WPI/200000/43/53/2018 - Ustalenie możliwości nieuwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe odszkodowania wypłaconego pracownikom w związku z zawartą umową o zakazie konkurencji podczas trwania stosunku pracy.

Na podstawie art. 10 ust. 1 i ust. 5 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2017 r. poz. 2168 z późn. zm.) w związku z art. 196 ust. 2 ustawy z 6 marca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo przedsiębiorców oraz inne ustawy dotyczące działalności gospodarczej (Dz. U. z 2018 r. poz. 650) w związku z art. 83d ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266) Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznaje za nieprawidłowe stanowisko przedstawione we wniosku złożonym 17 styczna 2018 r. przez Przedsiębiorcę (...) w przedmiocie nieuwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe odszkodowania wypłaconego pracownikom w związku z zawartą umową o zakazie konkurencji podczas trwania stosunku pracy.

Wnioskiem złożonym 17 stycznia 2018 r. (zwany dalej "Przedsiębiorcą") wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej zwany "Zakładem") o wydanie interpretacji indywidualnej w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Decyzją z 31 stycznia 2018 r. Zakład odmówił wydania interpretacji w kwestii ustalenia czy odszkodowanie wypłacone pracownikom w związku z zawartą umową o zakazie konkurencji podczas trwania stosunku pracy będzie stanowiło przychód pracownika ze stosunku pracy, a w konsekwencji podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Przedsiębiorca od powyższej decyzji wniósł odwołanie do Sądu Okręgowego w Wyrokiem z 2018 r. (sygn.) Sąd zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał Zakład do wydania interpretacji przepisów prawa w trybie art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a dotyczącej stanu faktycznego przedstawionego przez Przedsiębiorcę we wniosku złożonym 17 stycznia 2018 r. Sąd Apelacyjny w wyrokiem z 2020 r. (sygn.) oddalił apelację Zakładu.

We wniosku złożonym 17 stycznia 2018 r. Przedsiębiorca (...) poinformował, że jest podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Ze względu na przedmiot działalności i planowany zakres obowiązków pracowników Przedsiębiorcy, obejmujący również częsty kontakt z klientami oraz uzyskiwanie dostępu do szerokiego zakresu informacji, rozważa zawarcie z pracownikami umów o zakazie konkurencji podczas trwania stosunku pracy. Świadczeniem kompensującym ww. zakaz i stanowiącym zadośćuczynienie za niemożność osiągania innych dochodów, miałoby być odszkodowanie, wypłacane pracownikom comiesięcznie. Odpowiednie regulacje, dotyczące zasad, na jakich wypłacane będzie odszkodowanie, zostałyby umieszczone w regulaminie pracy.

Przedsiębiorca zadał pytanie: czy wypłacane przez Przedsiębiorcę odszkodowanie będzie stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe?

Przedsiębiorca przedstawił własne stanowisko w sprawie: zdaniem Przedsiębiorcy, takie świadczenie nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Zgodnie z art. 4 ust. 9 w zw. z art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jak wskazał Przedsiębiorca definicja przychodów ze stosunku pracy jest zawarta w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1387 z późn. zm., dalej jako u.p.d.o.f.): za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Przedsiębiorca stoi na stanowisku, że nieodzownym kryterium uznania za przychód jest spowodowanie przysporzenia majątkowego. Stanowisko takie znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego: "przychodem ze stosunku pracy i stosunków pokrewnych są wszelkiego rodzaju wypłaty i świadczenia, które otrzymuje pracownik, powodujące u niego przysporzenie majątkowe" (wyrok NSA z 9 maja 2017 r. II FSK 945/15). Odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji nie stanowi w żaden sposób przysporzenia majątkowego na rzecz pracownika. Jest jedynie pewnego typu rekompensatą za ograniczenie możliwości zarobkowych pracownika. Ma na celu wynagrodzenie pracownikowi korzyści, których mógł osiągnąć, ale nie osiągnął ze względu na wiążący go zakaz umowny (lucrum cessans), jego istotną jest więc charakter kompensacyjny (tak wyrok SN z 10 października 2002 r. I PKN 560/01).Umowa o zakazie konkurencji nie jest umową o pracę, ani nie jest jej bezpośrednią częścią. Stanowi ona wzajemną umowę pomiędzy stronami, w której zobowiązanie jednej ze stron ma być odpowiednikiem drugiej. Świadczenie pracownika polegające na powstrzymaniu się od prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy, które ogranicza w tym zakresie podstawową zasadę wolności pracy (art. 10 § 1 k.p.), nie może pozostać bez odpowiedniej rekompensaty ze strony pracodawcy (tak uchwała SN z 3 grudnia 2003 r. III PZP 16/03). "Zobowiązanie wynikające z umowy o zakazie konkurencji nie jest zobowiązaniem ze stosunku pracy, pomimo, że jest ze stosunkiem pracy ściśle - podmiotowo i funkcjonalnie - związane" (wyrok SN z 10 października 2002 r. I PKN 560/01).

Zdaniem Przedsiębiorcy brak jest zatem podstaw do tego, żeby świadczenie wypłacane z tytułu zakazu konkurencji uznać za przychód z tytułu stosunku pracy. Jest to odrębna umowa wzajemna pomiędzy stronami, a wynikające z niej odszkodowanie nie ma bezpośredniego związku z wykonywaną przez pracownika pracą. Obejmuje ona czynności, od których wykonania pracownik powstrzymuje się tylko poza miejscem i czasem wykonywania swoich obowiązków pracowniczych. Jeśli więc nawet uznać, że odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji jest przychodem, należy je zakwalifikować - jak wskazuje powyżej cytowane orzecznictwo - jako przychód z innych źródeł w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 9 u.p.d.o.f. Błędne byłoby bowiem zakwalifikowanie go jako przychodu ze stosunku pracy. Taka kwalifikacja odszkodowania w zakresie przychodu stanowi więc podstawę do uznania go za niestanowiące podstawy wymiaru składki w rozumieniu art. 18 ust. 1 usus. Ustawodawca nie uregulował tej materii expressis verbis w przepisach prawa, bowiem już sama wyplata odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji w trakcie stosunku pracy jest czynnością fakultatywną i pozostawioną całkowicie do decyzji pracodawcy. Inaczej ma się rzecz w zakresie odszkodowania dotyczącego zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy, którego wyplata jest obowiązkiem pracodawcy określonym w ustawie, a więc konieczne było również określenie w przepisach prawa zwolnienia przeznaczonego dla tego odszkodowania. Należy jednak zauważyć, że zakaz konkurencji ma tożsamą treść zarówno w trakcie trwania stosunku pracy, jak i po jego ustaniu, tak samo jak tożsame jest zobowiązanie w tym zakresie pracodawcy (byłego pracodawcy) do wypłaty odpowiedniej kwoty odszkodowania w ramach kompensacji. Niezasadne jest zatem różnicowanie świadczenia wynikającego z dwóch tożsamych umów. Skoro odszkodowanie wypłacane po ustaniu stosunku pracy jest uważane za niestanowiące podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, to uznanie odszkodowania wypłacanego w trakcie trwania stosunku pracy za stanowiące podstawę takiego wymiaru stanowiłoby naruszenie zasady równości wobec prawa uregulowanej w art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483).

Mając powyższe na uwadze, zdaniem Przedsiębiorcy, odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy nie może stanowić podstawy wymiaru składek ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Wobec powyższego, realizując wyrok Sądu Apelacyjnego w (...) i z (...) r., a także mając na uwadze treść wniosku oraz obowiązujące przepisy, Zakład zważył, co następuje:

Zagadnienia dotyczące obowiązku opłacania i ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne regulowane są za pośrednictwem przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 1949).

Stosownie do treści art. 18 ust. 1 i ust. 2, art. 20 ust. 1 w związku z art. 4 pkt 9 ww. ustawy oraz § 1 powołanego rozporządzenia, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyłączeniem wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych oraz przychodów wymienionych w § 2 rozporządzenia.

W myśl art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za przychód uważa się: przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu: zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, służby, wykonywania mandatu posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia integracyjnego i stypendium wypłacanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego, a także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności oraz umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak również z tytułu współpracy przy tej działalności lub współpracy przy wykonywaniu umowy oraz przychody z działalności wykonywanej osobiście przez osoby należące do składu rad nadzorczych, niezależnie od sposobu ich powoływania.

Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie stanowią odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101 (2) Kodeksu pracy. Przepisy Kodeksu pracy przewidują dwa rodzaje umów kształtujących zakaz konkurencji, tj.: w czasie trwania zatrudnienia (art. 101 (1) k.p.) oraz po ustaniu stosunku pracy (art. 101 (2) k.p.).

W świetle powyższego przepisu, jeżeli odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji będzie wypłacane pracownikom comiesięcznie z tytułu umów o zakazie konkurencji podczas trwania stosunku pracy, będzie stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, bowiem jak wskazano powyżej na mocy powołanego rozporządzenia wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne podlegają jedynie odszkodowania wypłacone na podstawie umowy o zakazie konkurencji zawartej z pracownikiem po ustaniu stosunku pracy.

Mając powyższe na uwadze, Zakład uznał za nieprawidłowe stanowisko przedstawione przez Przedsiębiorcę we wniosku złożonym 17 stycznia 2018 r. w sprawie nieuwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy odszkodowania wypłacanego comiesięcznie pracownikom z tytułu umów o zakazie konkurencji zawartych podczas trwania stosunku pracy

Decyzja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Przedsiębiorcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie jej wydania.

Wydana decyzja wiąże Zakład wyłącznie w sprawie przedsiębiorcy, na którego wniosek została wydana. Stosownie do art. 10a ust. 2 i ust. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej niniejsza decyzja nie jest wiążąca dla przedsiębiorcy, natomiast jest wiążąca dla Zakładu, do czasu jej zmiany lub uchylenia.

Od niniejszej decyzji przysługuje, zgodnie z art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w związku z art. 10 ust. 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, odwołanie do Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w (...). Odwołanie wnosi się na piśmie za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.