotowany w odpowiednim dla jej kategorii repertorium. Kolejną czynnością kancelaryjną jest nadanie numeru sygnatury, po czym akta trafiają do prezesa sądu, który dokonuje wstępnej kontroli aktu oskarżenia.

Wstępnej oceny właściwości rzeczowej powinien dokonać prezes sądu przed przydzieleniem do jej rozpoznania konkretnego sędziego. Prezes dokonuje pierwszej kontroli aktu oskarżenia, środka odwoławczego lub innego wniosku, który wpłynął do sądu wojskowego zgodnie z jego właściwością funkcjonalną.

Pierwszym krokiem przy ustalaniu właściwości rzeczowej sądu wojskowego powinno być ustalenie, czy dana sprawa w ogóle podlega orzecznictwu sądów wojskowych. Jurysdykcja tych sądów została w bardzo znacznym stopniu ograniczona przez ustawę z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1651). Została ona sprowadzona do rozpoznawania spraw dotyczących przestępstw określonych w części wojskowej kodeksu karnego, popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, a także przestępstw popełnianych przez tych żołnierzy w związku lub podczas pełnienia obowiązków służbowych, w obrębie jednostki lub na szkodę wojska. Kognicja sądów wojskowych przewiduje również karanie za określone przestępstwa pracowników wojska oraz żołnierzy i personelu cywilnego sił zbrojnych państw obcych. Do czasu wejścia w życie wspomnianej ustawy orzecznictwu sądów wojskowych podlegały sprawy o wszystkie przestępstwa popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, zarówno z części wojskowej, jak i z części szczególnej kodeksu karnego. Z uzasadnienia projektu ustawy wynika, że celem tego uregulowania było racjonalne ukształtowanie zakresu orzecznictwa sądów wojskowych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia, uwzględniające specyfikę spraw o czyny tego rodzaju popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej oraz przez pracowników wojska. Efektem takiej zmiany był jednak radykalny spadek ilości wpływu w sądach wojskowych, kosztem sądów powszechnych, które rozpoznają wszystkie sprawy dotyczące żołnierzy w służbie czynnej, popełniających przestępstwa z części szczególnej kodeksu karnego.

Przepisy dotyczące ustalania właściwości rzeczowej sądów wojskowych są sformułowane bardzo podobnie do tych, które dotyczą właściwości sądów powszechnych. Istotną różnicę wprowadza przepis art. 654 § 1 pkt. 1 k.p.k., który stanowi, że wojskowy sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o przestępstwa popełnione przez żołnierzy w stopniu majora lub wyższym. O rozpoznawaniu sprawy w pierwszej instancji przez sąd okręgowy nie decyduje więc kategoria lub waga popełnionego przestępstwa, a przynależność żołnierza do korpusu oficerów starszych.

O właściwości orzeczniczej sądu wojskowego decyduje czas popełnienia czynu zabronionego. Osoby wymienione w art. 647 § 1 k.p.k. podlegają jurysdykcji sądów wojskowych, pomimo ustania stosunku służbowego (zwolnienia żołnierza z czynnej służby, rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem wojska).