Wyjaśnienia interpretacyjne do ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych zostały opracowane wg stanu prawnego aktualnego na dzień 9 lipca 2020 r.

I. KREDYTY

1. Kredyt konsumencki

Artykuł 8d

Wątpliwość: W ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych brak jest ograniczenia produktowego, jakie ma miejsce w ustawie o kredycie konsumenckim, tzn. ww. ustawa COVID-19określa maksymalne koszty kredytu do wszystkich kredytów konsumenckich i pomija w tym przepisie wyłączenie kart kredytowych i limitów w ROR, co ma miejsce wprost w ustawie z dnia 12 maja 2011 o kredycie konsumenckim (UKK). Przepisu o maksymalnych kosztach kredytu nie stosuje się też do przekroczenia salda na rachunku (które również jest traktowane jako kredyt konsumencki). Literalna interpretacja obecnej treści ustawy COVID-19 przemawia za objęciem tych produktów nowym limitem, niemniej w naszej ocenie wykładnia celowościowa powinna zmierzać do wyłączenia tych produktów (karty kredytowe, kredyt odnawialny, przekroczenie na rachunku) na dotychczasowych zasadach. Zasadnym byłoby doprecyzowanie powyższej kwestii.

Odpowiedź: Zgodnie z art. 36d UKK:

"Przepisów art. 36a-36c nie stosuje się do:

Powstaje więc wątpliwość, czy art. 8d i 8e COVID-19 należy traktować jako kompleksową regulację dotyczącą pozaodsetkowych kosztów kredytu na czas epidemii, a zatem jako przepisy szczególne w odniesieniu do art. 36a-36d UKK, co oznaczałoby wyłączenie w tym czasie stosowania także art. 36d UKK, czy też art. 8d i 8e ustawy COVID-19 należy traktować jako regulację zmieniającą zasady w zakresie pozaodsetkowych kosztów kredytu na czas epidemii jedynie w odniesieniu do art. 36a i 36c UKK, co oznaczałoby stosowanie w czasie art. 36d UKK.

Jak się wydaje, ustawodawcy chodziło jedynie o tymczasowe wyłączenie art. 36a i 36c UKK. Przepisy art. 8d-8e stanowią regulację szczególną jedynie wobec sposobu obliczania pozaodsetkowych kosztów, nie zaś zakresu zastosowania przepisów o pozaodsetkowych kosztach kredytu. Należałoby zatem opowiedzieć się za utrzymaniem zasad określonych w art. 36d UKK, który wyłącza zastosowanie m.in. przepisu o maksymalnych pozaodsetkowych kosztach kredytu konsumenckiego do umów kredytu w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym i do umów o kartę kredytową.

Należy powołać argumentację wynikającą z uzasadnienia do zmiany ustawy o kredycie konsumenckim wprowadzającej art. 36a-36d UKK: "Wyłączenie wymienionych produktów kredytowych spod reżimu prawnego określającego koszty pozaodsetkowe uzasadnione jest specyfiką tych produktów oraz proponowanymi w projekcie zasadami ustalania maksymalnych kosztów pozaodsetkowych. Należy bowiem mieć na uwadze, że kredytodawca na podstawie oferowanych produktów zobowiązuje się do wielokrotnego udzielania kredytobiorcy, w okresie trwania umowy, kredytów w nieoznaczonej liczbie i wysokości, do wysokości przyznanego limitu w rachunku kredytowym. Opisana specyfika tych umów powoduje, że kredytodawca nie jest w stanie z góry przewidzieć, jaka będzie łączna wysokość wypłat dokonanych na rzecz konsumenta w danym okresie, a w związku z tym nie jest również w stanie przewidzieć, jaka będzie łączna wysokość kosztów, jakie konsument będzie obowiązany ponieść w związku z wykonaniem umowy w tym okresie." (uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, Druk sejmowy VII kadencji, Nr 3460).

Podsumowując, należałoby uznać, że art. 8d-8e ustawy COVID-19 nie stosuje się do produktów wymienionych w art. 36d ustawy o kredycie konsumenckim. Innymi słowy, pomimo uchwalenia ustawy COVID-19, art. 36d nie został wyłączony i wyłączenia w nim określone wciąż znajdują zastosowanie.

Wątpliwość: Czy zgodnie z ustawą COVID-19 w przypadku kredytów dłuższych niż rok trzeba ustalać raty zmienne (niższe w okresie obowiązywania specustawy), czy można wyliczyć koszty według nowego limitu za okres ustawy, według dotychczasowego po tym okresie, uśrednić je i na tej podstawie obliczyć jedną równą ratę na cały okres kredytowania?

Odpowiedź: Ustawa COVID-19 nie przesądza o sposobie kalkulacji rat. Z tego względu należy przyjąć, że kredytodawca może zdecydować się zarówno na pobieranie rat o różnej wysokości - z uwagi na obowiązywanie przez pewien okres niższego limitu - jak również wprowadzić raty stałe. W takiej sytuacji, w przypadku kredytów dłuższych niż czas obowiązywania ustawy COVID-19 można skorzystać z rat równych na cały okres kredytowania, uwzględniając jednak w Dotychczasowym Capie Nowy Cap (nie więcej niż 100% kwoty kredytu). Z punktu widzenia interesów konsumentów racjonalne jest spłacanie pożyczki, przez cały okres jej trwania w równych ratach.

Nowy, obniżony Cap na pozaodsetkowych kosztach kredytu

Wątpliwość: Jaki jest okres obowiązywania nowego, obniżonego capu na pozaodsetkowych kosztach kredytu 15%+6% całkowitej kwoty kredytu (Nowy Cap)?

Odpowiedź: Zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy COVID-19 w brzmieniu nadawanym jej w art. 1 pkt 18 nowelizacji (ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw), okres obowiązywania Nowego Capu wynosi 365 dni licząc od 8 marca 2020 r., to jest od daty wejścia w życie ustawy COVID-19 (nie od daty wejścia w życie nowelizacji). Od 9 marca 2021 r. można pobierać koszty zgodnie z Dotychczasowym Cap.

Wątpliwość: Czy art. 8d-8e tzw. ustawy COVID-19 i przewidziany w nich nowy limit maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego (Nowy Cap) odnoszą się do umów zawartych przed dniem wejścia w życie ww. przepisów?

Odpowiedź: Art. 8d-8e tzw. ustawy COVID-19 i przewidziany w nich Nowy Cap nie odnoszą się do umów o kredyt konsumencki zawartych przed dniem wejścia tych przepisów. Potwierdza to uzasadnienie do projektu ustawy, zgodnie z którym "W zakresie ochrony kredytobiorców proponuje się określenie maksymalnej wysokości kosztów pozaodsetkowych nowo udzielanych pożyczek" (s. 5 uzasadnienia). Jednocześnie należy zauważyć, że art. 8e ustawy COVID-19 dotyczy również kredytu udzielonego po 31 marca 2020 r., gdy poprzedniego kredytu udzielono i wypłacono w okresie 120 dni poprzedzających ww. datę.

Wątpliwość: Do czego mają zastosowanie art. 8d ust. 3 i ust. 4 pkt 2 ustawy COVID-19 wskazujące, że pozaodsetkowe koszty nie mogą być wyższe niż od 45% całkowitej kwoty kredytu? Przepisy te w praktyce są przepisami martwymi z uwagi na to, że okres ich obowiązywania wynosi tylko 365 dni liczonych od 8 marca 2020 r. Poziom 45% całkowitej kwoty kredytu dla maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu mógłby teoretycznie zostać osiągnięty wyłącznie wtedy, gdyby kredytodawca nie zechciał skorzystać z możliwości podwyższenia takich kosztów do poziomu Dotychczasowego Capu po upływie okresu 365 dni co jednak stoi w sprzeczności z treścią art. 31zc ustawy COVID-19. Czy przepis art. 8d ust. 3, zgodnie z którym "Pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego nie mogą być wyższe od 45% całkowitej kwoty kredytu jest "martwy", ponieważ, że przepis ten przestaje obowiązywać po 365 dniach, a limit roczny Nowego Capu określony w ust. 1 wynosi 21%?

Odpowiedź: Należy zgodzić się z argumentacją, że w praktyce nie jest możliwe, aby w wyniku stosowania nowych przepisów pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego były wyższe niż 45% całkowitej kwoty kredytu. Wynika to z konieczności stosowania przez kredytodawców wzoru dla obliczania Nowego Capu, który wynosi 21%. Jednocześnie, zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy COVID-19 okres obowiązywania Nowego Capu wynosi 365 dni od dnia jej wejścia w życie.

Wątpliwość: W jaki sposób należy obliczać Cap na pozaodsetkowych kosztach? Czy Nowy Cap i Dotychczasowy Cap są obliczane niezależnie od siebie? Nowy Cap i Dotychczasowy Cap nie mogą przekroczyć 100% całkowitej kwoty kredytu. W ramach Dotychczasowego Capu należy uwzględnić Nowy Cap.

Odpowiedź: <odn> (1)</odn> W przypadku umów zawartych przed wejściem w życie art. 8d ustawy COVID-19, zastosowanie ma Dotychczasowy Cap również w okresie obowiązywania tej ustawy, z tym zastrzeżeniem, że art. 8e ustawy COVID-19 dotyczy również kredytu udzielonego po 31 marca 2020 r., gdy poprzedniego kredytu udzielono i wypłacono w okresie 120 dni poprzedzających ww. datę.

(2) W przypadku umów zawartych w okresie obowiązywania art. 8d tej ustawy (od dnia następnego po wejściu w życie nowelizacji do upływu okresu 365 dni od 8 marca 2020 r.) na okres kończący się przed upływem ww. okresu 365 dni znajdzie zastosowanie wyłącznie Nowy Cap.

(3) W przypadku umów zawartych w okresie, o którym mowa w pkt 2, ale na okres przekraczający okres 365 dni liczonych od 8 marca 2020 r., do pozaodsetkowych kosztów kredytu w okresie ww. 365 dni znajdzie zastosowanie Nowy Cap. Kredytodawca będzie uprawniony zastosować Dotychczasowy Cap do tej samej umowy kredytu, ale w okresie po upływie ww. okresu 365 dni, przy czym w ramach Dotychczasowego Capu, kredytodawca będzie mógł uwzględnić zarówno jego stałą część (25% całkowitej kwoty kredytu), jak i część zależną od okresu kredytowania liczonego po upływie ww. okresu 365 dni (30% w skali roku).

Zgodnie z art. 31zc ust. 1 po upływie terminu, o którym mowa w art. 36 ust. 3 (czyli 365 dni od dnia wejścia w życie ustawy), kredytodawca, o którym mowa w art. 8d-8f, może za pozostały okres obowiązywania umowy, pobierać pozaodsetkowe koszty kredytu w wysokości określonej przepisami ustawy z dnia 12 maja 2011 r. kredycie konsumenckim. Jednocześnie okres, o którym mowa w ust. 1, nie jest uwzględniany przy obliczaniu maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. (ust. 2). Powyższy przepis należy rozumieć w ten sposób, że w przypadku, gdy czas trwania umowy obejmuje również okres po upływie wspomnianych 365 należy osobno wyliczyć Cap aż do zakończenia tego okresu (w oparciu o art. 8d - Nowy Cap) i osobno Cap dla pozostałego okresu (w oparciu o Dotychczasowy Cap z art. 36a UKK).

Wątpliwość: Czy dopuszczalne jest kredytowanie pozaodsetkowych kosztów lub rozliczenie ich w ramach raty balonowej?

Odpowiedź: <odn> (1)</odn> Kredytodawca nie może skredytować w dacie zawarcia umowy (w okresie obowiązywania art. 8d ustawy) więcej pozaodsetkowych kosztów kredytu, niż równowartość Nowego Capu liczonego w skali roku za okres obowiązywania art. 8d ustawy COVID-19.

(2) W przypadku, gdyby umowa o kredyt konsumencki zawarta była na okres wykraczający poza 365 dni liczone od 8 marca 2020 r., to koszty naliczone za okres od 366 dnia i później według podwyższonego Dotychczasowego Capu mogą zostać pobrane przy wykorzystaniu raty równej.

(3) Pobór pozaodsetkowych kosztów kredytu w formie raty balonowej jest możliwy zarówno w stosunku do kosztów naliczonych za okres pierwszych 365 dni od 8 marca 2020 r., jak i naliczonych za późniejszy okres.

Artykuł 8e

Wątpliwość: Czy należy przyjąć, iż od chwili wejścia w życie tego przepisu wszystkie podmioty powiązane powinny weryfikować wzajemnie (wymieniać się informacjami), czy udzielają osobie, która nie dokonała pełnej spłaty kredytu, kolejnych kredytów w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszego z kredytów udzielonych przez którykolwiek podmiot z grupy? Czy można przyjąć, że ten "pierwszy kredyt" o którym mowa w pkt 1) art. 8e ustawy COVID-19 to będzie pierwszy kredyt udzielony przez którykolwiek podmiot powiązany od dnia wejścia w życie przepisu art. 8e; czy to ten kredyt wyznaczy limit MPKK?

Odpowiedź: Przepis art. 8e ustawy COVID-19 może budzić wątpliwości dotyczące jego stosowania w świetle tajemnicy bankowej, które były sygnalizowane podczas zeszłorocznych prac nad tzw. ustawą antylichwiarską, przewidującą takie samo rozwiązanie. Z tego względu pojawiają się wątpliwości, czy dopuszczalne byłoby przekazywanie między podmiotami powiązanymi informacji o udzieleniu kredytu przez jeden z nich, skoro nie można przewidzieć, czy kredytobiorca będzie w ogóle zainteresowany zawarciem umowy o kredyt z drugim podmiotem z grupy podmiotów powiązanych. Z drugiej strony wydaje się, że w tym przypadku znajduje zastosowanie wyłączenie z art. 104 ust. 2 pkt 1 ustawy - Prawo bankowe który zwalania z tajemnicy bankowej w określonym w nim przypadku. Zgodnie z ww. przepisem, obowiązek wskazany w ust. 1 (obowiązek zachowania tajemnicy bankowej) nie dotyczy przypadków, w których bez ujawnienia informacji objętej tajemnicą bankową - ze względu na istotę i charakter czynności bankowej lub obowiązujące przepisy - nie jest możliwe należyte wykonanie umowy, na podstawie której jest wykonywana ta czynność bankowa lub należyte wykonanie czynności pozostających w związku z zawarciem i wykonaniem tej umowy. Brak informacji o parametrach udzielonego kredytu (w tym o fakcie jego udzielenia, kosztach i terminach wypłaty) uniemożliwia przygotowanie oferty kredytu przez drugi, powiązany bank. Jednocześnie konieczność uwzględnienia tych danych wynika wprost z przepisu prawa, dlatego należy uznać, że analizowana sytuacja wypełnia hipotezę przepisu art. 104 ust. 2 pkt 1 ustawy - Prawo bankowe.

Wątpliwość: Czy art. 8e ustawy COVID-19 ma zastosowanie także do podmiotów powiązanych, które mają siedziby i działają poza granicami Polski? Czy polski kredytodawca powinien i może domagać się danych o kredytach od takich podmiotów, których przecież nie obowiązuje ani polska ustawa o kredycie konsumenckim ani ustawa COVID-19?

Odpowiedź: Rozwiązania prawne przyjęte w art. 8d-8e ustawy COVID-19 mają na celu ochronę konsumentów zawierających w czasie pandemii oraz w okresie po jej szczycie umowy o kredyt konsumencki z kredytodawcami, którzy działają na rynku polskim i stosują ustawę o kredycie konsumenckim. Jednocześnie przekazywanie danych o zawartych umowach z konsumentem ma służyć wyłącznie ustaleniu parametrów kolejnej umowy o kredyt konsumencki z tą samą osobę. Z tego względu należy przyjąć, że kredytodawca nie ma obowiązku przekazywania tych danych do innych podmiotów powiązanych, jeśli nie udzielają oni kredytów konsumenckich w Polsce. Jednocześnie polski kredytodawca nie musi domagać się danych o kredytach od podmiotów działających poza granicami Polski w związku z tym niestosujących ustawy o kredycie konsumenckim ani ustawy COVID-19.

Sankcja karna za żądanie od konsumenta zapłaty kosztów pozaodsetkowych oraz odsetek w wysokości przekraczającej dwukrotność takich kosztów lub odsetek określonych w przepisach ustawowych

Przepis art. 8 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 wprowadza zmiany w ustawie z dnia czerwca 1997 r. - Kodeks karny polegające na określeniu sankcji karnej za żądanie od konsumenta zapłaty kosztów pozaodsetkowych (§ 2) oraz odsetek (§ 3) w wysokości przekraczającej dwukrotność takich kosztów lub odsetek określonych w przepisach ustawowych. W praktyce limit kosztów pozaodsetkowych określony został w art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim oraz, w okresie przejściowym, w art. 8d ustawy COVID-19.

Zgodnie z art. 65 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, przepisy karne będą miały zastosowanie do żądania zapłaty kosztów, przekraczających wysokości limitów, wynikających z umów zawartych przed dniem wejścia w życie tej ustawy, jeżeli wysokość kosztów pozaodsetkowych lub odsetek przekraczała poziom dozwolony w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw.

Wątpliwość: Czy na podstawie art. 65 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 groźbą sankcji karnej objęte będzie żądanie zapłaty kosztów pozaodsetkowych, które w jakikolwiek sposób przekraczają obowiązujący na dzień 31 marca 2020 r. limit czy też dwukrotne ich przekroczenie?

Odpowiedź: Przepis przejściowy art. 65 ww. ustawy mówi o przekroczeniu poziomu dozwolonego, podczas gdy przepisy art. 304 § 3 i 4 kodeksu karnego penalizują dwukrotne przekroczenie kosztów lub odsetek. Przepisów karnych nie należy interpretować rozszerzająco, a powyższą rozbieżność należy interpretować jako niezamierzone działanie ustawodawcy. Dla ustalenia, czy dane zachowanie jest karalne, znaczenia powinna mieć treść przepisu karnego, a nie przepisu o charakterze przejściowym. Z tego względu należy przyjąć, że sankcją karną objęte jest żądanie zapłaty dwukrotności dozwolonych kosztów. Przepis karny tj. art. 304 § 2 kodeksu karnego jednoznacznie mówi o żądaniu zapłaty kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie.

Wątpliwość: Jak należy interpretować art. 65 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 w odniesieniu do umów kredytów zawartych przed dniem wejścia w życie nowego limitu określonego w art. 8d ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, dla których MPKK obliczone zostały zgodnie z art. 36a UKK.

Odpowiedź: Należy wyraźnie podkreślić, że art. 65 ustawy z 14 maja 2020 r. w żaden sposób nie zmienia zasad obliczenia pozaodsetkowych kosztów kredytu. Przepis art. 65 odnosi się do "poziomu dozwolonego w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 31 marca 2020 r..". Przepis nie mówi o poziomie wynikającym z przepisów tej ustawy i trzeba przyjąć, że jest to świadomy zabieg legislacyjny - inaczej doprowadziłby on do niedopuszczalnej sytuacji, w której do umów zawartych np. w lutym karalne byłoby dwukrotne przekroczenie kosztów z art. 8d ustawy COVID -19. Z tego względu należy raczej opierać się na tym, jaki był poziom dozwolonych kosztów innych niż odsetki dla danej umowy w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 31 marca 2020 r. Zgodnie z uzasadnieniem do tej ustawy, limit z art. 8d miał dotyczyć tylko nowozawartych pożyczek, a nie pożyczek zawartych wcześniej i spłacanych w tym okresie. Oznacza to, że w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 31 marca 2020 r. inny był poziom dozwolony dla pożyczek już zawartych, a inny dla "nowych" pożyczek, tj. zawartych od dnia wejścia w życie tej ustawy (ustawy z dnia 31 marca 2020 r.).

Mając powyższe na uwadze, należy wyróżnić następujące sytuacje:

* w przypadku umów zawartych po dniu wejścia w życie znowelizowanego art. 304 k.k. - przepis przejściowy art. 65 nie znajduje zastosowania;

* w przypadku umów zawartych od 31 marca 2020 r. do dnia wejścia w życie znowelizowanego art. 304 kodeksu karnego - przepis karny znajduje zastosowanie, jeśli ma miejsce żądanie zapłaty kosztów innych niż odsetki przekraczających dwukrotnie maksymalną wysokość tych kosztów określoną w art. 8d ustawy COVID-19, a po upływie 365 dni od wejścia w życie tej ustawy, kosztów przekraczających dwukrotnie maksymalną wysokość tych kosztów określoną w art. 36a u.k.k.;

* umowy zawarte do dnia 31 marca 2020 r. - przepis karny znajduje zastosowanie, jeśli ma miejsce żądanie zapłaty kosztów innych niż odsetki przekraczających dwukrotnie maksymalną wysokość tych kosztów; podstawą wyliczenia tych kosztów jest art. 36a UKK; w dniu wejścia w życie Tarczy 1.0 (nowelizacji ustawy COVID-19 z dnia 31 marca 2020 r.) dla pożyczek zawartych wcześniej limity z art. 8d nie mają zastosowania.

Odniesienie się w treści art. 65 do ustawy z dnia 31 marca 2020 r. nie może prowadzić do wniosku, że nowy limit określony w ustawie z dnia 31 marca 2020 r. mógłby stanowi punkt odniesienia dla ustalenia, czy miało miejsce żądanie zapłaty kosztów dwukrotnie przekraczających maksymalną wysokość kosztów określonych w ustawie. Takie rozumienie przepisu i prowadzenie postępowań karnych w odniesieniu do spłat kredytów, dla których limit kosztów został wyliczony na podstawie art. 36a UKK stanowiłoby naruszenie zasady lex retro non agit. Kredytodawcy zawierający umowy na podstawie tych przepisów działali bowiem zgodnie z prawem i byli uprawnieni do określenia wysokości kosztów zgodnie z przepisami ustawy o kredycie konsumenckim. Ponadto, przyjęcie interpretacji wskazującej na stosowanie przepisów art. 8d-8e, do umów zawartych przed 31 marca 2020 r., budziłoby wątpliwości, czy te przepisy miałyby zastosowanie do umów nadal wykonywanych, czy także do już spłaconych (ile należałoby cofnąć się, by ustalić, że dana umowa podlega ograniczeniu kosztów wskazanych w art. 8d-8e)?

Co istotne, zgodnie z art. 304 § 2 kodeksu karnego karalne jest "żądanie" zapłaty kosztów - do oceny karalności czynu zawsze zastosowanie będzie miał moment zgłoszenia żądania wobec kredytobiorcy.

Artykuł 31zc

Wątpliwość: Wskazujemy na potrzebę ustalenia sposobu obliczania MPKK dla kredytu konsumenckiego udzielonego na okres dłuższy niż okres obowiązywania ustawy COVID-19.

Artykuł 31zc brzmi bowiem następująco:

"Art. 31zc. 1. Po upływie terminu, o którym mowa w art. 36 ust. 3, kredytodawca, o którym mowa w art. 8d-8f, może za pozostały okres obowiązywania umowy, pobierać pozaodsetkowe koszty kredytu w wysokości określonej przepisami ustawy z dnia 12 maja 2011 r. kredycie konsumenckim.

2. Okres, o którym mowa w ust. 1, nie jest uwzględniany przy obliczaniu maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim"

Jak należy rozumieć ust. 1 ww. przepisu? Jak należy rozumieć zapis, że po okresie 365 dni należy pozaodsetkowe koszty kredytu naliczać zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim (UKK)? Czy właściwym będzie podejście, że naliczanie wg UKK dotyczyć ma tylko pożyczek udzielonych po upływie tego okresu a nie pożyczek czynnych także po jego zakończeniu? Jeżeli takie podejście miałoby okazać się właściwe, to pożyczki udzielone pod rządami ustawy COVID-19 w całym okresie kredytowania będą miały wyliczane pozaodsetkowe koszty kredytu wg ustawy COVID-19 niezależnie od okresu na jaki została zawarta ta umowa, a pożyczki udzielone przed COVID-19 lub po będą miały wyliczane pozaodsetkowe koszty kredytu wg UKK.

Jak należy rozumieć ust. 2 ww. przepisu? Czy udzielając kredytu w okresie obowiązywania ustawy COVID-19 ma nastąpić "fikcyjne" skrócenie o 365 dni okresu kredytowania przy obliczaniu MPKK wg ustawy COVID-19, a po upływie okresu obowiązywania ustawy COVID-19 pożyczki udzielone pod rządami ustawy konsumenckiej mają wyliczane MPKK zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim zgodnie z okresem kontraktowym. Zwracamy uwagę, że jeżeli dla pożyczek udzielonych pod rządami ustawy COVID-19 ma być skracany okres kredytowania o 365 dni, to dla pożyczek udzielonych na ten właśnie okres to okres kredytowania wyniesie "0".

Odpowiedź: Tak jak wskazano powyżej, zgodnie z art. 31zc ust. 1 po upływie terminu, o którym mowa w art. 36 ust. 3 (czyli 365 dni od dnia wejścia w życie ustawy COVID-19), kredytodawca, o którym mowa w art. 8d-8f, może za pozostały okres obowiązywania umowy, pobierać pozaodsetkowe koszty kredytu w wysokości określonej przepisami ustawy z dnia 12 maja 2011 r. kredycie konsumenckim. Jednocześnie okres, o którym mowa w ust. 1, nie jest uwzględniany przy obliczaniu maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. (ust. 2). Powyższy przepis należy rozumieć w ten sposób, że w przypadku, gdy czas trwania umowy obejmuje również okres po upływie wspomnianych 365 należy osobno wyliczyć Cap aż do zakończenia tego okresu (w oparciu o art. 8d - Nowy Cap) i osobno Cap dla pozostałego okresu (w oparciu o Dotychczasowy Cap z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim). W przypadku umów zawartych w okresie obowiązywania Nowego Capu, ale na okres przekraczający okres 365 dni liczonych od 8 marca 2020 r., do pozaodsetkowych kosztów kredytu w okresie ww. 365 dni znajdzie zastosowanie Nowy Cap. Kredytodawca będzie uprawniony zastosować Dotychczasowy Cap do tej samej umowy kredytu, ale w okresie po upływie ww. okresu 365 dni.

2. Zmiana warunków lub terminów spłaty kredytu lub pożyczki udzielonej przedsiębiorcy

Artykuł 31f

Wątpliwość: Problematyka oceny zdolności kredytowej (relacja przepisu specustawy wobec przepisów ustawy - Prawo Bankowe). Interpretacja art. 31f ust. 2, zgodnie z którym:

"Zmiana, o której mowa w ust. 1, dokonywana jest na warunkach uzgodnionych przez bank i kredytobiorcę, przy czym nie może ona powodować pogorszenia sytuacji finansowej i gospodarczej kredytobiorcy.".

Czy w świetle przepisu należy uznać, iż zmiana warunków/umowy może nastąpić jedynie na korzyść przedsiębiorcy? A zatem w szczególności bez możliwości zmiany warunków cenowych (marży) i przyjęcia nowych zabezpieczeń.

Odpowiedź: Przepis art. 31f został skonstruowany niezgodnie z zasadami poprawnej legislacji, nie zawiera bowiem odesłania do art. 70 Prawa Bankowego. Niemniej jednak należy przyjąć, że regulacje te obowiązują niezależnie od siebie. Nie następuje zatem przy tym uchylenie obowiązków wynikających z art. 70 Prawa Bankowego.

W zakresie kategorii spraw z art. 31f należy jednak zastosować podejście liberalne w zakresie wymogów z art. 70 Prawa bankowego, zgodnie z niżej opisanym stanowiskiem UKNF, czyli:

- możliwość stosowania (lub ściślej kontynuacji stosowania) uproszczonego i odpowiednio odformalizowanego podejścia do zakresu dokumentów wymaganych od klientów MŚP jako "program naprawy gospodarki",

- możliwość zabezpieczenia ekspozycji banków wobec MŚP gwarancjami Banku Gospodarstwa Krajowego, w przypadku objęcia ekspozycji kredytowych gwarancją BGK w wysokości 80% kwoty kredytu. Potraktowanie takiej gwarancji BGK jako spełniającej warunek "szczególnego sposobu zabezpieczenia".

- otwarcie możliwości finansowania przez banki takich podmiotów MŚP, które mimo posiadania dobrej historii działalności nie legitymują się pozytywną oceną kredytową dokonaną w lub po dniu 30 września 2019 r.

I stanowisko UKNF

W dniu 31 marca br. wydano wypracowane w podgrupie Finansowanie Klientów Korporacyjnych Stanowiska Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego w ramach Pakietu Impulsów Nadzorczych ws. finansowania przez banki klientów korporacyjnych w obliczu pandemii koronawirusa. Stanowisko nie odnosiło się do mikro, małych i średnich przedsiębiorców - objętych przepisem art. 31f ustawy COVID-19 ("Tarcza antykryzysowa").

W stanowisku wskazano, co następuje:

1. "W ocenie UKNF ustawowa definicja zdolności kredytowej nie powinna ulegać zmianie.

2. Mając na uwadze pandemię COVID-19 oraz jej skutki gospodarcze, UKNF akceptuje sytuację, w której banki, w odniesieniu do swoich obecnych klientów dotkniętych skutkami pandemii COVID-19, którzy byli przedmiotem pełnej oceny kredytowej nie wcześniej niż 31 marca 2019 r. oraz przeglądu kwartalnego nie wcześniej niż 30 września 2019 r., będą utrzymywały lub zmieniały na korzyść klienta warunki finansowania (np. wydłużając okres finansowania) na podstawie art. 70 ust. 2 pkt 2 pr. bank., także w sytuacji utraty przez klienta w związku z pandemią COVID-19 zdolności kredytowej, rozumianej jako przejściowe zagrożenie utraty płynności, w szczególności w wyniku zamknięcia udostępnianego finansowania i w sytuacji braku możliwości pełnego zbadania tej zdolności oraz braku możliwości sporządzenia pełnego planu naprawy (art. 70 ust. 2 pkt 2 pr. bank.) z uwagi na brak wiarygodnych danych. Odnowienie finansowania na warunkach z dnia 31 grudnia 2019 r. nie powinno być dokonywane na okres dłuższy niż 1 rok. W odniesieniu do przypadków zwiększenia kwoty finansowania obecnych klientów powyżej poziomu z dnia 31 grudnia 2019 r., banki w swoich decyzjach mogą uwzględniać uproszczone pozytywne projekcje płynności. Takie ekspozycje powinny być identyfikowalne i podlegać procesowi monitorowania, w szczególności płynnościowego, o częstotliwości większej niż standardowy przegląd kwartalny.

3. UKNF akceptuje sytuację, w której przy podejmowaniu decyzji kredytowych dotyczących spraw, o których mowa w pkt 2 (powyżej), decydenci kredytowi - dysponując pozytywnymi projekcjami płynności spełniającymi wymagania, o których mowa w pkt 2 (powyżej) - nie będą wymagali przedstawienia przez kredytobiorców, o których mowa w pkt 2, "szczególnego sposobu zabezpieczenia", przy czym UKNF oczekuje rozsądnego podejścia decydentów kredytowych przy przyjmowaniu zabezpieczeń w tego typu sytuacjach.

4. W przypadku objęcia ekspozycji kredytowych gwarancją BGK (dotyczy to zarówno ekspozycji istniejących, o których mowa w pkt 2, jak i przypadków zwiększenia zaangażowania w związku z neutralizacją wpływu sytuacji pandemicznej, a także nowych finansowań dla podmiotów mających gwarancje BGK) w wysokości 80% kwoty kredytu, UKNF akceptuje potraktowanie takiej gwarancji jako spełniającej warunek "szczególnego sposobu zabezpieczenia". W takich przypadkach bank podejmie starania (na zasadzie best-efforts) w celu pozyskania zabezpieczenia co najmniej pozostałych 20% kredytu, a w przypadku braku takiej możliwości część kredytu nieobjęta gwarancją BGK zostanie ujęta w kalkulacji aktywów ważonych ryzykiem banku z wagą 150%.

II. stanowisko UKNF

W dniu 8 kwietnia br. opublikowane zostało Stanowisko Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego w ramach Pakietu Impulsów Nadzorczych ws. finansowania przez banki mikro-oraz małych i średnich przedsiębiorców.

Zgodnie ze stanowiskiem UKNF z dnia 8 kwietnia br. przy finansowaniu MŚP banki stosują takie podejście do wymagań odnoszących się do dokumentów, o których mowa w art. 70 ust. 2 pkt 2 pr. bank., które uwzględnia specyfikę MŚP i zmierza do odpowiedniego odformalizowania zakresu dokumentów wymaganych od klientów MŚP jako "program naprawy gospodarki" (w rozumieniu art. 70 ust. 2 pkt 2 pr. bank.).

Podejście takie pozwala bankom, w ramach dotychczasowej praktyki stosowania art. 70 ust. 2 pkt 2 pr. bank., również w obliczu pandemii COVID-19 i związanych z nią trudności zachować pragmatyczne podejście w odniesieniu do zakresu informacji i dokumentów wymaganych od klientów MŚP zgodnie z art. 70 ust. 2 pkt 2 pr. bank.

W odniesieniu do ewentualnego zabezpieczenia ekspozycji banków wobec MŚP gwarancjami Banku Gospodarstwa Krajowego, w przypadku objęcia ekspozycji kredytowych gwarancją BGK w wysokości 80% kwoty kredytu, UKNF akceptuje potraktowanie takiej gwarancji jako spełniającej warunek "szczególnego sposobu zabezpieczenia" w zakresie nią objętym, przy czym bank będzie zobowiązany pozyskać dodatkowe zabezpieczenie odpowiadające co najmniej pozostałym 20% kwoty kredytu, łącznie zabezpieczające w całości przed potencjalną szkodą. Może ono zostać udzielone przez MŚP, jego właścicieli lub podmioty trzecie. Ocena jakości tego zabezpieczenia i jego adekwatności jako zabezpieczenia niepokrytej gwarancją BGK części kwoty kredytu pozostaje po stronie banku.

3. W ocenie UKNF podejście zaproponowane w punkcie 2 (powyżej) z jednej strony otwiera możliwość bezpiecznego finansowania przez banki takich podmiotów MŚP, które mimo posiadania dobrej historii działalności nie legitymują się pozytywną oceną kredytową dokonaną w lub po dniu 30 września 2019 r., a z drugiej strony zapewnia właściwą alokację ryzyka i rozkład bodźców ekonomicznych pomiędzy bankami finansującymi a takimi klientami MŚP i ich właścicielami.

Zgodnie z zapowiedziami UKNF powstanie kolejne stanowisko (odnoszące się do wszystkich podmiotów objętym przepisem 31f - połączenie ww. stanowisk).

W tym kontekście dodać należy, że prawnie wiążąca moc stanowisk UKNF jest bardzo ograniczona, dlatego w ramach ZBP podejmowane są prace w kierunku:

W zakresie art. 31f ust. 2 zauważyć należy, że w świetle interpretacji językowej, niemożliwe jest wprowadzenie jakiejkolwiek zmiany w umowie, która w świetle kryteriów obiektywnych może być oceniana jako pogorszająca sytuację kredytobiorcy (w tym podwyższenie marży, dodatkowe zabezpieczenia). Przy czym samo pojęcie "pogorszenie" jest wyjątkowo nieostre, nieużywane w ustawach odnoszących się do usług finansowych, występuje np. w k.c. (przepisy o odszkodowaniach, zadośćuczynieniu). Praktycznie zatem przepis wyklucza wprowadzenie tego rodzaju zmiany w umowie, co oznacza, że może on nie być stosowany.

Jednakże dodać należy, że jak wynika z treści ust. 1 "bank może dokonać zmiany określonych w umowie warunków lub terminów spłat", jest to zatem uprawnienie, a nie obowiązek banku.

II. ROZPATRYWANIE REKLAMACJI

1. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 kwietnia 2020 r. w sprawie określenia innych terminów wykonania niektórych obowiązków sprawozdawczych i informacyjnych (Dz. U. poz. 622).

Artykuł 15 zzg ust. 1

Wątpliwość: Wątpliwości dotyczą terminów udzielania odpowiedzi na reklamacje skróconych na podstawie § 8 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 7 kwietnia 2020 r. w sprawie określenia innych terminów wykonania niektórych obowiązków sprawozdawczych i informacyjnych (Dz. U. poz. 622), jako rozporządzenia wykonawczego

Po dokonaniu analizy przepisów § 8 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 7 kwietnia 2020 r. w sprawie określenia innych terminów wykonania niektórych obowiązków sprawozdawczych i informacyjnych (Dz. U. poz. 622) w związku z art. 7 pkt 3 z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 2279) powstała wątpliwość interpretacyjna.

§ 8. Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 7 kwietnia 2020 r. w sprawie określenia innych terminów wykonania niektórych obowiązków sprawozdawczych i informacyjnych stanowi:

"Terminy, o których mowa w art. 6, art. 7 pkt 3 i art. 31 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym, w zakresie spraw, o których mowa w art. 31f ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, ulegają skróceniu do 14 dni.".

Przepisy art. 6 i art. 7 pkt 3 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym określające terminy rozpatrywania i udzielania odpowiedzi na reklamacje brzmią następująco:

Artykuł 6 Odpowiedzi, o której mowa w art. 5 ust. 1, należy udzielić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania reklamacji.

Artykuł 7 W szczególnie skomplikowanych przypadkach, uniemożliwiających rozpatrzenie reklamacji i udzielenie odpowiedzi w terminie, o którym mowa w art. 6, podmiot rynku finansowego w informacji przekazywanej klientowi, który wystąpił z reklamacją:

Zgodnie zatem z § 8 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 7 kwietnia 2020 r. w sprawie określenia innych terminów wykonania niektórych obowiązków sprawozdawczych i informacyjnych: - termin udzielenia odpowiedzi na reklamacje, o którym mowa w art. 6, w zakresie spraw, o których mowa w art. 31f ustawy o przeciwdziałaniu COVID-19, ulega skróceniu do 14 dni od dnia otrzymania reklamacji.

W przypadku tego terminu nie ma wątpliwości interpretacyjnych.

Wątpliwości pojawiają się na gruncie terminu określnego w art. 7 pkt 3 ustawy o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym.

Literalne odczytanie tego terminu zmienionego przez § 8 ww. rozporządzenia Ministra Finansów nakazywałby uznać, że termin udzielenia odpowiedzi na reklamację, nawet w sytuacji, o której mowa w art. 7 ustawy, tj. w szczególnie skomplikowanych przypadkach, uniemożliwiających rozpatrzenie reklamacji i udzielenie odpowiedzi w terminie, o którym mowa w art. 6, wynosi 14 dni od dnia otrzymania reklamacji.

Oznaczałoby to w praktyce brak możliwości stosowania wydłużenia terminu rozpatrzenia reklamacji w szczególnie skomplikowanych przypadkach, ponieważ terminy z art. 6 i art. 7 pkt 3 są tożsame i wynoszą 14 dni od dnia otrzymania reklamacji.

Taka interpretacja art. 7 pkt 3 wydaje się bardzo surowa dla banków i trudna do akceptacji z logicznego punktu widzenia, w szczególności mając na uwadze treść zdania wprowadzającego w art. 7 ustawy. Może być także odbierana jako naruszenie równości podmiotów rynku finansowego, ponieważ § 8 rozporządzenia MF dotyczy tylko podmiotów, które udzieliły kredytów na podstawie ustawy - Prawo bankowe, a nie wszystkich podmiotów, do których ma zastosowanie ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym.

W związku z powyższym czy dopuszczalna byłaby interpretacja, zgodnie z którą:

w przypadku braku możliwości rozpatrzenia reklamacji w terminie, o którym mowa w art. 6, a więc w terminie 14 dni, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów, i przy spełnieniu wszystkich innych warunków, o których mowa w art. 7, bank może określić przewidywany termin rozpatrzenia reklamacji i udzielenia odpowiedzi, o dodatkowe 14 dni, w konsekwencji czego termin rozpatrzenia reklamacji nie może przekroczyć 28 dni od dnia otrzymania reklamacji.

Odpowiedź: Literalna wykładnia wskazuje, że skróceniu ulegają wszystkie terminy rozpatrzenia reklamacji, dodatkowo z uzasadnienia do Rozporządzenia wynika, że "skrócenia terminu, o którym mowa w § 8, wynika z potrzeby wzmocnienia ochrony klientów w kwestiach związanych z tzw.: "wakacjami kredytowymi" (skrócenie do 14 dni)". Zatem wobec jednoznacznego brzmienia przepisu i celu jego wprowadzenia brak jest na gruncie brzmienia obowiązujących obecnie przepisów przesłanek pozwalających na odstąpienie od jednoznacznej wykładni językowej (przyjęcia wykładni contra legem).

Zgodnie bowiem z regułami wykładni pierwszeństwo ma wykładnia literalna (językowa), następnie dopiero, jeśli wyniki wykładni są niejednoznaczne, prowadzą do absurdalnych wniosków, można odwołać się uzupełniająco do innych reguł wykładni (np. celowościowej - w uproszczeniu chodzi o cel wprowadzenia przepisu, intencje ustawodawcy) czy systemowej (miejsce przepisu w systemie).

W uzasadnieniu tego stanowiska warto powołać się na treść Uchwały Sądu Najwyższego (cała izba SN - Izba Cywilna) z dnia 14 października 2004 r. III CZP 37/04, której wskazano "W doktrynie i w orzecznictwie trafnie akcentuje się prymat wykładni językowej nad pozostałymi rodzajami wykładni, tj. systemową i celowościową. Jednocześnie przyjmuje się słusznie, że w wyjątkowych sytuacjach wolno odstąpić od literalnego znaczenia przepisu. Może to mieć miejsce, gdy wykładnia językowa pozostaje w oczywistej sprzeczności z treścią innych norm, prowadzi do absurdalnych z punktu widzenia społecznego lub ekonomicznego konsekwencji, rażąco niesprawiedliwych rozstrzygnięć lub pozostaje w oczywistej sprzeczności z powszechnie akceptowanymi normami moralnymi (por. np. wyrok Trybunału Konstytucyjnego dnia 28 czerwca 2000 r. K 25/99, OTK Zb.Urz. 2000, Nr 5, poz. 141 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1993 r., III ARN 84/92, OSNC 1993, Nr 10, poz. 183, z dnia 8 maja 1998 r., I CKN 664/97, OSNC 1999, Nr 1, poz. 7, uchwały z dnia 3 listopada 1997 r., III ZP 38/97, OSNAPUS 1998, Nr 8, poz. 234, z dnia 8 lutego 2000 r., I KZP 50/99, OSNKW 2000, nr 3-4, poz. 24 i uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 25 kwietnia 2003 r., III CZP 8/03, OSNC 2004, Nr 1, poz. 1)".

W analizowanym przypadku wykładnia językowa pozwala na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków (przepis nie budzi wątpliwości), dodatkowo jest ona również spójna z wykładnią celowościową. Zatem podsumowując, za wiążącą uznajemy wykładnie językową.

Dodać należy, że przepis został wprowadzony w następstwie poprawki zgłoszonej przez Rzecznika (nie było go w projekcie przekazanym do konsultacji publicznych), który korzystając z uprawnień przewidzianych w ustawie o rozpatrywaniu reklamacji i Rzeczniku Finansowym będzie mógł wyciągać konsekwencje (nakładanie kar finansowych, zgodnie z art. 32 ustawy) na podmioty, które będą udzielać odp. z naruszeniem ww. terminu. Ze względów ostrożnościowych należy zatem przyjąć ww. wykładnie literalną (do czasu wprowadzenia zmian w Rozporządzeniu, o które obecnie postuluje ZBP). W tym kontekście należy dodać, że Związek Banków Polskich wystąpił do Ministerstwa Finansów z inicjatywą wprowadzenia pilnych zmian legislacyjnych w Rozporządzeniu, zmierzających do wydłużenia (o co najmniej 15 dni każdy) terminów rozpatrywania reklamacji określonych zarówno w ustawie o Rzeczniku Finansowym, jak także ustawie o usługach płatniczych (określającą odrębne terminy rozpatrzenia reklamacji w zakresie usług płatniczych).

III. EGZEKUCJA ŚRODKÓW Z RACHUNKU BANKOWEGO

1. Administracyjne postępowanie egzekucyjne.

Artykuł 15zzk

1. "Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, wstrzymać administracyjne postępowania egzekucyjne należności pieniężnych, określając w szczególności zakres terytorialny wstrzymania tych postępowań oraz okres, na który następuje to wstrzymanie, mając na względzie okres obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii w związku z COVID - 19 oraz skutki nimi wywołane.

2. W okresie wstrzymania, o którym mowa w ust. 1, mogą być dokonywane wypłaty z zajętego rachunku bankowego lub rachunku prowadzonego przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo - kredytową."

Ustawą z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw wprowadzono upoważnienie dla Rady Ministrów do wydania rozporządzenia w sprawie wstrzymania administracyjnych postępowań egzekucyjnych. W dniu 10 kwietnia 2020 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji został opublikowany projekt rozporządzenia 1 . Ostatecznie, zgodnie z informacjami w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów, projekt został wycofany z dalszych prac 2 .- co jednak nie przesądza, iż w zależności od rozwoju sytuacji pandemicznej, prace nad projektem rozporządzenia nie zostaną podjęte na nowo, zgodnie i w zakresie obowiązującego w ustawie upoważnienia.

Poniższe wyjaśnienia zostały opracowane przed opublikowaniem ww. informacji o wycofaniu prac legislacyjnych i odnoszą się do projektu rozporządzenia Rady Ministrów w brzmieniu opublikowanym 10 kwietnia 2020 r.

Wątpliwość: Kto jest odpowiedzialny za realizację tego zapisu? Czy bank będzie samodzielnie interpretował treść rozporządzenia, w tym identyfikację zakresu terytorialnego? Jeżeli tak, to realizacja wstrzymania przez bank wykonania zajęcia wydaje się być niemożliwa do wykonania.

Odpowiedź: Rozporządzenie dotyczy wszystkich podmiotów wykonujących czynności w ramach postępowania egzekucyjnego. Z mocy prawa wstrzymaniu ulegają zajęcia administracyjne, z wyjątkiem tych określonych w § 2, tj.

Tutaj należy zastrzec, że poniższe wątpliwości i udzielone odp. odnoszą się do projektu Rozporządzenia (wersja z 3 kwietnia b.r.), który może ulec zmianie. 4 Opublikowano kolejną wersje projektu (wersja z dnia 22 kwietnia br. 5 ). Niemniej w nowej wersji nie dokonano istotnych zmian, rozszerzono w § 2 katalog środków wyłączonych spod wstrzymania egzekucji administracyjnej, zatem niniejsze wątpliwości wraz z odpowiedziami pozostają aktualne.

Wątpliwość: Czy wstrzymanie postępowań będzie dotyczyło wszystkich organów adm. jednocześnie czy tylko niektórych (w ramach całego kraju, czy tylko regionu)?

Odpowiedź: Wszystkich na terenie całego kraju z mocy prawa.

Wątpliwość: Jeśli niektórych - w jaki sposób dostaniemy informację, których konkretnie postępowań dotyczy wstrzymanie?

Odpowiedź: Zgodnie z informacją uzyskaną w trybie roboczym z MF, po wejściu w życie Rozporządzenia. AOE będą wysyłać jedynie te zajęcia, które nie podlegają wstrzymaniu. W zakresie zajęć administracyjnych, które w momencie wejście w życie Rozporządzenia, są w realizacji i dotyczą wyjątków, które nie podlegają wstrzymaniu, AOE wyślą stosowny komunikat w systemie Ognivo.

Wątpliwość: Czy podobne rozporządzenie będzie wydane dla sądowych (komorniczych) postępowań egzekucyjnych?

Odpowiedź: Ustawa COVID-19 zgodnie z aktualnym brzmieniem nie wprowadza uprawnienia dla Rady Ministrów do wydania rozporządzenia w sprawie wstrzymania sądowych postępowań egzekucyjnych.

Wątpliwość: W jaki sposób powinny być traktowane i procesowane zajęcia AOE (Administracyjne Organy Egzekucyjne) w sytuacji kiedy na mocy przepisów prawa nastąpiło rozstrzygnięcie zbiegu i ich dochodzenie leży w gestii Komornika? Czy wszystkie wpływy na rachunek Klienta, również te które dotyczą realizacji zajęć AOE powinny zostać przekazane na rachunek Komornika?

Odpowiedź: Zgodnie z art. 773 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460, z późn. zm.) w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej, sądowy organ egzekucyjny prowadzi łącznie egzekucje w trybie dla niego właściwym. Skoro zatem wstrzymanie na mocy rozporządzenia Rady Ministrów ma dotyczyć jedynie administracyjnych postępowań egzekucyjnych to nie będzie dotyczyć egzekucji do rzeczy albo prawa majątkowego, których prowadzenie na skutek zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej przejął komornik sądowy. Tym samym środki z rachunku Zobowiązanego powinny być przekazywane na rachunek komornika sądowego, który jest organem właściwym do łącznego prowadzenia egzekucji do tego prawa majątkowego.

Wątpliwość: W jaki sposób powinny być traktowane i procesowane zajęcia sądowe w sytuacji kiedy na mocy przepisów prawa nastąpiło rozstrzygnięcie zbiegu i ich dochodzenie leży w gestii AOE ? Czy na mocy rozporządzenia ich realizacja powinna zostać wstrzymana ? Czy też powinny być traktowane przez Banki odrębnie i Bank winien przekazywać środki z tytułu tych zajęć do AOE a AOE do właściwego wierzyciela ? Czy jeżeli ma być wstrzymana to również dotyczy to zajęć komorniczych które wpłyną po wejściu rozporządzenia.

Odpowiedź: Zgodnie z art. 62d § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, organ egzekucyjny, który przejął prowadzenie łącznie egzekucji do rzeczy albo prawa majątkowego, do których nastąpił zbieg, prowadzi je w trybie egzekucji administracyjnej. Zatem skoro wstrzymanie, o którym mowa w projekcie Rozporządzenia Rady Ministrów, dotyczy administracyjnych postępowań egzekucyjnych, to dotyczy również egzekucji do rzeczy albo prawa majątkowego, których prowadzenie na skutek zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej przejął administracyjny organ egzekucyjny.

Przepis art. 62e zd. pierwsze u.p.e.a. stanowi, że w przypadku kolejnego zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego egzekucję sądową przejmuje organ egzekucyjny, który prowadzi łącznie egzekucje w wyniku pierwszego zbiegu egzekucji. Zatem kolejne zajęcia skierowane do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego przez sądowy organ egzekucyjny po wejściu w życie rozporządzenia będą skutkowały tym, że postępowania egzekucyjne jako prowadzone w trybie egzekucji administracyjnej ulegną wstrzymaniu z mocy prawa.

Wątpliwość: Co w przypadku gdy zbieg został rozstrzygnięty na rzecz AOE a po wejściu w życie rozporządzenia inny AOE przesyła zajęcie z tytułu zajęcia podlegającego egzekucji? Czy środki należy przekazać do AOE na rzecz którego został rozstrzygnięty zbieg czy do drugiego AOE który przesłał zajęcie z tytułu podlegającego zajęciu?

Odpowiedź: Rozporządzenie nie zmienia zasad rozstrzygania zbiegów i związanych z tym zasad przekazywania środków. Należy je zatem przekazać do AOE na rzecz którego został rozstrzygnięty zbieg.

Wątpliwość: Jak Bank powinien traktować zajęcia administracyjne, które weszły do Banku po dniu wydania rozporządzenia - czy wszystkie podlegają realizacji?

Odpowiedź: Wyjaśnienia wymaga, że zgodnie z przepisem art. 1a pkt 16 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2019 r. poz. 1438, z późn. zm.) wstrzymanie administracyjnego postępowania egzekucyjnego oznacza wstrzymanie wykonania zastosowanych środków egzekucyjnych (np. egzekucji z rachunku bankowego), które nie powoduje jednak uchylenia dokonanych czynności egzekucyjnych. Wstrzymanie oznacza również niepodejmowanie nowych środków egzekucyjnych. Skierowanie zatem przez organ egzekucyjny zawiadomienia o zajęciu po wejściu w życie przepisów rozporządzenia należy interpretować jako zawiadomienie dotyczące wyłączeń, o których mowa w § 2 projektu rozporządzenia, a więc podlegające realizacji (przy udzielaniu odpowiedzi przyjęto, że skoro zajęcie zostało doręczone do banku po dniu wejścia w życie rozporządzenia to i samo zajęcie musiało zostać wystawione już po dniu wejścia w życie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wstrzymania administracyjnych postępowań egzekucyjnych należności pieniężnych).

Wątpliwość: Czy w okresie obowiązywania rozporządzenia Bank powinien automatycznie Dłużnikowi udostępnić do wypłaty wszystkie środki na zajętym rachunku?

Odpowiedź: Zgodnie z brzmieniem art. 15zzk ust. 2 ustawy o COVID-19 w okresie wstrzymania wprowadzonego rozporządzeniem Rady Ministrów, mogą być dokonywane wypłaty z zajętego rachunku bankowego lub rachunku prowadzonego przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową. Ustawa nie wprowadza żadnych warunków jakie muszą być spełnione aby doszło do wypłaty środków.

Zgodnie z uzasadnieniem do ustawy z dnia 28 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw przepis art. 15zzk ust. 2 uprawnia zobowiązanych, wobec których były wszczęte postępowania egzekucyjne przed ich wstrzymaniem na podstawie rozporządzenia, do rozporządzania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na zajętym rachunku bankowym lub rachunku bankowym prowadzonym przez SKOK. W przypadku uprzedniego zajęcia rachunku przez organ egzekucyjny, zobowiązany utracił prawo rozporządzania środkami zgromadzonymi na tym rachunku. Jeżeli następuje wstrzymanie postępowania egzekucyjnego na podstawie ogólnych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, środki pieniężne zobowiązanego są blokowane przez bank lub SKOK. W celu zapobieżenia blokowaniu tych środków przyznano zobowiązanym prawo do dysponowania tymi środkami, np. przeznaczenie ich na pilne wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, która z wielu względów jest utrudniona w okresie stanu epidemicznego lub epidemii.

Wątpliwość: Czy wstrzymanie egzekucji skutkuje automatycznym udostępnieniem środków znajdujących się i wpływających na rachunek zobowiązanego po wejściu w życie rozporządzenia? Czy też klient ma zgłosić do banku odpowiednie żądanie?

Odpowiedź: Jak wskazano powyżej, zgodnie z brzmieniem art. 15zzk ust. 2 ustawy COVID-19 w okresie wstrzymania wprowadzonego rozporządzeniem Rady Ministrów, mogą być dokonywane wypłaty z zajętego rachunku bankowego lub rachunku prowadzonego przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową. Ustawa nie wprowadza żadnych warunków jakie muszą być spełnione aby doszło do wypłaty środków, zatem środki znajdujące się na rachunku automatycznie stają się środkami dostępnymi dla zobowiązanego.

Wątpliwość: W jaki sposób banki będą mogły rozpoznać, że egzekucja przesyłana do banków trakcie obowiązywania rozporządzenia dotyczy wyłączeń opisanych w rozporządzeniu - będzie jakiś opis?

Odpowiedź: Każde zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego wystawione i przesłane do banku po dniu wejścia w życie przepisów rozporządzenia będzie dotyczyło wyłącznie tych należności, do których nie odnosi się rozporządzenie.

Wątpliwość: Jak z zajęć już przez nas posiadanych wyodrębnić te, których rozporządzenie nie dotyczy, na przykład mandaty? Czy właściwym będzie przekazanie powyższej informacji poprzez istniejący komunikat 5230

Odpowiedź: Organ egzekucyjny zawiadomi dłużnika zajętej wierzytelności o zajęciach, które będę podlegały realizacji, tj. wskaże, które z zajęć dotyczy należności o których mowa w § 2 projektu rozporządzenia. Do tego celu zostanie wykorzystany komunikat 5230, do którego zostanie dodana nowa pozycja wyjątku np.: należności, o których mowa w § 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia... w sprawie wstrzymania administracyjnych postępowań egzekucyjnych należności pieniężnych (ustalenia ze spotkania w dniu 15 kwietnia 2020 r.)

Wątpliwość: Jeżeli zobowiązany po zawieszeniu zajęcia i udostępnienia środków samodzielnie spłaci całkowicie zajętą wierzytelność, to wówczas OE prześle do Banku umorzenie zajęcia?

Odpowiedź: Zasady informowania dłużnika zajętej wierzytelności o zaspokojeniu należności z innego źródła pozostają bez zmian.

Wątpliwość: Czy zajęcia alimentacyjne powinniśmy realizować bez względu kto jest łącznym organem prowadzącym egzekucję?

Odpowiedź: Aktualnie trwają prace legislacyjne nad ostatecznym brzemieniem rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wstrzymania administracyjnych postępowań egzekucyjnych należności pieniężnych. Z posiadanych informacji wynika, że należności z tytułu alimentów zostaną włączone do katalogu wyłączeń zawartych w § 2 rozporządzenia. Jeżeli zatem alimenty zostałyby, obok kar pieniężnych i grzywien, kolejną kategorią wprowadzoną do rozporządzenia, to w przypadku gdy na skutek zbiegu egzekucji administracyjny organ egzekucyjny przejąłby prowadzenie łącznie egzekucji do rzeczy albo prawa majątkowego, wstrzymanie z mocy prawa nie obowiązywałoby w przypadku egzekucji alimentów. Tym samym zajęcia dotyczące należności alimentacyjnych podlegałyby realizacji bez względu na to kto jest łącznym organem prowadzącym egzekucję.

Wątpliwość: Z projektu rozporządzenia nie wynika, czy rozporządzenie dotyczy również zajęć zabezpieczających.

Odpowiedź: Zgodnie z wyjaśnieniami z Ministerstwa Finansów Departamentu Systemu Podatkowego, upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia, zawarte w art. 15zzk ust. 1 ustawy COVID-19, umożliwia Radzie Ministrów wprowadzenie regulacji jedynie w zakresie wstrzymania administracyjnych postępowań egzekucyjnych. Brak jest delegacji ustawowej do wprowadzenia przepisów wstrzymujących postępowania zabezpieczające. Postępowania te zatem toczą się na dotychczasowych zasadach.

2. Obsługa świadczeń zwolnionych spod egzekucji w związku z COVID-19 (nowe świadczenia).

Artykuł 15zu

1. "Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłaca świadczenie postojowe niezwłocznie po wyjaśnieniu ostatniej okoliczności niezbędnej do jego przyznania.

2. Wypłata świadczenia postojowego następuje w formie bezgotówkowej na wskazany rachunek płatniczy osoby uprawnionej prowadzony w kraju lub wydany w kraju instrument płatniczy w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2019 r. poz. 659, 730 i 1495).

3. Ze świadczenia postojowego nie dokonuje się potrąceń i egzekucji."

Wątpliwość: Czy świadczenia postojowe, kierowane na rachunki bankowe, będą opisane w określony sposób, umożliwiający bankom jednoznaczną identyfikację tego świadczenia?

Odpowiedź: Tak, świadczenia będą odpowiednio oznaczane. W celu wyodrębnienia kwoty świadczenia postojowego na przelewach zostało dodane oznaczenie "BEZ POTR. ŚW. POSTOJ. <data_od> <data_do>". Informacje o numerach rachunków bankowych ZUS, z których realizowane będą przelewy środków z tego tytułu zostały przekazane za pośrednictwem Ognivo.

Wątpliwość: Jak będą oznaczane pozostałe świadczenia zwolnione spod egzekucji.

Odpowiedź: W zakresie natomiast świadczeń opieki zdrowotnej wykonywanych w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, wypłacanych przez NFZ (art. 9 ust. 4a ustawy COVID-19) należy wspomnieć, że przelewy są realizowane z 16 rachunków bankowych prowadzonych przez BGK na rzecz oddziałów NFZ. Z uzgodnień z Narodowym Funduszem Zdrowia, wynika, że w celu identyfikacji tych środków będą one oznaczane hasłem "COVID-19" umieszczonym w tytule przelewu. Stosowny komunikat w tym zakresie uzgodniony w porozumieniu KIR i ZBP wraz z numerami rachunków został wysłany do banków za pośrednictwem systemu Ognivo.

Co do pozostałych środków zwolnionych spod egzekucji w związku z epidemią, tj. środków pochodzących z udzielonego przedsiębiorcom przez Polski Fundusz Rozwoju wsparcia finansowego (art. 21a ust. 2a ustawy o systemie instytucji rozwoju) należy wspomnieć, że z uzgodnień z podmiotem odpowiedzialnym za wypłatę świadczeń, tj. z Polskim Funduszem Rozwoju, wynika że przelewy będą oznaczane słowami "TARCZA-PFR".

Dodać również należy, że w dniu 21 czerwca 2020 r. (z pewnymi wyjątkami) weszła w życie Ustawa z dnia 19 czerwca 2020 r. o dodatku solidarnościowym przyznawanym w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom COVID-19 6 , która wprowadziła kolejne świadczenie zwolnione spod egzekucji, tj. dodatek solidarnościowy. Z informacji uzyskanych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wynika, że: dodatek solidarnościowy będzie wypłacany z tych samych rachunków bankowych ZUS, z których wypłacane są świadczenia postojowe, a w celu wyodrębnienia kwoty dodatku solidarnościowego na przelewach zostało dodane oznaczenie "BEZ POTR. DOD. SOLID. <data_od> <data_do>". Dodatek solidarnościowy będzie wypłacany wspólnie na listach wypłatowych, na których realizowane są wypłaty świadczeń postojowych.

Wątpliwość: Czy świadczenie postojowe będzie zwolnione spod egzekucji w zakresie podobnym jak świadczenie typu 500+ ? Co z realizacją tytułów alimentacyjnych? Czy wpływające na rachunek środki przekazane w ramach finansowania świadczeń opieki zdrowotnej, w związku z przeciwdziałaniem COVID-19 oraz świadczenie postojowe, które są zwolnione spod egzekucji, budują kwotę wolną? Czy też podobnie jak wpływy typu 500+ nie mają wpływu na limit jej wykorzystania? Art. 54a ustawy - Prawo Bankowe nie został zmieniony i świadczenia te nie są wymienione. Skoro brak tych świadczeń w art. 54, to czy należy uznać, że faktycznie przekazane kwoty powinny być naliczane przy wykorzystaniu limitu kwoty wolnej? Wydaje się jednak, że interpretacja może pozostawać w sprzeczności z celem przekazywanych świadczeń, choć - co do zasady - wydaje się, iż brak jest podstawy prawnej do ich nienaliczania.

Odpowiedź: Należy przyjąć, że świadczenia zwolnione spod egzekucji w związku z epidemią COVID-19 (świadczenie postojowe, świadczenia opieki zdrowotnej, środki w ramach wsparcia przekazywane przez Polski Fundusz Rozwoju) stanowią odrębną od zwolnienia kwotowego z art. 54 prawa bankowego, kategorie świadczeń. Brak zmiany art. 54a należy potraktować jako przeoczenie legislacyjne.

Dodać również należy, że za świadczenia zwolnione spod egzekucji w związku z epidemią uznajemy te, w których wprost wskazano to w przepisach prawa, tj. świadczenie postojowe (art. 15 zu. ust. 4 ustawy COVID-19), świadczenia opieki zdrowotnej (art. 9 ust. 4a ustawy COVID-19) oraz środki pochodzące z udzielonego przedsiębiorcom wsparcia finansowego, określone w ustawie z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (art. 21a ust. 2a ww. ustawy) oraz pozostałe świadczenia wsparciowe zwolnione spod egzekucji przepisami tzw. Tarczy 4.0 (o czym szerzej poniżej).

W tym zakresie wspomnieć należy, że pierwotnie świadczenia opieki zdrowotnej nie były zwolnione spod egzekucji sądowej i administracyjnej, zmiany w tym zakresie zostały wprowadzone później 7 , podobnie w przypadku pożyczek udzielanych z Funduszu Pracy, zwolnionych spod egzekucji dopiero przepisami Tarczy 4.0. Kwestie związane z brakiem wyraźnego ustawowego wyłączenia tych świadczeń spod egzekucji (zwłaszcza pożyczek z Funduszu Pracy) wywołała bardzo wiele wątpliwości.

Wskazać w tym miejscu należy, że w związku z tymi wątpliwościami związanymi ze zwolnieniem spod egzekucji ww. mikropożyczek i skargami klientów do banków (w których podnoszono niezasadne w ocenie klientów zajmowanie tych środków), ZBP skierował stosowną poprawkę legislacyjną, podnosząc wprost, że brak zwolnienia mikropożyczek stanowił przeoczenie legislacyjne, które winno zostać niezwłocznie skorygowane w ramach prac nad kolejnymi ustawami składającymi się na pakiet tarcz antykryzysowych (stosowana poprawka została uchwalona w ramach Tarczy 4.0)

Niezależnie od tego do czasu wprowadzenia zmian w przepisach nie można było czynić z tego powodu zarzutu do banków, które postępowały zgodnie z obowiązującym prawem i respektowały wyłącznie te zwolnienia, które były wprost przewidziane w przepisach. Powyższą interpretacje ZBP potwierdzają również AOE, które w korespondencji kierowanej do banków wskazywały, że w świetle obowiązujących przed zmianą przepisów ww. środki wypłacane z FP nie były zwolnione spod egzekucji sądowej i administracyjnej. Analogiczne stanowisko zajęło MRPiPS.

Odnosząc się do wspomnianej powyżej kwestii ustawowego wyłączenia spod egzekucji i zajęć dodatkowych świadczeń wsparciowych, wskazać należy że w ustawie z dnia 19.06.2020 o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 (tzw. Tarcza 4.0), wprowadzono zmiany nie tylko w zakresie wyłączenia spod egzekucji i zajęć środków przekazywanych z Funduszu Pracy (mikropożyczki), lecz dokonano także dalszych wyłączeń w zakresie innych świadczeń. Poniżej opis zmian wprowadzonych Tarczą 4.0:

a) Dofinansowanie wynagrodzeń pracowników, osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę nakładczą lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług.

Dofinansowanie nie podlega egzekucji sądowej ani administracyjnej, z wyjątkiem egzekucji prowadzonej na rzecz osób, na których wynagrodzenia i należne od tych wynagrodzeń składki na ubezpieczenia społeczne to dofinansowanie zostało przekazane. Środki te, w razie ich przekazania na rachunek płatniczy, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego (art. 77 pkt 37 lit. g - dodanie ust. 13 w art. 15zzb ustawy COVID-19).

b) Dofinansowanie kosztów prowadzenia działalności przez samozatrudnionych

Dofinansowanie nie podlega egzekucji sądowej ani administracyjnej. Środki te, w razie ich przekazania na rachunek płatniczy, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego (art. 77 pkt 38 lit. c - dodanie ust. 11 w art. 15zzc ustawy COVID-19).

c) Pożyczka bezzwrotna ze środków Funduszu Pracy na pokrycie bieżących kosztów prowadzenia działalności gospodarczej mikroprzedsiębiorcy

Środki pochodzące z pożyczki nie podlegają egzekucji sądowej ani administracyjnej. Środki te, w razie ich przekazania na rachunek płatniczy, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego (art. 77 pkt 39 lit. d - dodanie ust. 11 w art. 15zzd ustawy COVID-19).

d) Dofinansowanie wynagrodzeń osób zatrudnionych przez organizacje pozarządowe oraz inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego.

Dofinansowanie nie podlega egzekucji sądowej ani administracyjnej, z wyjątkiem egzekucji prowadzonej na rzecz osób, na których wynagrodzenia i należne od tych wynagrodzeń składki na ubezpieczenia społeczne to dofinansowanie zostało przekazane. Środki te, w razie ich przekazania na rachunek płatniczy, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego (art. 77 pkt 41 lit. g - dodanie ust. 12 w art. 15zze ustawy COVID-19).

Wspomnieć należy, że jeżeli przed dniem wejścia w życie tzw. tarczy. 4.0 zajęto w toku egzekucji środki z tytułu wypłaconych przedsiębiorcom dofinansowań, o których mowa w art. 15zzb, art. 15zzc i art. 15zze ustawy COVID-19 7, lub z tytułu pożyczki, o której mowa w art. 15zzd ustawy COVID-19, dalsza egzekucja z tych środków jest niedopuszczalna, a zajęte i nierozdysponowane sumy podlegają zwrotowi (art. 98).

Ponadto ww. ustawa wprowadza kolejne świadczenie wypłacane z Funduszu Pracy zwolnione spod egzekucji sądowej i administracyjnej, tj. pożyczki dla organizacji pozarządowych i innych podmiotów uprawnionych do prowadzenia działalności pożytku publicznego. Zgodnie z nowo dodanym art. 15 zzda ust. 10 zzda środki te, w razie ich przekazania na rachunek płatniczy, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego (art. 77 pkt 40 - dodanie art. 15 zzda w ustawie COVID-19).

Wskazać również należy, iż spod zajęcia i egzekucji wyłączony jest także dodatek solidarnościowy, wypłacany przez ZUS zgodnie z przepisami obowiązującej w tym zakresie od dnia 21 czerwca 2020 ustawy z dnia 19 czerwca 2020 r. o dodatku solidarnościowym przyznawanym w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom COVID-19 (Dz. U. z 20.06.2020 -poz. 1068).

Wątpliwość: Jak należy prowadzić egzekucje w zakresie środków pochodzących z udzielonego przedsiębiorcom wsparcia finansowego, określonych w ustawie z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (art. 21a ust. 2a. ustawy), które zostały przekazany na rachunek firmowy przedsiębiorcy, a nie na dedykowany w tym celu odrębny rachunek pomocniczy?

Na wstępie należy zauważyć, że doszło do zmiany regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym "tarcza finansowa polskiego funduszu rozwoju dla małych i średnich firm" 8 . W świetle aktualnego brzmienia § 11 ust. 8 "Rachunek bankowy do wypłaty Subwencji Finansowej wskazany PFR przez Beneficjenta musi być firmowym rachunkiem rozliczeniowym, prowadzonym w PLN dla Beneficjenta (weryfikacja przynależności rachunku bankowego będzie obywała się według numeru NIP Beneficjenta). W szczególności rachunek wskazany we Wniosku nie może być rachunkiem technicznym, rachunkiem oszczędnościowo rozliczeniowym prowadzonym dla osoby fizycznej ani rachunkiem rozliczeniowym karty kredytowej". W stosunku do poprzednio obowiązującej wersji usunięto sformułowania: lub pomocniczym, rachunkiem, w którym udostępniony jest kredyt w rachunku bieżącym, linia kredytowa lub inny produkt kredytowy.

Zatem obecnie nie budzi wątpliwości, że dopuszczalne jest przekazywanie subwencji na rachunek pomocniczy/celowy - dedykowany tylko dla rozliczania subwencji z PFR. Natomiast pojawia się wątpliwość jak należy obsługiwać zajęcia egzekucyjne, gdy subwencja jest przekazywana na rachunek firmowy (bieżący) klienta.

W tym zakresie należy zauważyć, że w momencie wpływu tych środków na rachunek bankowy dochodzi do swoistego połączenia tych środków ze środkami klienta, zaś bank nie ma obiektywnej możliwości ustalenia czy wypływy z rachunku są związane z celami na jaki subwencja została udzielona. W szczególności nie jest w stanie zweryfikować czy środki te są wydatkowane na cele określone w § 7 ww. Regulaminu. Wiedzę w tym zakresie ma w zasadzie wyłącznie klient, na którym ciąży również obowiązek przestrzegania postanowień umowy zawartej z PFR.

Należy zatem uwzględnić:

- cel udzielanego wsparcia finansowego w drodze Subwencji oraz

- zapis § 7 ust. 1 9 , który stanowi, iż środki z subwencji przeznaczane są na pokrycie środków prowadzonej przez Beneficjenta Subwencji działalności gospodarczej, określając przy tym szeroki i otwarty ("w tym") katalog płatności;

- "zmieszanie" się środków pieniężnych z Subwencji z innymi środkami na rachunku firmowym Beneficjenta Subwencji;

- zastosowanie do wprowadzenia do wyliczenia określenia "mogą" nie oznacza swobody dysponowania środkami (beneficjent nie decyduje czy i kiedy uruchamia te środki, jeżeli zgodnie z jego wnioskiem wpłynęły na rachunek bieżący) lecz musi być interpretowane łącznie ze słowem "wyłącznie" celem podkreślenia ściśle określonego katalogu rodzaju płatności dokonywanych w ciężar Subwencji.

Mając powyższe na uwadze, należy przyjąć, że każdy wypływ środków z rachunku bieżącego po jego zasileniu środkami z subwencji jest zaliczany na poczet wykorzystania tej subwencji (czyli podobnie jak przy 500+). Przyjęcie takiej interpretacji, w przypadku, gdy Subwencja wpływa na rachunek bieżący klienta, umożliwia bankowi zrealizowanie zajęcia, z uwzględnieniem, iż kwota subwencji nie podlega zajęciu.

Wątpliwość: Czy w świetle ustawy COVID-19 zaszły dla banków zmiany związane z obsługą i realizacją zawiadomień o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego? Czy banki stosując się do przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz kodeksu postępowania cywilnego realizują zajęcia bez zmian, czy też powołując się na ustawę COVID- 19: art. 15 zzs oraz art. 15 zzk, wstrzymują/zawieszają jakiekolwiek czynności, udostępniają dłużnikom możliwość dysponowania środkami na zajętych rachunkach?

Odpowiedź:

W zakresie zajęć administracyjnych:

Ustawa COVID-19 w art. 15 zzk zawiera delegacje ustawową do wydania Rozporządzenia

RM, na mocy którego możliwe jest wstrzymanie postępowań administracyjnych. (patrz wątpliwości powyżej).

W zakresie zajęć komorniczych:

Ustawa COVID-19 nie przewiduje analogicznego jak w przypadku powyższym wstrzymania postępowań sądowych. Zgodnie z art. 15 zzs ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych "W okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 bieg terminów procesowych i sądowych w postępowaniach egzekucyjnych nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres."

Ustawa nie zawiesza innych terminów niż procesowe i sądowe. Przy czym pod pojęciem terminu procesowego rozumie się pewien okres, w których ma lub może być podjęta czynność procesowa wywołująca określone skutki procesowe. Terminy procesowe mogą być terminami ustawowymi, sądowymi lub umownymi. Z tego względu użyte w art. 15zzs ustawy sformułowanie "terminy procesowe i sądowe" na potrzeby postępowania cywilnego (w tym egzekucyjnego) rozumieć należy jako wszelkie terminy procesowe.

W art. 15zzs nie ma zatem mowy ani o wstrzymywaniu czynności egzekucyjnych, ani o zawieszaniu egzekucji.

Powyższe oznacza przede wszystkim, że jest dopuszczalne podejmowanie czynności egzekucyjnych, w tym wszczynanie postępowań egzekucyjnych i zajmowanie składników majątkowych przez komorników sądowych (w tym rachunku bankowego, w ramach której określony w art. 889 ⁽²⁾ k.p.c. termin przekazania środków komornikowi nie jest terminem procesowym.).

Dodać należy, że nie następuje zmiana zasad rozstrzygania zbiegów administracyjnych i sądowych, są rozstrzygane na dotychczasowych zasadach.

Z tym, że jeśli zbieg zostanie rozstrzygnięty na rzecz AOE, to z zastrzeżeniem wyjaśnień opisanych szczegółowo powyżej w zakresie Rozporządzenia odnoszącego się do wstrzymaniu egzekucji administracyjnej, podlega ono wstrzymaniu (wszystkie poza wyjątkami) bądź realizacji (wyjątki określone w rozporządzeniu: kary pieniężne i grzywny).

IV. TERMINY MATERIALNE, PROCESOWE I SĄDOWE

Artykuł 15zzr * Uwaga! Art. 15zzr został uchylony przez art. 46 pkt 20 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. (Dz. U. z 2020.875), która weszła w życie z dniem 16 maja 2020 r., zob. art. 68 ust. 1-4 ustawy zmieniającej. 10

Wątpliwość: w zakresie, w jakim odnosi się wyłącznie do postępowań administracyjnych i biegnących w toku tych postępowań terminów. Bieg przedawnienia terminów prawa cywilnego nie został ostatecznie objęty specustawą, mimo że treść przepisu wprost odnosi się do przepisów prawa cywilnego.

Odpowiedź: art. 15zzr zdaje się nie dotyczyć terminów cywilnoprawnych (np. terminów przedawnienia).

Artykuł 15zzs

Uwaga! Art. 15zzs został uchylony przez art. 46 pkt 20 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. (Dz. U. z 2020.875), która weszła w życie z dniem 16 maja 2020 r., zob. art. 68 ust. 6-7 ustawy zmieniającej. 11

Kwestie związane z wstrzymaniem terminów sądowych i procesowych. Kluczową regulacją w tym zakresie jest art. 15zzs ustawy zgodnie z którym, w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii bieg terminów procesowych i sądowych m.in. w postępowaniach sądowych (w tym też, jak przyjmujemy, upadłościowych i restrukturyzacyjnych) i postępowaniach egzekucyjnych nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres.

Wątpliwość: Zawieszenie a sprawy pilne.

Odpowiedź: To zawieszenie nie dotyczy spraw pilnych. Definicja spraw pilnych - art. 14a ust. 4, jeśli zaś chodzi o sądy administracyjne - art. 14a ust. 5. Jest też jednak ust. 9, który przewidział kompetencję dla sądu do uznania każdej sprawy za pilną, jeśli są spełnione określone przesłanki. I właśnie tutaj w praktyce pojawiły się rozbieżności. Np. Sąd Okręgowy w Warszawie - wydane zostało zarządzenie Prezesa SO dot. spraw pilnych, w istotny sposób rozszerzające katalog tych spraw. Ponadto Sąd Okręgowy w Warszawie opublikował drugi komunikat, że w tych sprawach bieg terminów jest odwieszony. Z kolei w Poznaniu katalog też został rozszerzony ale nie tak szeroko jak w Warszawie, przy czym nie mówi się o odwieszeniu terminów. Tarcza 2.0 rozszerzyła dodatkowo katalog spraw pilnych m.in. o sprawy o rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego. Tarcza 3.0 wprowadziła dalej idące zmiany w katalogu spraw pilnych, z których istotna jest zmiana brzmienia pkt 17 na "o rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego i prowadzone po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego", a także dodanie pkt 17a w brzmieniu "o ogłoszenie upadłości oraz prowadzone po ogłoszeniu upadłości".

Wątpliwość: Na tle tego przepisu pojawia się choćby problem z interpretacją 7-dniowego terminu z art. 889[2) k.p.c. Wydaje się, że nie każdy termin wskazany w ustawie procesowej jest terminem procesowym, który ulega "zamrożeniu".

Odpowiedź: Termin wskazany w ^art.8892 k.p.c. nie jest terminem procesowym, bowiem w szczególności nie dotyczy podjęcia przez bank (dłużnika zajętej wierzytelności) czynności procesowej przed sądem (bank nie jest stroną postępowania egzekucyjnego w znaczeniu procesowym). Dodać należy, że ustawa COVID-19, nie zawiesza innych terminów niż procesowe i sądowe. Przy czym pod pojęciem terminu procesowego rozumie się pewien okres, w których ma lub może być podjęta czynność procesowa wywołująca określone skutki procesowe. Terminy procesowe mogą być terminami ustawowymi, sądowymi lub umownymi. Z tego względu użyte w art. 15zzs ustawy sformułowanie "terminy procesowe i sądowe" na potrzeby postępowania cywilnego (w tym egzekucyjnego) rozumieć należy jako wszelkie terminy procesowe.

W art. 15zzs nie ma zatem mowy ani o wstrzymywaniu czynności egzekucyjnych, ani o zawieszaniu egzekucji.

Powyższe oznacza przede wszystkim, że jest dopuszczalne podejmowanie czynności egzekucyjnych, w tym wszczynanie postępowań egzekucyjnych i zajmowanie składników majątkowych przez komorników sądowych (w tym rachunku bankowego, w ramach której określony w art. 889 ⁽²⁾ k.p.c. termin przekazania środków komornikowi nie jest terminem procesowym.).

Artykuł 15zzra

Wątpliwość: Sporo kwestii pojawia się także na tle traktowania terminów wskazanych w prawie restrukturyzacyjnym i prawie upadłościowym - obie ustawy wskazują szereg terminów procesowych, ale też materialnoprawnych. Często bez zgłębionej analizy, a nawet po jej przeprowadzeniu trudno jest zdefiniować jednoznacznie, jaki charakter ma dany termin, a w konsekwencji - czy został on "zamrożony" specustawą (np. 30-dniowy termin na złożenie przez dłużnika wniosku o upadłość - art. 21 PU - wydaje się bardziej materialny, ale jego "zamrożenie" chyba byłoby aktualnie zasadne). Co z terminem do zgłoszenia wierzytelności (bez kosztów]? Takich terminów w obu ustawach jest wiele. Ich traktowanie w warunkach COVID-19, z uwagi na specyfikę obu regulacji często wątpliwe. Ostatnio np. sąd wezwał bank jako wierzyciela do uiszczenia zaliczki na koszty postępowania upadłościowego naszego dłużnika w trybie art. 232 PU wyznaczając 7-dniowy termin pod rygorem umorzenia postępowania. Termin wydaje się być procesowy (a przy tym sądowy) więc pewnie zgodnie ze specustawą nie rozpoczął biegu - ale powołanie się na to może mieć znaczące konsekwencje praktyczne - sad może umorzyć upadłość. Oczywiście mamy świadomość, że specustawa nie wyklucza dokonania czynności w terminie, niemniej rozstrzygnięcie pojawiających się wątpliwości interpretacyjnych jest bardzo zasadne.

Wątpliwość: Termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości? Czy przesłanka zagrożenia upadłością oraz wynikający z ustawy obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości objęty jest przepisami specustawy? Wpływ na możliwość wypowiedzenia umów kredytowych z przesłanką zagrożenie upadłością klienta.

Odpowiedź: Na gruncie ustawy COVID-19 problematyczne może okazać się kwalifikowanie określonych terminów jako procesowych bądź materialnych. Każdy przepis należy analizować indywidualnie i odrębnie, natomiast w zakresie art. 21 ustawy - Prawo upadłościowe została wprowadzona ustawą z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 regulacja art. 15zzra.

Zgodnie z jego treścią (ust. 1) bieg terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, o którym mowa w art. 21 ustawy - Prawo upadłościowe, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega przerwaniu, jeżeli ziściły się równolegle następujące przesłanki:

przy czym ustawa wprowadza domniemanie, że jeżeli stan niewypłacalności powstał w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, to przyjmuje się, że zaistniał z powodu COVID-19.

Po tym okresie termin ten biegnie na nowo.

Ust. 2 przywołanego artykułu stanowi natomiast, że jeżeli termin na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości ustalany jest z uwzględnieniem postanowień ust. 1 i wniosek o ogłoszenie upadłości zostanie złożony przez dłużnika w tym terminie, a brak jest wcześniejszego wniosku o ogłoszenie upadłości, określone przepisami ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe terminy, dla których obliczania znaczenie ma dzień zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości wydłuża się o liczbę dni pomiędzy dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a ostatnim dniem, w którym wniosek ten winien być złożony stosownie do art. 21 ust. 1, lub odpowiednio art. 21 ust. 2a, ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe, bez uwzględniania postanowień ust. 1 niniejszego artykułu.

Wątpliwość: Jakie będzie podejście do dłużników już wykonujących zatwierdzony układ, którzy z uwagi na COVID-19 nie mogą go aktualnie realizować. Czy z tego powodu sąd uchyli układ, jeśli zawnioskuje o to np. jeden z wierzycieli ? (art. 176 PR).

Wątpliwość: Czy regulacja wstrzymuje terminy wynikające z ustawy prawo upadłościowe, dot. obowiązku zgłoszenia wierzytelności w ustawowym terminie?

Odpowiedź: Z ostrożności należy przyjąć, że bieg terminu 30 dni na zgłoszenie wierzytelności, liczony od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości, nie został wstrzymany ani zawieszony, a więc biegnie dalej. Odnosząc się do charakteru prawnego terminu art. 51 ust. 1 pkt 5 ustawy - Prawo upadłościowe dotyczącego zgłoszenia wierzytelności, należy wskazać, iż doktryna nie zajmowała się dotychczas tym zagadnieniem. Niemniej, ze względu na to, że wniosek o zgłoszenie upadłości zbliżony jest charakterem do złożenia pozwu, który przerywa bieg przedawnienia, a do przedawnienia stosuje się terminy materialne, należy per analogiem przyjąć, iż termin ten ma charakter materialny (zob. art. 239a ustawy - Prawo upadłościowe 12 ). Jest to czynność inicjująca postępowanie, co wskazuje dodatkowo na materialny charakter tego przepisu, następne terminy byłyby to już terminy procesowe.

Wątpliwość: Czy regulacja ma wpływ na bieg terminu do złożenia wniosku o upadłość przez dłużnika?

Odpowiedź: Art. 15zzra odnosi się do terminu wniosku o zgłoszenie upadłości przez dłużnika - ten termin jest wydłużony.

V. WYPŁATY Z GWARANCJI CZYNSZOWCH

Artykuł 15 ze

Wątpliwość: Zgodnie z art. 15ze ust. 1, w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia działalności w obiektach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m² zgodnie z właściwymi przepisami, wygasają wzajemne zobowiązania stron umowy najmu, dzierżawy lub innej podobnej umowy, przez którą dochodzi do oddania do używania powierzchni handlowej (umowy).

Interpretacja art. 15ze wywołuje wiele wątpliwości, pojawiają się rozbieżne interpretacje prawne. Do banków zaczęły wpływać roszczenia z tytułu takich gwarancji. Występują ograniczenia w możliwościach operacyjnych i prawnych dotyczących weryfikacji każdego roszczenia na podstawie oświadczeń zleceniodawcy czy też beneficjenta, i ustalania, za jaki okres dochodzona jest płatność czynszu.

Wątpliwość: Ponadto wątpliwości wywołuje wpływ przedmiotowego uregulowania chociażby na zabezpieczenia w postaci cesji wierzytelności z umów najmu i ew. innych zabezpieczeń, z uwagi na ich akcesoryjność w stosunku do umowy najmu.

Odpowiedź: Na postawione powyżej pytanie nie ma jednej i uniwersalnej odpowiedzi, gdyż wszystko zależy od danego stanu faktycznego, co oznacza, że każdy przypadek należy analizować odrębnie.

Konsekwencją abstrakcyjnego charakteru gwarancji bankowej jest to, że co do zasady bank nie może bronić się przed żądaniem zapłaty sumy gwarancyjnej zarzutami wynikającymi ze stosunku podstawowego łączącego beneficjenta gwarancji (wierzycielowi) ze zleceniodawcą gwarancji. W stosunku wewnętrznym bank nie jest natomiast zobligowany, a w stosunku gwarancyjnym - nawet upoważniony, do badania merytorycznej zasadności zgłoszonego roszczenia przez beneficjenta gwarancji. Niemniej zobowiązanie banku wynikające z umowy gwarancyjne opatrzonej klauzulami "nieodwołalnie i bezwarunkowo" oraz "na pierwsze żądanie" nie może być traktowane w sposób bezwzględny. Zgodnie z uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1995 r. (III CZP 166/94): "w doktrynie przyznaje się gwarantowi prawo obrony za pomocą zarzutu nadużycia przez wierzyciela gwarancji celu zabezpieczenia, uznając, że przesłanki takiego nadużycia muszą być określone w odniesieniu do konkretnego przypadku. Skuteczność tej obrony przyjmowana jest jednak wyjątkowo, gdy nadużycie gwarancji okazuje się ewidentne, np. gdy gwarancja stała się narzędziem uzyskania nienależnych korzyści, albo gdy jej wykorzystanie jest wynikiem zmowy osób zainteresowanych. W zależności od konkretnych okoliczności sprawy, obrona taka mogłaby wchodzić w rachubę w przypadku braku stosunku podstawowego, którego zabezpieczenie stanowiło cel gwarancji. Także bowiem wtedy mogłoby mieć miejsce nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c."

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedstawionego zagadnienia problemowego, okolicznościami zmiennymi, na które należy każdorazowo zwracać szczególną uwagę w przypadku wpływających roszczeń z tytułu gwarancji bankowych, są:

(1) prowadzenie działalności w obiektach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m², przy tym wskazać należy, iż Tarcza 4.0 usunęła pojawiającą się wątpliwość co do zakresu przepisu art. 15ze, wskazując (dodany ust. 5), iż przez powierzchnię handlową, o której mowa w ust. 1 i 2 przepisu art. 15ze ustawy z dnia 2 marca 2020 r. rozumie się powierzchnię znajdującą się w obiekcie handlowym o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m² niezależnie od celu oddania powierzchni do używania, w szczególności w celu sprzedaży towarów, świadczenia usług i gastronomi. Ustawa weszła w życie w tej części z dniem 24 czerwca 2020 r., z mocą od 31 marca 2020 r.

(2) rodzaj prowadzonej przez najemcę w lokalu beneficjenta działalności - w kontekście zakresu ustanowionego zakazu prowadzenia działalności w galeriach handlowych. (zob. § 8 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz. U. z 2020 r. poz. 658; czy § 8 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz. U. z 2020 r. poz. 697

(3) okres, za jaki dochodzona jest płatność czynszu (przed i po 14 marca 2020 r., z uwzględnieniem dat uchylenia ograniczeń w zakresie prowadzenia handlu i usług);

(4) okres obowiązywania gwarancji;

(5) aktualny status działalności danego najemcy, tzn. czy dla tego rodzaju działalności ustał zakaz prowadzenia działalności, co ma bezpośredni związek z pkt 6 poniżej,

(6) czy po ustaniu zakazu dotychczas korzystający z powierzchni w galerii handlowej złożą w ciągu trzech miesięcy od dnia zniesienia zakazu ofertę przedłużenia obowiązywania umowy o okres obowiązywania zakazu przedłużony o sześć miesięcy.

W ocenie Związku Banków Polskich intencją ustawodawcy było, aby okres, za jaki dochodzona jest płatność czynszu nie dotyczył okresu obowiązywania zakazu prowadzenia działalności w obiektach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m², jeżeli wynajmujący złoży ofertę przedłużenia umowy. Będzie to można skutecznie stwierdzić dopiero po upływie trzech miesięcy od odwołania zakazu, bo tyle czasu przysługuje najemcy na złożenie oferty. W kontekście powyższego i nadzwyczajnej sytuacji, w której został wprowadzony art. 15ze, gwarant "na pierwsze żądanie" mógłby natomiast podnieść zarzut nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.). Podobnie w przypadku umowy zawartej na czas określony, której końcowy termin przypada/ upływa w okresie trwania zakazu. Czynsz z tytułu najmu lokalu w obiekcie powyżej 2000 m², za okres w którym obowiązywał zakaz prowadzenia w nim określonego typu działalności, stanie się wymagalny, o ile najemca nie złoży oferty w ciągu 3 miesięcy od ustania zakazu. A contrario, złożenie oferty przez najemcę oznacza, że roszczenia z tytułu najmu obejmujące okres trwania zakazu nie mają podstaw.

Jak wskazuje dalej Sąd Najwyższy w przywołanym wyroku, "Z uwagi na fakt, że obciążający gwaranta obowiązek świadczenia powstaje już z chwilą powiadomienia go przez beneficjenta gwarancji o niewykonaniu zapłaty przez dłużnika ze stosunku podstawowego, obrona, o której wyżej mowa, mogłaby być z reguły podjęta dopiero po realizacji gwarancji 13 . Skuteczne jej przeprowadzenie czyni możliwym uznanie żądania gwaranta zwrotu świadczenia spełnionego na rzecz beneficjenta za uzasadnione w świetle przepisów art. 410 i nast.k.c. Przeszkody do tego nie mógłby w szczególności stanowić charakter spełnionego świadczenia, skoro bowiem umowa gwarancji bankowej "bezwarunkowej i na pierwsze żądanie" oparta jest na art. 40 Prawa bankowego i art. 353¹ k.c., a nie na art. 391 k.c., nie obowiązuje w stosunku do niej przyjęty w tym przepisie odszkodowawczy charakter świadczenia gwaranta." W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 1993 r. sygn. akt III CZP 16/93), wskazano natomiast, że "Odmowa zapłaty odszkodowania przez gwaranta mogłaby nastąpić także wówczas, gdy beneficjent gwarancji wykorzystuje to zabezpieczenie do innych celów niż określone w gwarancji (np. stara się jednostronnie rozszerzyć zabezpieczenie gwarancyjne na inne zobowiązania podstawowe niż przewidziane w umowie gwarancyjnej). Spełnienie świadczenia przez bank na podstawie tej umowy gwarancyjnej może mieć charakter tymczasowy i może być dokonywane z zastrzeżeniem zwrotu, jeżeli zachodzą ku temu podstawy, np. jeżeli cel gwarancji polegający na stworzeniu określonego stosunku zabezpieczenia odpadł, co przewidziano w umowie gwarancyjnej."

Zgodnie z art. 15ze ust. 1: W okresie obowiązywania zakazu prowadzenia działalności w obiektach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m² zgodnie z właściwymi przepisami, wygasają wzajemne zobowiązania stron umowy najmu, dzierżawy lub innej podobnej umowy, przez którą dochodzi do oddania do używania powierzchni handlowej (umowy). Ratio legis powołanego przepisu było to, aby "Umowy najmu albo inne umowy o korzystanie z powierzchni w tych galeriach powinny zostać czasowo wygaszone, aby najemcy i wynajmujący nie byli zobowiązani do wzajemnych świadczeń, generujących dla obu stron koszty w tym okresie." Postanowienia ust. 1 wchodzą w życie od dnia zakazu prowadzenia działalności w obiektach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej, czyli od dnia ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego i ustanowienia zakazu (14 marca 2020 r.) 14 .

W świetle powyższego przyjąć należy, iż w powyższym okresie czynsz nie nalicza się, co oznacza, że roszczenie zabezpieczone gwarancją nie powstało. Zobowiązania stron z tytułu czynszu zostały wygaszone z mocy prawa. Ustawodawca w uzasadnieniu nazywa ten stan "czasowo wygaszonym stosunkiem prawnym". Skoro więc czynsz nie nalicza się, to po ustaniu zakazu prowadzenia działalności nie powinno być roszczenia o ten poprzedni okres "czasowo wygaszonego stosunku prawnego".

Należy jednak pamiętać, że to uprawnienie ma charakter warunkowy, którym jest złożenie przez najemcę oferty przedłużenia umowy najmu o okres obowiązywania zakazu prowadzenia działalności wynikający z sukcesywnie wydawanych rozporządzeń. Zgodnie bowiem z ust. 2 komentowanego artykułu: Uprawniony do używania powierzchni handlowej (uprawniony) powinien złożyć udostępniającemu bezwarunkową i wiążącą ofertę woli przedłużenia obowiązywania umowy na dotychczasowych warunkach o okres obowiązywania zakazu przedłużony o sześć miesięcy; oferta powinna być złożona w okresie trzech miesięcy od dnia zniesienia zakazu. Postanowienia ust. 1 przestają wiązać oddającego z chwilą bezskutecznego upływu na złożenie oferty.

Jeżeli najemca nie skorzysta w czasie wyznaczonym i nie złoży oferty przedłużenia umowy, to ust. 1 art. 15ze przestaje wiązać wynajmującego. Oznacza to, że najemca zobowiązany będzie rozliczyć się z czynszu za czas epidemii, jakby nigdy nie było tego "czasowo wygaszonego stosunku prawnego". Nie będzie skutków "czasowego wygaśnięcia stosunku umownego" i "wygaśnięcia wzajemnych zobowiązań stron umowy najmu". Natomiast stwierdzić to będzie można dopiero po upływie 3 miesięcy od odwołania zakazu, bo tyle czasu najemcy przysługuje na złożenie oferty.

Należy również pamiętać, że postanowienie ust. 2 wejdzie w życie od dnia zniesienia zakazu. W tym zakresie, plan stopniowego odmrażania gospodarki spowoduje kolejny problem dla banków - konieczności monitorowania i sprawdzania jakiego rodzaju działalność prowadzona jest przez danego najemcę w lokalu beneficjenta i określenie statusu jego działalności. Kolejną istotną zmianę w działalności galerii handlowych wprowadziło rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 maja 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz. U. z 2020 r. poz. 792) 15 , które weszło w życie 2 maja 2020 r. Przedmiotowe rozporządzenie uchyliło również poprzednio obowiązujące rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz. U. poz. 697 i 750).

W tym kontekście na uwagę zasługuje również problem zakończenia okresu ważności wystawionych gwarancji, przypadający na okres obowiązywania zakazu handlu przez danego najemcę. O ile ustawodawca przewidział sukcesję (kontynuację) dla takiego stosunku najmu, o tyle brak jest jakichkolwiek zapisów przewidujących kontynuację zabezpieczenia w postaci gwarancji. Banki zrzeszone w Związku Banków Polskich stoją na stanowisku, że nie ma wątpliwości co do tego, że gwarancja, której termin obowiązywania upływa w okresie zakazu handlu wygasa i wynajmujący nie może wywodzić jakichkolwiek skutków prawnych z faktu, że nie miał w tym okresie prawa do naliczania czynszu a uprawnienie to zmaterializowało się np. 3 miesiące po zakończeniu okresu obowiązywania zakazu.

Na gruncie tych wątpliwości powstają również pytanie natury rachunkowej i podatkowej dotyczące istnienia lub nie zobowiązania do wystawiania faktur VAT za okres zakazu handlu i ew. terminu odprowadzania podatków pośrednich i bezpośrednich z tego tytułu. W tym kontekście, na gruncie przepisu art. 15ze nie jest również jasne, jak należy interpretować ust. 2 ostatnie zdanie, stanowiący, że postanowienia ust. 1 przestają wiązać oddającego z chwilą bezskutecznego upływu na złożenie oferty. W uzasadnieniu przepisu zostało to określone w następujący sposób: "Jeśli oferta nie zostanie złożona w terminie 3 m-cy od dnia zniesienia zakazu, umowy będą uważane za niewygaszone czasowo." Odnosząc się do skutku prawnego takiego "uważania za niewygaszone czasowo", to niewykluczone jest, że brak oferty będzie równoznaczne ze zwłoką w zapłacie czynszu za cały okres "wygaszenia", niemniej wtedy stałoby to w sprzeczności z celem ustawy. Ze względu na wykładnie celowościową, przyjąć jednak należy, że najemca nawet w przypadku niezłożenia oferty nie będzie pozostawał w zwłoce z zapłatą czynszu, gdyż wynajmujący stanie się uprawniony do wystawienia faktury dopiero po upływie tego okresu do złożenia oferty. Skoro w okresie epidemii wygasają wzajemne zobowiązania stron, a po upływie terminu na złożenie oferty wynajmującego przestaje wiązać te postanowienie (czyli ust. 1), to dopiero wtedy roszczenie o zapłatę czynszu staje się wymagalne i najemca nie pozostawałby w zwłoce. Termin wymagalności będzie biegł od upływu terminu do złożenia oferty. Nie powinny być wtedy należne żadne odsetki. Byłoby to nadużycie.

Podsumowując, prawny skutek "uważania za niewygaszone czasowo", oznacza, że niezależnie od tego, czy najemca złoży, czy nie złoży oferty, to nie powinien pozostawać w zwłoce z zapłatą czynszu, natomiast jak nie złoży, będzie musiał zapłacić czynsz za poprzedni okres, jak gdyby wygaszenia nie było. Przez zwrot z uzasadnienia "czasowo wygaszonego stosunku prawnego" i użyty w ust. 1 zwrot "wygasają wzajemne zobowiązania stron umowy", należy przyjąć, że nie ma tu ciągłości stosunku prawnego, co potwierdza brzmienie ust. 3, gdzie składa się tę ofertę o przedłużenie umowy o czas, gdy umowa była w okresie "czasowo wygaszonego stosunku prawnego", ale żeby skorzystać z beneficjów tej ochrony i nie płacić czynszu, to należy złożyć ofertę do wynajmującego.

VI. ŚWIADCZENIA I POMOC DLA PRZEDSIĘBIORCÓW

Wątpliwość: Kwestia wypłaty dodatkowych świadczeń, pomocy i pożyczek przedsiębiorcom, a potencjalne zajęcie komornicze takich wierzytelności w oparciu o ich udzielenie na podstawie nieprawdziwych danych/zatajeniu informacji o sytuacji finansowej przedsiębiorcy (tj. brak przesłanek do ogłoszenia upadłości):

- Art. 15 zu ust. 1: pomoc publiczna w postaci świadczeń postojowych - obowiązek banku do wskazania na żądanie ZUS numerów rachunków bankowych podmiotów uprawnionych do otrzymania świadczenia postojowego.

- Art. 15 zzc: starosta może, na podstawie zawartej umowy, przyznać przedsiębiorcy będącemu osobą fizyczną niezatrudniającemu pracowników, dofinansowanie części kosztów prowadzenia działalności gospodarczej w przypadku spadku obrotów gospodarczych w następstwie wystąpienia COVID-19.

- Art. 15 zzd: pożyczka ze środków Funduszu Pracy na pokrycie bieżących kosztów prowadzenia działalności gospodarczej dla mikro do 5.000 PLN.

Ryzyko: we wniosku o przyznanie dofinansowania przedsiębiorca oświadcza o braku przesłanek do ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy, o których mowa w ustawie prawo upadłościowe.

Odpowiedź: W obecnym stanie prawnym banki nie są zobowiązane do sprawdzania poprawności danych złożonych przez przedsiębiorcę we wnioskach o przyznanie świadczeń, pomocy czy pożyczek udzielanych z budżetu państwa. Obowiązek weryfikacji danych ciąży na organie przyznającym dane świadczenie, który w przypadku stwierdzenia obowiązku jego zwrotu dochodzi go od beneficjenta świadczenia.