WPI/200000/43/360/2016 - Możliwość nieuwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne kwoty odszkodowania wynikającej z ugody sądowej zawartej przez wnioskodawcę z byłym pracownikiem.

Na podstawie art. 10 ust. 1 i ust. 5 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 584 z późn. zm.) w związku z art. 83d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 121 z późn. zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie uznaje za prawidłowe stanowisko przedstawione we wniosku złożonym w dniu 29 marca 2016 r. przez: (...) w sprawie nieuwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne kwoty odszkodowania wynikającej z ugody sądowej zawartej przez Wnioskodawcę z byłym pracownikiem.

W dniu 29 marca 2016 r., do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie wpłynął wniosek przedsiębiorcy (...) o wydanie pisemnej interpretacji przepisów w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Powyższy wniosek został uzupełniony przez Wnioskodawcę pismem z dnia 11 kwietnia 2016 r. (wpływ do Oddziału w dniu 18 kwietnia 2016 r.).

Wnioskodawca poinformował, że Pan (...) był zatrudniony w Spółce na stanowisku Dyrektora Zarządzającego w oparciu o umowę o pracę z dnia (...) kwietnia 2004 r. zawartą na czas nieokreślony. Od (...) czerwca 2015 r. pracownik pełnił w Spółce funkcję Prezesa Zarządu. Z tytułu pełnienia tej funkcji otrzymywał wynagrodzenie w oparciu o wspomnianą umowę o pracę w kwocie (...) zł brutto miesięcznie. W dniu (...) czerwca 2015 r. Spółka wypowiedziała pracownikowi umowę o pracę, a następnie Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników podjęło uchwałę o odwołaniu pracownika z Zarządu Spółki. W dniu (...) czerwca 2015 r. pracownik wniósł przeciw Spółce pozew do Sądu Rejonowego o uznanie wypowiedzenia za pracę za bezskuteczne. W odpowiedzi na pozew Spółka zażądała oddalenia powództwa w całości. Dodatkowo, z ostrożności procesowej - gdyby jednak Sąd uznał wypowiedzenie z dnia (...) czerwca 2015 r. za wadliwe - Spółka wniosła, na podstawie art. 45 § 2 Kodeksu pracy, o oddalenie żądania uznania wypowiedzenia za bezskuteczne i ograniczenie się do zasądzenia na rzecz powoda odszkodowania. Orzeczenie o bezskuteczności wypowiedzenia umowy o pracę, jak również o przywrócenie powoda do pracy byłoby, w ocenie Spółki, w przedmiotowej sprawie niemożliwe i niecelowe. Przepis art. 45 § 2 Kodeksu pracy daje w takich sytuacjach możliwość zasądzenia odszkodowania, nawet jeśli powód takiego żądania nie zgłasza.

Wnioskodawca nadmienia ponadto, że z okoliczności sprawy można było wnioskować, że w przypadku przegranej Spółki w sprawie o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne pracownik może wystąpić przeciwko Spółce z pozwem o zadośćuczynienie. Spółka musiała się zatem liczyć z ryzykiem procesowym i kosztami kolejnego postępowania. W tym stanie faktycznym strony za namową Sądu przystąpiły do rozmów na temat ugody i w dniu (...) lutego 2016 r. zawarły ugodę sądową, na mocy której Spółka zobowiązała się do wypłaty pracownikowi odszkodowania w kwocie (...) zł, od której to kwoty w całości (z ostrożności wynikającej z braku jednolitej interpretacji przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych) Spółka odprowadziła podatek dochodowy, a następnie wystąpiła do urzędu skarbowego o indywidualną interpretację.

Wspomniana ugoda sądowa, chociaż zawarta w postępowaniu o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne i to postępowanie kończąca, odwoływała się w swojej treści również do innego postępowania z powództwa pracownika przeciwko Spółce, toczącego się przed tym samym Sądem o zapłatę części premii rocznej, tj. kwoty (...) zł. W uzasadnieniu pozwu pracownik twierdził, że za 2014 r. należy mu się premia roczna w kwocie (...) zł, z czego Spółka zapłaciła mu tylko część tej kwoty, a mianowicie (...) zł brutto. W ocenie Spółki żądana przez pracownika kwota (...) zł jest nienależna. Zgodnie z § (...) obowiązującego w Spółce Regulaminu wynagradzania "Pracownikowi nie przysługuje roszczenie o przyznanie premii rocznej lub nagrody". W świetle tego zapisu premia roczna ma charakter czysto uznaniowy. Premia ta jest uzależniona od wyników, które w 2014 r. były niesatysfakcjonujące i nie uprawniały Pracownika do jakiejkolwiek dalszej premii, ponad tę, która została pracownikowi wypłacona. Niezależnie od powyższego, skoro już ugoda sądowa zawarta w postępowaniu o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne referowała do postępowania o zapłatę, Spółka z ostrożności od kwoty (...) zł, tj. od kwoty, której zapłaty pracownik żądał w postępowaniu o zapłatę, odprowadziła składki ZUS.

Ponadto w piśmie z dnia 11 kwietnia 2016 r. Wnioskodawca oświadczył, że kwota odszkodowania objętego ugodą sądową opisaną we wniosku stanowi przychód pracownika ze stosunku pracy w rozumieniu art. 26 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.).

W przedstawionym stanie faktycznym, w ocenie Spółki, kwota uzgodnionego odszkodowania nie stanowi składnika wynagrodzenia za pracę i jest to odszkodowanie w rozumieniu § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r., które z mocy tego przepisu nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Wnioskodawca wskazał, że w opisanym stanie faktycznym zachodzi potrzeba dokonania interpretacji indywidualnej § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 2236), w kontekście treści przywołanej ugody sądowej, w zakresie ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne od odszkodowania objętego tą ugodą. Zgodnie z powołanym przepisem nie stanowią podstawy wymiaru składek: odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.

Dalej Wnioskodawca zauważył, że ugoda sądowa obejmuje jednorodne świadczenie pieniężne, nazwane odszkodowaniem. Zawarcie ugody sądowej, w toku procesu cywilnego, wywołuje w przeważającej opinii doktryny prawa oraz orzecznictwa sądowego, dwojaki skutek: materialnoprawny i procesowy. Oznacza to, że strony zawierając ugodę sądową dokonują czynności prawnej - zawarcia umowy ugody z art. 917 i 918 Kodeksu cywilnego, a z drugiej - czynności procesowej zmierzającej do umorzenia postępowania cywilnego (tu: postępowania przed Sądem Pracy prowadzonego na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego). Skutki dokonania tej dwuaspektowej czynności z punktu widzenia powstania i treści obowiązku ubezpieczenia społecznego muszą być oceniane w kontekście przytoczonej normy prawnej oraz funkcji ugodzonego świadczenia. Niewątpliwie strony procesu toczącego się przed Sądem Pracy mają zachowaną swobodę kontraktową w zakresie treści ewentualnej ugody, jednakże nie jest to swoboda bezgraniczna, gdyż zawarcie i treść ugody sądowej podlegają ocenie Sądu orzekającego pod kątem m.in. zgodności z prawem.

Dalej Wnioskodawca wskazał, że zgodnie z art. 203 § 4 k.p.c. Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa. Powyższy przepis stosuje się odpowiednio także do zawarcia ugody sądowej (art. 223 § 2 k.p.c.). Należy podkreślić, że Sąd Pracy zobligowany jest do dokonania oceny dopuszczalności ugody sądowej pod kątem zgodności z prawem. Nie może budzić wątpliwości, że nakazanie Sądowi badania, czy planowana ugoda nie jest "sprzeczna z prawem" lub "niezgodna z prawem", oznacza obowiązek kontroli zgodności z całym systemem prawnym (por. J. Turek, Ugoda w procesie sądowym, MOP 2054 nr 21 i powołane tam poglądy doktryny i orzecznictwa), a więc także i bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa ubezpieczeń społecznych. W przedmiotowym stanie faktycznym Sąd dopuścił do zawarcia ugody o opisanej treści, co oznacza, że uznał, iż ustalenie jednorodnego odszkodowania nie narusza m.in. przepisów regulujących powstanie obowiązku i zakres ubezpieczenia społecznego.

Wnioskodawca zauważył następnie, że powołany wyżej przepis rozporządzenia uzależnia włączenie lub wyłączenie danego świadczenia do/z podstawy składek na ubezpieczenia społeczne od charakteru prawnego świadczenia i funkcji, jakie ma pełnić. Rozstrzygnięcie, czy odszkodowanie objęte ugodą sądową stanowi podstawę wymiaru składek, czy też nie, należy rozstrzygnąć, czy świadczenie to ma charakter wynagrodzenia (premii), czy też odszkodowania funkcjonalnie związanego z ustaniem zatrudnienia pracownika w Spółce. Ocena charakteru prawnego dochodzonej w postępowaniu sądowym premii w kierunku ustalenia, czy jest ona uznaniową nagrodą, czy też premią regulaminową (bliższą wynagrodzenia), znajduje jednoznaczne odzwierciedlenie w zakładowych przepisach Spółki, z których wynika, że premia ma charakter uznaniowy i jako taka nie może być skutecznie dochodzona w postępowaniu przed sądem pracy. Spółka konsekwentnie prezentuje powyższe stanowisko zarówno w postępowaniu sądowym, jak i niniejszym, co oznacza, że nie istnieje zobowiązanie do wypłaty wynagrodzenia. W związku z faktem, że zawarcie ugody wiąże się z obustronnymi ustępstwami, a także mając na uwadze potencjalnie przysługujące pracownikowi roszczenie o zadośćuczynienie, w związku z okolicznościami ustania zatrudnienia, Spółka ustaliła z pracownikiem adekwatne odszkodowanie. Niewątpliwie odszkodowanie różni się od wynagrodzenia charakterem: o ile wynagrodzenie jest prostą funkcją wysiłku i czasu poświęconego przez pracownika na wykonanie obowiązków służbowych, o tyle odszkodowanie z tytułu ustania zatrudnienia ma za zadanie przede wszystkim złagodzenie pracownikowi skutków związanych z utratą źródła dochodu. Spółka nie znalazła podstaw do wypłaty na rzecz pracownika premii dodatkowej, tak więc uznała, że jakiekolwiek roszczenie pracownika z tym związane wygasło. Jedynie stojąc na takim stanowisku, Spółka, działając w pełnym rozeznaniu, zgodziła się na wypłacenie pracownikowi odszkodowania, rozumiejąc, że cała uzgodniona kwota pełni funkcję złagodzenia skutków utraty zatrudnienia i w żadnym zakresie nie stanowi wynagrodzenia, podlegającego uwzględnieniu w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Zgodna wola stron ugody sądowej, zaaprobowana przez Sąd, doprowadziła do ustalenia jednorodnego świadczenia - odszkodowania wprost związanego z ustaniem zatrudnienia pracownika w Spółce.

Wnioskodawca podkreśla, że § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. nie odnosi się do wysokości kwot wypłacanych pracownikowi z tego tytułu, nie wprowadza także, znanego z przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy p.d.o.f.), powiązania zwolnienia podatkowego z istnieniem wyraźnej podstawy prawnej ("...jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw"). Ustalone w ugodzie sądowej świadczenie pozostaje w ścisłym i wyłącznym związku z rozwiązaniem umowy o pracę, co jest warunkiem koniecznym zwolnienia, a zwolnieniu podlegają także świadczenia przyznane w kwocie wyższej niż określona w obowiązujących przepisach (por. interpretacja ZUS Oddział w Gdańsku z dnia 7 stycznia 2013 r. DI/100000/451/1317/2012).

Spółka stoi na stanowisku, że powołany § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. nie odnosi się tylko do świadczeń wprost przewidzianych przez przepisy prawa pracy, ale także do świadczeń innych (np. odpraw dodatkowych), o czym świadczy przykładowe wymienienie "odszkodowań, odpraw i rekompensat", przy czym to ostatnie świadczenie nie występuje jako świadczenie pracownicze w przepisach polskiego prawa pracy. Oznacza to, że ustawodawca nie wskazywał konkretnych świadczeń mających podstawy prawne w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, a wskazał wyłącznie na funkcjonalny związek świadczenia z ustaniem zatrudnienia.

Wobec powyższego, w ocenie Wnioskodawcy, odszkodowanie objęte ugodą sądową jest w całości wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Mając na uwadze treść wniosku oraz obowiązujące przepisy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie. W myśl ustępu 5 powołanego powyżej artykułu udzielenie interpretacji następuje w drodze decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ponadto stosownie do art. 83d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Zakład wydaje interpretacje indywidualne, wyłącznie w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz podstawy wymiaru tych składek.

Zagadnienia dotyczące ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne są regulowane za pośrednictwem przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 2236).

Stosownie do treści art. 18 ust. 1 i ust. 2, art. 20 ust. 1 w związku z art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.) z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyłączeniem wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych.

Zakład wskazuje przy tym, iż z brzmienia art. 83d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika ograniczenie w tematyce, w której jest zobowiązany wypowiedzieć się za pośrednictwem pisemnej interpretacji przepisów w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, uniemożliwiające potwierdzenie w tym trybie przez organ kwalifikacji przychodu w świetle przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Uwzględniając powyższe, Zakład dokonał interpretacji przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych, opierając się na oświadczeniu Wnioskodawcy w powyższym zakresie.

Katalog przychodów niestanowiących podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe został zawarty we wskazanym rozporządzeniu z dnia 18 grudnia 1998 r., w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 3 ww. rozporządzenia - podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.

Z konstrukcji wskazanego przepisu wynika, że za decydującą przesłankę w kontekście zwolnienia określonego świadczenia z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne zostało uznane istnienie nierozerwalnej więzi pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a powstaniem roszczenia o wypłatę pracownikowi określonego świadczenia (bez względu na jego nazwę). W konsekwencji, wyłączeniu z podstawy wymiaru składek podlegają zarówno świadczenia przysługujące na podstawie przepisów prawa pracy, tj. Kodeksu pracy, ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jak i inne wypłacone pracownikowi z tytułu rozwiązania stosunku pracy odprawy, odszkodowania, rekompensaty ustalone drogą dobrowolnych porozumień pomiędzy pracodawcą a organizacjami związkowymi, wynikające z układów zbiorowych pracy a także ustalone na podstawie umowy z konkretnym pracownikiem, niezależnie od ich wysokości, natomiast koniecznym warunkiem ich wyłączenia z podstawy wymiaru składek jest bezpośredni i nierozerwalny związek pomiędzy wypłatą świadczenia, a rozwiązaniem stosunku pracy.

Z treści wniosku z dnia 15 marca 2015 r. wynika, że Wnioskodawca zawarł z byłym pracownikiem w postępowaniu sądowym o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę ugodę sądową zaspokajającą całość roszczeń pracownika wynikających z rozwiązanej umowy (w tym również roszczenia wynikające z toczącego się przed tym samym sądem postępowania o zapłatę części premii rocznej). W treści wskazanej ugody sądowej należne pracownikowi odszkodowanie zostało ustalone w jednorodnej kwocie, bez różnicowania w zakresie poszczególnych roszczeń pracownika. Jednocześnie zawarta ugoda sądowa i wynikające z niej odszkodowanie pozostają w wyraźnym związku z rozwiązaniem umowy o pracę.

Mając powyższe na uwadze, uznać należy, że wypłacona byłemu Pracownikowi na podstawie ugody sądowej kwota odszkodowania na zaspokojenie roszczeń związanych z rozwiązaniem umowy o pracę nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne na mocy § 2 ust. 1 pkt 3 wskazanego rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

W konsekwencji, w świetle obowiązujących przepisów i przedstawionego przez wnioskodawcę stanu faktycznego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznał za prawidłowe stanowisko przedstawione we wniosku z dnia 15 marca 2016 r. w sprawie nieuwzględnienia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne kwoty odszkodowania wypłaconego na podstawie ugody sądowej na zaspokojenie roszczeń związanych z rozwiązaniem umowy o pracę.

Decyzja dotyczy stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie jego zaistnienia.

Wydana decyzja wiąże Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyłącznie w sprawie przedsiębiorcy, na którego wniosek została wydana. Stosownie do art. 10a ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej niniejsza decyzja nie jest wiążąca dla przedsiębiorcy, natomiast jest wiążąca dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, do czasu jej zmiany lub uchylenia.

Od niniejszej decyzji przysługuje, zgodnie z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w związku z art. 10 ust. 5 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, odwołanie do Sądu Okręgowego w (...). Odwołanie wnosi się na piśmie za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, która wydala decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.