Zmniejszanie lub zawieszanie oświadczeń pracujących emerytów i rencistów.
Pismo Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Zmniejszanie lub zawieszanie oświadczeń pracujących emerytów i rencistów.
Prawo do emerytury lub renty jest zawieszane lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu prowadzenia działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego oraz z tytułu pełnienia służby. Komentarz szczegółowo omawia zasady i tryb zmniejszania bądź zawieszania świadczeń emerytalnych w przypadku uzyskiwania przez uprawnionego przychodów stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Przedstawiono szczegółowy katalog przychodów wpływających na zawieszenie lub zmniejszenie emerytur, kwoty maksymalnych zmniejszeń oraz wskazano przypadki, w których przychód nie wpływa na prawo do wypłaty świadczeń, podano dopuszczalne koty limitów.
Świadczenia w pełnej wysokości
Nie podlegają zawieszeniu ani zmniejszeniu:
renta inwalidy wojennego,
renta inwalidy wojskowego, którego niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową,
renty rodzinne przysługujące po osobach uprawnionych do wymienionych świadczeń, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą wojskową.
Od 1 stycznia 1999 r. zawieszeniu ani zmniejszeniu - bez względu na wysokość osiąganego przychodu - nie podlegają świadczenia osób mających ustalone prawo do emerytury i ukończony wiek wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Nie zmniejsza się też świadczeń emerytów i rencistów w przypadku osiągania przychodu mniejszego niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Zawieszanie prawa do emerytury bez względu na wysokość przychodu
Z dniem 1 lipca 2000 r. wszedł w życie art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury ustalonego w decyzji organu rentowego.
Przepis ten dotyczy wyłącznie osób wykonujących zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, która została zawarta przed dniem ustalenia prawa do emerytury, jeżeli umowa ta trwa nadal po ustaleniu uprawnień do emerytury. Przepisu tego nie stosuje się w sytuacji, gdy pracownik-emeryt rozwiąże stosunek pracy, a następnie nawiąże go ponownie z tym samym pracodawcą.
Jeżeli przed przejściem na emeryturę świadczeniobiorca był zatrudniony w ramach stosunku pracy u więcej niż jednego pracodawcy, warunek rozwiązania stosunku pracy uważa się za spełniony w przypadku rozwiązania stosunku pracy z wszystkimi pracodawcami.
Wskazany przepis stosuje się wyłącznie do osób pobierających emeryturę. Przepis ten dotyczy również emerytów, którzy ukończyli wiek wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, co oznacza, że emerytury tych osób podlegają zawieszeniu niezależnie od kwoty osiąganego dochodu, jeżeli nie rozwiązały stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego pracowały przed przejściem na emeryturę. Zawieszenie prawa do emerytury z powodu nierozwiązania z pracodawcą stosunku pracy dotyczy wszystkich emerytur, niezależnie od daty ich przyznania.
Działalność powodująca zawieszenie świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości
Na zawieszenie lub zmniejszenie emerytur i rent wpływa przychód uzyskany przez emerytów lub rencistów będących jednocześnie:
pracownikami,
pracownikami wykonującymi jednocześnie umowę zlecenia, umowę agencyjną lub umowę o dzieło na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy,
osobami wykonującymi pracę nakładczą,
członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osobami z nimi współpracującymi,
osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność lub osobami z nimi współpracującymi,
osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
żołnierzami zawodowymi,
funkcjonariuszami Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej i Służby Więziennej.
Zasady dotyczące zawieszania i zmniejszania wysokości emerytur i rent nie dotyczą emerytów i rencistów osiągających honoraria z tytułu działalności twórczej i artystycznej.
Stosuje się je natomiast w odniesieniu do osób wyłączonych z obowiązku ubezpieczenia społecznego w związku z posiadaniem ustalonego prawa do emerytury lub renty oraz osób wykonujących działalność, niepodlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z innego tytułu.
Przy ustalaniu przychodu uwzględnia się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Do przychodu tego wlicza się również wynagrodzenia za czas niezdolności pracownika do pracy wypłacone na podstawie przepisów Kodeksu pracy.
Do przychodów mających wpływ na zawieszanie prawa do świadczeń emerytalno-rentowych nie wlicza się natomiast przychodów uzyskiwanych z tytułu wykonywania pracy zarobkowej nie objętej obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi.
Przychody nieobjęte obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, a tym samym nie uwzględniane przy ustalaniu przychodu wpływającego na zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń, to np. uzyskiwane z tytułu:
darowizn i zapomóg,
umowy o dzieło, praw autorskich i patentowych,
wynajmu lub dzierżawy nieruchomości albo lokali, chyba że wynajem lub dzierżawa stanowią przedmiot działalności gospodarczej.
Wysokość przychodu powodująca zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia
Na zmniejszenie wysokości emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba wpływa przychód w wysokości przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie wyższej jednak niż 130% tego wynagrodzenia. Wysokość tego zmniejszenia uzależniona jest od kwoty osiąganego przychodu. Określone zostały maksymalne kwoty zmniejszeń.
Kwoty maksymalnych zmniejszeń zostały ustalone w następujących wysokościach:
24% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r. - dla emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
18% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r. - dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
20,4% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r. - dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba,
a następnie podwyższane są w kolejnych terminach waloryzacji.
Świadczenie podlega zmniejszeniu o kwotę maksymalnego zmniejszenia wyłącznie wówczas, gdy przychód osiągnięty przez emeryta lub rencistę, przekraczający 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, jest wyższy od kwoty maksymalnego zmniejszenia.
Jeżeli natomiast przychód osiągnięty przez świadczeniobiorcę przekracza dopuszczalną kwotę przychodu obliczoną wskaźnikiem 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia o kwotę niższą od kwoty maksymalnego zmniejszenia, to wysokość świadczenia ulega zmniejszeniu o faktyczną kwotę przekroczenia.
Osiąganie przychodu w kwocie przekraczającej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia powoduje zawieszenie prawa do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba.
Uwaga!
Renta szkoleniowa nie przysługuje w razie osiągania przychodu, bez względu na jego wysokość.
Dopuszczalne kwoty limitów w 2005 r.
70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
od 1 stycznia 2005 r. | 1.589,00 zł |
od 1 marca 2005 r. | 1.683,90 zł |
od 1 czerwca 2005 r. | 1.690,90 zł |
od 1 września 2005 r. | 1.623,00 zł |
130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
od 1 stycznia 2005 r. | 2.951,00 zł |
od 1 marca 2005 r. | 3.127,10 zł |
od 1 czerwca 2005 r. | 3.140,10 zł |
od 1 września 2005 r. | 3.014,10 zł |
Rozliczanie świadczeń
Emeryt lub rencista zobowiązany jest zawiadomić organ rentowy o podjęciu działalności podlegającej ubezpieczeniom społecznym i o wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu, a po upływie roku kalendarzowego - o wysokości tego przychodu uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym. Obowiązek ten nie dotyczy emerytów, którzy 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna) ukończyli przed podjęciem działalności.
Ostateczne rozliczenie świadczeń następuje po zakończeniu roku kalendarzowego i może przybrać formę rozliczenia miesięcznego lub rocznego, w zależności od tego, co dla świadczeniobiorcy jest korzystniejsze. Rozliczenia dokonuje się na podstawie zaświadczenia lub oświadczenia o przychodach z danego roku kalendarzowego, które rencista nadsyła do oddziału ZUS do końca lutego następnego roku.
Świadczeniobiorca, który nie dopełnił obowiązku powiadomienia ZUS o osiąganiu przychodu powinien liczyć się z faktem rozliczenia jego świadczenia za okres 3 lat wstecz.
Zmniejszanie lub zawieszanie renty rodzinnej przysługującej więcej niż jednej osobie
Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna renta rodzinna, dzielona w równych częściach między uprawnionych. Wysokość przychodu osiąganego przez jedną z osób uprawnionych do renty rodzinnej obciąża proporcjonalnie przysługującą tej osobie część renty. Nie ulegają natomiast zmianie wysokości poszczególnych części renty rodzinnej przysługujące pozostałym uprawnionym. W przypadku gdy jedna lub kilka z uprawnionych osób osiąga przychód przekraczający 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, zmniejszeniu ulega część renty rodzinnej należna tej osobie. Zmniejszenie to równe jest kwocie, o jaką osiągany przychód przekracza dopuszczalną kwotę przychodu. Zmniejszenie to nie może być jednak wyższe niż kwota maksymalnego zmniejszenia ustalona proporcjonalnie do liczby uprawnionych osób. Jeżeli zatem do renty rodzinnej uprawnione są 3 osoby i jedna z nich osiąga przychód znacznie przekraczający 70% przeciętnego wynagrodzenia, ale nie wyższy niż 130% tego wynagrodzenia - przysługująca jej 1/3 część renty pomniejszana jest o 1/3 kwoty maksymalnego zmniejszenia.
Przykład
Do renty rodzinnej uprawnione są trzy osoby:
rozwiedziona żona zmarłego, która na podstawie ugody sądowej uprawniona była do alimentów,
wdowa,
studiujące dziecko zmarłego.
Rozwiedziona żona i wdowa pobierając rentę równocześnie pozostają w zatrudnieniu, osiągając wynagrodzenie przekraczające kwotę maksymalnego zmniejszenia, nieprzekraczające natomiast 130% przeciętnego wynagrodzenia.
Kwota renty na troje uprawnionych wynosi 900,00 zł.
Maksymalne zmniejszenie wynoszące od 1 marca 2004 r. 330,87 zł dzieli się przez liczbę uprawnionych.
Maksymalne zmniejszenie na jednego uprawnionego od kwoty 330,87 zł wynosi 110,29 zł (330,87 zł ÷ 3).
Kwota renty na jedną osobę uprawnioną wynosi 300 zł.
Renta należna wdowie i rozwiedzionej żonie po zmniejszeniu wynosi 300,00 zł - 110,29 zł = 189,71 zł.
Studiujące dziecko zmarłego uprawnione jest natomiast do renty rodzinnej w kwocie 300,00 zł.
Z dniem 2 maja 2003 r. wszedł w życie art. 107a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Nowy przepis umożliwia osobie (osobom) uprawnionej (uprawnionym) do renty rodzinnej zrezygnowanie z tego uprawnienia.
W myśl art. 107a ust. 1 ustawy emerytalnej, jedna z osób uprawnionych do renty rodzinnej może zgłosić wniosek o wyłączenie z kręgu osób uprawnionych do tej renty. Skutkiem zgłoszenia takiego wniosku jest ustanie prawa do renty tej osoby, a nie jak poprzednio - zawieszenie tego prawa. Osoba ta, w każdym czasie może zgłosić wniosek o ponowne ustalenie tego prawa, przy czym ustalenie tego prawa nastąpi nie wcześniej niż od miesiąca zgłoszenia wniosku, jeśli nadal istnieje prawo do renty.
Przykład
Wdowa, z poprzedniego przykładu, po uzyskaniu informacji o zmianie przepisów wystąpiła do ZUS z wnioskiem o wyłączenie z kręgu osób uprawnionych. Została wyłączona z kręgu osób uprawnionych i to spowodowało, że od września ponownie została ustalona kwota renty rodzinnej przysługującej już tylko studiującemu dziecku i żonie rozwiedzionej (alimentowanej). Na dwie osoby przysługuje kwota 852,63 zł, a więc dla każdej z osób po 426,32 zł. Dlaczego właśnie taka kwota? Renta rodzinna obliczana jest jako odpowiedni procent świadczenia przysługującego osobie zmarłej. Jeżeli do renty uprawniona jest 1 osoba - przysługuje jej 85% świadczenia, które przysługiwałoby osobie zmarłej, jeżeli uprawnione są dwie osoby, to przysługuje im 90% świadczenia, które przysługiwałoby osobie zmarłej, a jeśli trzy i więcej to przysługuje im 95% świadczenia, które przysługiwałoby osobie zmarłej. Poprzednio na trzy osoby uprawnione przysługiwało 900,00 zł, tj. 95% x 947,37 zł. Po wyłączeniu wdowy z kręgu osób uprawnionych przysługuje 90% świadczenia, które przysługiwałoby osobie zmarłej, tj. 90% x 947,37 zł = 852,63 zł.
Nie możemy jednak zapomnieć, że w naszym przykładzie rozwiedziona wdowa pracuje i osiąga przychody w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W grę wchodzi zatem zmniejszenie renty i to o ustaloną proporcjonalnie część maksymalnego zmniejszenia. Do renty obecnie są już uprawnione tylko dwie osoby, a zmniejszenie wynosi 1/2 kwoty maksymalnego zmniejszenia. Z części renty przysługującej żonie rozwiedzionej, tj. z kwoty 426,32 zł zostanie potrącona kwota 165,44 zł (330,87 zł ÷ 2). Żonie rozwiedzionej przysługuje więc 260,88 zł. Studiujące dziecko otrzymuje 426,32 zł i jest to więcej niż poprzednio. Całkowity budżet rodziny (wdowa i studiujące dziecko), który przed wyłączeniem wynosił 300,00 zł + 189,71 zł, obecnie wynosi 426,32 + 260,88.
Nowa regulacja prawna daje jednak dla większości możliwość znacznie korzystniejszego, od dotychczasowego, sposobu ustalenia wysokości renty rodzinnej przysługującej pozostałym osobom.
Przykład 1
Do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby - pracująca wdowa i uczące się dziecko. Na dwie osoby wypłacana jest kwota 1.305,00 zł. Wdowa otrzymała propozycję zmiany pracy z jednoczesnym znacznym podwyższeniem płacy. Nowe wynagrodzenie przekracza kwotę 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Część renty przysługująca wdowie musi ulec zawieszeniu. Dziecko otrzymywałoby rentę w kwocie 652,50 zł, gdyby nie wniosek wdowy o wyłączenie z kręgu osób uprawnionych. Na skutek zgłoszenia takiego wniosku oddział ZUS dokonał ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej z uwzględnieniem już tylko jednej osoby uprawnionej. Dziecko otrzyma więc rentę w kwocie 1.232,50 zł.
Przykład 2
Do renty rodzinnej uprawnione są cztery osoby. Na wszystkich uprawnionych przysługuje kwota 950,00 zł. Każdej z nich przysługuje więc po 237,50 zł. Jedna z osób podjęła zatrudnienie i otrzymuje wynagrodzenie w kwocie 1.600,00 zł. Wynagrodzenie przekracza kwotę 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Część renty przysługująca tej osobie musiałaby być zmniejszona o kwotę 82,72 zł (330,87 zł ÷ 4), gdyby nie wniosek o wyłączenie z kręgu osób uprawnionych. Po zgłoszeniu takiego wniosku do renty rodzinnej uprawnione są trzy osoby, którym przysługuje renta w kwocie 950,00 zł.
Wyłączenie z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej oraz ponowne obliczenie wysokości renty z pominięciem osoby, która zgłosiła taki wniosek następuje od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym została wydana decyzja (art. 134 ust. 2 pkt 2 i art. 107 ust. 3 ustawy emerytalnej).
Uwaga!
Wstrzymanie wypłaty renty rodzinnej dla jednej z uprawnionych osób, które rodzi skutek prawny w postaci ustania prawa do renty dla tej osoby, może nastąpić wyłącznie na wniosek tej osoby. ZUS nie może podjąć działań z urzędu. Nie ma też podstaw do tego, aby oświadczenie o wysokości uzyskiwanego przychodu lub zawiadomienie o podjęciu zatrudnienia z urzędu traktować jako wniosek o wyłączenie z grona osób uprawnionych do renty.
Wskazane jest zatem, aby osoby zainteresowane precyzyjnie określały, o co zwracają się do ZUS - czy o wyłączenie z kręgu osób uprawnionych do renty, czy też - o zawieszenie lub zmniejszenie części renty z uwagi na wysokość uzyskiwanych przychodów.