Bełczącki Robert Marek, Badanie dopuszczalności apelacji przed sądem pierwszej instancji ze względów podmiotowych i przedmiotowych

Badanie dopuszczalności apelacji przed sądem pierwszej instancji ze względów podmiotowych i przedmiotowych

W ramach postępowania międzyinstancyjnego sąd pierwszej instancji powinien sprawdzić m.in. czy podmiot wnoszący apelację jest do tego uprawniony, a jeśli tak, to czy może on zaskarżyć wyrok w takiej konfiguracji procesowej, jaka zaistniała w rozpoznawanej sprawie (kontrola dopuszczalności „z innych przyczyn” - art. 370 k.p.c.).

Według art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469) w odniesieniu do apelacji wniesionych i nierozpoznanych przed dniem 7 listopada 2019 r., do których stosuje się art. 370 i 371 w brzmieniu obowiązującym przed tym dniem, zdezaktualizowane schematy będą miały zastosowanie.

Czynności związane z kontrolą dopuszczalności apelacji przed sądem pierwszej instancji wykonywane są przez przewodniczącego, za wyjątkiem odrzucenia apelacji, wymagającej wydania postanowienia.

Uprawnienie (legitymacja) do zaskarżenia apelacją wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje obu stronom procesu - zarówno powodowi, jak i pozwanemu.

W przypadku współuczestnictwa procesowego legitymacja do zaskarżenia wyroku przysługuje każdemu ze współuczestników.

Pamiętać jednak należy, że współuczestnik w apelacji nie może kwestionować rozstrzygnięcia korzystnego dla innego współuczestnika występującego po tej samej stronie procesu (por. uchwała SN z dnia 22 kwietnia 1991 r., III CZP 34/91, OSNC 1992/2/24, Lex nr 3687; uchwała SN z dnia 14 listopada 1991 r., III CZP 112/91, OSP 1992/7/169, Lex nr 5337).

Jeśli w sprawie występuje współuczestnictwo jednolite (art. 73 § 2 k.p.c.) zaskarżenie wyroku przez jednego ze współuczestników jednolitych wywołuje skutki także względem pozostałych.

Uprawnionymi do wniesienia apelacji są także następcy procesowi stron, a więc podmioty wstępujące do procesu w miejsce tych, które pierwotnie były stronami procesu.

Stronie powodowej apelacja przysługuje także od wyroku zaocznego, inaczej niż stronie pozwanej, która od wyroku zaocznego może wnieść jedynie sprzeciw.

W przypadku wyroku zaocznego, którym powództwo zostało uwzględnione jedynie w części, może zaistnieć zbieg apelacji wniesionej przez powoda oraz sprzeciwu pozwanego. Przeważa pogląd, że w takiej sytuacji najpierw należy nadać bieg sprzeciwowi. Poprzednio na gruncie systemu rewizyjnego przyjmowano, że wniesienie sprzeciwu sprawia, iż rewizja powoda staje się przedwczesna, a jej nierozpoznanie nie wyrządza mu szkody, bowiem może on brać udział w procesie po wniesieniu sprzeciwu i w razie potrzeby ponownie zaskarżyć rewizją wyrok sądu pierwszej instancji (por. W. Siedlecki [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. Z. Resich, W. Siedlecki, Tom I, Wydawnictwo Prawnicze 1969, s. 518-519). Obecnie także przyjmuje się, że bieg apelacji powinien zostać wstrzymany do chwili wydania wyroku przez sąd pierwszej instancji na skutek sprzeciwu. Z tą chwilą wyrok taki może być zaskarżony przez obie strony i postępowanie wszczęte poprzednią apelacją powoda powinno zostać umorzone na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. ze względu na zbędność wyrokowania przez sąd drugiej instancji (por. P. Telenga, Komentarz do art. 344 k.p.c., Lex). Prezentowany jest jednak również pogląd przeciwny, zgodnie z którym pomimo wniesienia sprzeciwu apelacja powoda powinna zostać przekazana do rozpoznania przez sąd drugiej instancji, który w razie uwzględnienia apelacji uchyli wyrok zaoczny i przekaże sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania ze względu na konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, tj. dowodów powołanych w pozwie oraz w sprzeciwie, natomiast w razie oddalenia apelacji - przekaże akta sprawy sądowi pierwszej instancji celem rozpoznania sprawy w granicach sprzeciwu (por. A. Zieliński, Komentarz do art. 344 k.p.c. [w:] A. Zieliński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Beck 2012, Legalis; A. Jakubecki, Komentarz do art. 344 k.p.c., w: red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz; Lex).