WPI/200000/43/230/2016 - Brak obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu zawartych umów dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych.

Na podstawie art. 10 ust. 1 i ust. 5 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 584 z późn. zm.) w związku z art. 83d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 121 z późn. zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie uznaje za prawidłowe stanowisko przedstawione we wniosku złożonym w dniu 25 lutego 2016 r. przez Wnioskodawcę: (...) Spółka z o.o. w sprawie braku obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu zawartych umów dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych.

W dniu 25 lutego 2016 r. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie wpłynął wniosek Wnioskodawcy: (...) Spółka z o.o. o wydanie pisemnej interpretacji przepisów w trybie art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Wnioskodawca w opisie stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego poinformował, że (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (dalej: Wnioskodawca), zamierza prowadzić działalność gospodarczą w zakresie obsługi rynku nieruchomości i zajmować się pośrednictwem w obrocie nieruchomościami. Działalność ta ma polegać m.in. na świadczeniu usług doradztwa na rzecz osób planujących zawarcie umowy kupna, sprzedaży, najmu czy zamiany nieruchomości. Wnioskodawca zamierza prowadzić planowaną działalność w zakresie obsługi rynku nieruchomości również za pośrednictwem swojej strony internetowej.

Wnioskodawca planuje, że oferty nieruchomości przeznaczonych do kupna, sprzedaży, najmu czy zamiany zamieszczane będą na stronie internetowej Wnioskodawcy oraz na zewnętrznych portalach internetowych z ofertami i ewentualnie w drukowanych katalogach, ulotkach czy broszurach. Wnioskodawca zdaje sobie sprawę, że z marketingowego punktu widzenia najistotniejszym elementem każdej oferty jest dokumentacja zdjęciowa, przedstawiająca oferowane nieruchomości.

W związku z tym Wnioskodawca zamierza zlecać osobom trzecim (osobom fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej) sporządzanie dokumentacji fotograficznej nieruchomości (twórcze opracowanie fotografii). Dokumentacja fotograficzna będzie przygotowywana w taki sposób, aby spełniać parametry jakościowe i wymogi umożliwiające umieszczenie jej na stronie internetowej Wnioskodawcy oraz na zewnętrznych portalach internetowych z ofertami i w drukowanych katalogach, ulotkach czy broszurach.

Wnioskodawca może każdorazowo ustalać liczbę zdjęć składających się na dokumentację fotograficzną przygotowywaną przez ich autora.

Z uwagi na postanowienia przepisów prawa autorskiego oraz konieczność pozyskania przez Wnioskodawcę tytułu prawnego do wykorzystywania dokumentacji fotograficznej w ramach swojej działalności gospodarczej, w ocenie Wnioskodawcy niezbędne jest uregulowanie kwestii posiadania uprawnienia do korzystania z dokumentacji. W tym celu Wnioskodawca będzie zawierał z autorami zdjęć umowy dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych do dokumentacji fotograficznej przygotowywanej przez ich autorów (dalej: "umowa dzierżawy") i regulował w tej umowie zasady wykonywania praw autorskich majątkowych i osobistych przysługujących autorowi.

Umowa dzierżawy zostanie sporządzona na podstawie art. 693-709 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Umowa dzierżawy będzie zawarta na piśmie. Przez umowę dzierżawy Wnioskodawca zobowiąże się względem autora dokumentacji fotograficznej do zapłaty umówionego czynszu, przy czym czynsz może być również oznaczony ułamkowo jako określony procent prowizji uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości, której oferta zawierała zdjęcia z dokumentacji fotograficznej przygotowanej przez autora. Wydzierżawiający - autor zobowiąże się oddać Wnioskodawcy prawa do dokumentacji fotograficznej do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, w zależności od woli stron umowy dzierżawy.

Wnioskodawca będzie wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki i nie będzie zmieniać przeznaczenia przedmiotu dzierżawy bez zgody wydzierżawiającego autora. Bez zgody wydzierżawiającego autora Wnioskodawca nie będzie także oddawać przedmiotu dzierżawy osobie trzeciej do bezpłatnego używania ani go poddzierżawiać. Umowa dzierżawy nie obejmuje praw Wnioskodawcy dotyczących użycia dzieła do innych celów (publikacji, reklamy, upominków).

Zawarcie umowy dzierżawy praw majątkowych określonych przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest dopuszczalne w świetle orzecznictwa sądów powszechnych i doktryny¹ (1. Przedmiotem dzierżawy mogą być przede wszystkim zbywalne wierzytelności, ograniczone prawa rzeczowe oraz majątkowe prawa na dobrach niematerialnych, w tym majątkowe prawa własności przemysłowej oraz prawa autorskie - zob. np. B. Baliga, M. Kućka "Korzystanie z praw autorskich"). Przykładowo, Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 26 stycznia 2011 r. (IV CSK, 274/10) stwierdził, że nie ma "podstaw do wyłączenia - z zasady - dopuszczalności ustanowienia dzierżawy na prawach autorskich, oczywiście przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 709 k.c. Dzierżawa musiałaby obejmować przynajmniej jedno pole eksploatacji i związaną z nim możliwość uzyskania pożytków, na przykład dawać dzierżawcy prawo odpłatnego wystawiania utworu".

Zawierane przez Wnioskodawcę umowy dzierżawy nie są umowami licencyjnymi² (2. Na tle dzierżawy praw autorskich może powstać wątpliwość jak rozróżnić dzierżawę od licencji. W literaturze (tak B. Baliga, A. Kućka, Korzystanie, s. 16-17; A. Niewęgłowski, Glosa do wyroku SN z 26 stycznia 2011 r., sygn. akt IC CSK 274/10) wskazuje się na kilka istotnych różnic:

w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wnioskodawca nie będzie poddawał dokumentacji fotograficznej autora żadnym przeróbkom, przekształceniu, przerobieniu i nie będzie w nią ingerował. Wnioskodawca może podejmować czynności, takie jak ustalanie układu fotografii, sposobu ich rozmieszczenia, podpisów, kolorystyki, oświetlenia i temu podobne, to jest takich które wymagają zaangażowania umiejętności o charakterze technicznym i chociaż niewątpliwie "fachowym", to nie znaczy - twórczym, cechującym się inwencją artystyczną.

Umowa dzierżawy będzie obejmowała następujące pola eksploatacji:

Jednocześnie w umowie strony postanowią, że autor dokumentacji fotograficznej (dzieła) nie będzie wykonywał następujących praw autorskich osobistych w stosunku do dzieła:

- prawa do oznaczania utworu swoim imieniem i nazwiskiem;

- prawa do nienaruszalności treści i formy utworu;

- prawa nadzoru nad sposobem korzystania z utworu,

oraz, że autor dzieła przekaże wykonywanie tych praw autorskich osobistych Wnioskodawcy.

W związku z powyższym Wnioskodawca zadaje następujące pytania:

Wnioskodawca przedstawił własne stanowisko w sprawie:

Zdaniem Wnioskodawcy:

Stanowisko Wnioskodawcy do pytania nr 1

Z przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 121 z późn. zm.) wynika, że ubezpieczenia społeczne obejmują:

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa m.in. zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstaw ich wymiaru, zasady, tryb i terminy:

Odpowiedz na pytanie, czy dana osoba ma status ubezpieczonego, podlegającego chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych, wynika z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jest to istotne o tyle, że z art. 36 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych. Wyłączeń z obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowych ustawodawca dokonuje albo w sposób wyraźny (tak w odniesieniu do np. sędziów czy uczniów i studentów), albo przez niewymienienie określonych grup osób na zamkniętej liście ubezpieczonych. De lege lata wszystkie podmioty objęte obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczeń rentowych wymienia się w sposób wyczerpujący w art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika także, jaki podmiot jest płatnikiem i jakie są jego obowiązki w tym, w zakresie zgłaszania do ubezpieczenia osób objętych takim obowiązkiem, przekazywania imiennych raportów miesięcznych dotyczących ubezpieczonych oraz deklaracji, obliczania, potrącania z dochodów ubezpieczonych, rozliczania oraz opłacania należnych składek za każdy miesiąc kalendarzowy.

W orzecznictwie sądów powszechnych przyjmuje się, że wynagrodzenie twórców osiągane w związku z dysponowaniem uprawnień do działa, nie podlega automatycznie i obowiązkowi odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, ale musi pozostawiać w ścisłym związku z tytułem prawnym (causa), wymienionym w przepisach ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a więc np. umowa o pracę, umowa zlecenie, umowa agencyjna i inne wymienione w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych³ (3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń społecznych z dnia 3 marca 2015 r. III AUa 1148/14 (w odniesieniu do utworów stworzonych w trakcie pracy naukowej i dydaktycznej, wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie sygn. akt 11 CKN 269/01 (w odniesieniu do umowy o dzieło, której przedmiotem ma być utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych), uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2012 r. w sprawie sygn. akt III UZP 4/11) (w odniesieniu do wynagrodzenia za pracę z tytułu nabycia przez pracodawcę z mocy prawa autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego przez pracownika).

Normatywnym punktem odniesienia, pozwalającym odpowiedzieć na pytanie Wnioskodawcy nr 1 jest przepis art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim podstawą wymiaru składki są przychody uzyskane przez ubezpieczonego. Przepis ten pozostaje w interpretacyjnej relacji z art. 6 i art. 8 tej ustawy. Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne jest konsekwencją podlegania ubezpieczeniu. Znaczenie ma, czy zawarty przez ubezpieczonego i płatnika stosunek prawny rodzi skutki w sferze prawa ubezpieczeń społecznych. W niniejszej sprawie taki związek nie powstał. Nie ma również podstaw do rozszerzającej interpretacji przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a jej zakresem nie są objęte z mocy prawa wszystkie umowy prawa cywilnego, w tym umowy dzierżawy.

Reasumując, zdaniem Wnioskodawcy, zawarcie z autorami dokumentacji fotograficznej umowy dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych do dzieła (dokumentacji fotograficznej) nie podlega ubezpieczeniom społecznym (emerytalnym i rentowemu) na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Autorzy nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, ponieważ nie należą do żadnej z kategorii osób fizycznych, wymienionych w art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zdaniem Wnioskodawcy, w związku z zawarciem z autorami dokumentacji fotograficznej umowy dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych do dzieła (dokumentacji fotograficznej), na Wnioskodawcy nie ciążą m.in. obowiązki: zgłaszania autorów do ubezpieczeń społecznych (art. 36 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), zgłaszania obowiązek przekazywania deklaracji rozliczeniowych, imiennych raportów miesięcznych (art. 41 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), zgłoszenia płatnika składek (o którym mowa w art. 43 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) ani opłacania należnych składek (art. 46 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Stanowisko Wnioskodawcy do pytania nr 2

Zdaniem Wnioskodawcy, do umów dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych do dzieła (dokumentacja fotograficzna), na podstawie których to umów:

i. Wnioskodawca uzyska od autora dzieła uprawnienie do wykorzystywania dzieła na wskazanych wyżej polach eksploatacji w zakresie autorskich praw majątkowych, oraz

ii. Wnioskodawca zostanie uprawniony do wykonywania praw autorskich osobistych autora

nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 581 z późn. zm.) i w związku z tym Wnioskodawca nie jest zobowiązany - jako płatnik - do obliczania, pobrania i odprowadzania składek na ubezpieczenia zdrowotne z tytułu czynszu dzierżawy wypłacanego autorem.

Autorzy nie należą do żadnej z kategorii podmiotów wymienionych w art. 66 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Umowy zawierane pomiędzy autorami i Wnioskodawcą będą należały do kategorii umów cywilnoprawnych, do których stosuje się przepisy o dzierżawie i jednocześnie umowy dzierżawy zawierane pomiędzy Wnioskodawcą i autorami nie będą umowami o dzieło, zlecenia, czy innymi umowami o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia. Na Wnioskodawcy nie będą więc ciążyły obowiązki wynikające z art. 69 i nast. ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej ze środków publicznych (w tym naliczenia, pobrania i odprowadzania do ZUS składek na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne).

Reasumując, zdaniem Wnioskodawcy, do umów dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych do dzieła (dokumentacja fotograficzna), na podstawie których to umów:

i. Wnioskodawca uzyska od autora dzieła uprawnienie do wykorzystywania dzieła na wskazanych wyżej polach eksploatacji w zakresie autorskich praw majątkowych oraz

ii. Wnioskodawca zostanie uprawniony do wykonywania praw autorskich osobistych autora

nie stosuje się przepisów ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych i w związku z tym Wnioskodawca nie jest zobowiązany - jako płatnik - do naliczenia, pobrania i odprowadzania do ZUS składek na ubezpieczenia zdrowotne z tytułu czynszu dzierżawy wypłacanego autorom.

Mając na uwadze treść wniosku oraz obowiązujące przepisy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie zważył, co następuje:

Przepis art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej stanowi, że przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie. Stosownie do ust. 5 cytowanego przepisu w związku z art. 83d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych Zakład wydaje interpretacje indywidualne, o których mowa w art. 10 powołanej powyżej ustawy, wyłącznie w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz podstawy wymiaru tych składek.

Zakład nie jest natomiast właściwy do wydawania decyzji interpretacyjnej w zakresie podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu, gdyż zgodnie z art. 109a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 581 z późn. zm.) dyrektor oddziału wojewódzkiego Funduszu wydaje interpretacje indywidualne, o których mowa w art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, w zakresie spraw dotyczących objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym.

Biorąc powyższe pod uwagę, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie wydając decyzję nr 230/2016 odniósł się zgodnie z właściwością do kwestii dotyczących obowiązku ubezpieczeń społecznych, natomiast w zakresie podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu zawiadamia jak powyżej.

Oddział zaznacza jednocześnie, że w drodze niniejszej decyzji Zakład dokonuje jedynie oceny stanowiska przedsiębiorcy w zakresie przedstawionej przez niego interpretacji przepisów. Ocena stanowiska przedsiębiorcy, dokonywana pod kątem prawidłowości zaprezentowanej przez przedsiębiorcę wykładni przepisu prawa, czyniona jest w oparciu o kompletny opis stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego zawarty w treści wniosku o wydanie pisemnej interpretacji. Podkreślenia przy tym wymaga fakt, iż rozpoznając wniosek o wydanie pisemnej interpretacji Zakład nie prowadzi postępowania wyjaśniającego, w szczególności nie przeprowadza postępowania dowodowego. Granice sprawy rozpatrywanej na podstawie złożonego wniosku o wydanie pisemnej interpretacji, jak zauważono wyżej, zakreślają jedynie ramy zaprezentowanego opisu stanu faktycznego. Wydając pisemną interpretację Zakład przyjmuje więc jako prawdziwe złożone przez wnioskodawcę oświadczenia, zwracając jednocześnie uwagę na fakt, iż wiążący charakter niniejszej decyzji ograniczony został jedynie do stanu faktycznego przedstawionego przez wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie jej wydania. Ryzyko podania nieprawdziwych informacji w opisie stanu faktycznego bądź też poczynienie przez terenowe jednostki organizacyjne Zakładu, np. w toku prowadzonego postępowania lub w toku czynności kontrolnych, ustaleń odmiennych od tych zaprezentowanych przez wnioskodawcę obciąża jedynie przedsiębiorcę.

Tym samym Oddział podkreśla, że w trybie interpretacji nie dokonuje oceny czy wykonywane przez osoby trzecie czynności - sporządzanie dokumentacji fotograficznej nieruchomości (twórcze opracowanie fotografii) wynikają faktycznie z zawartej umowy dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych czy z innych umów cywilnoprawnych. Wydając niniejszą decyzję Oddział oparł się na informacji przedstawionej przez Wnioskodawcę w opisie zdarzenia przyszłego, w którym wskazał, iż będzie zawierał umowy dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych do dokumentów fotograficznych przygotowywanych przez autora.

Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z art. 693 § 1 Kodeksu cywilnego, przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz. Z kolei art. 709 Kodeksu cywilnego stanowi, że przepisy o dzierżawie rzeczy stosuje się odpowiednio do dzierżawy praw. Dzierżawa jest umową konsensualną i wzajemną, dochodzącą do skutku przez zgodne oświadczenie woli stron.

Tym samym przedmiotem dzierżawy może być jedynie rzecz (przedmiot materialny) i prawo.

Katalog osób podlegających ubezpieczeniom społecznym określa art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Z przepisu tego wynika m.in., iż obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są m.in. pracownikami, osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, z zastrzeżeniem ustępu 4 tegoż artykułu. Wśród tytułów wymienionych w art. 6 cytowanej ustawy brak jest umowy dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych.

Powyższe oznacza, że osoba, która wykonuje określone czynności wyłącznie na podstawie umowy dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych nie podlega ubezpieczeniom społecznym, bowiem samoistna umowa dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych nie jest tytułem do ubezpieczeń społecznych wymienionym w art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Uwzględniając powyższe, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie uznał za prawidłowe stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku złożonym w dniu 25 lutego 2016 r. w sprawie braku obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu zawartych umów dzierżawy majątkowych praw autorskich oraz praw pokrewnych.

Decyzja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu jej wydania.

Wydana decyzja wiąże Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyłącznie w sprawie przedsiębiorcy, na którego wniosek została wydana. Stosownie do art. 10a ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej niniejsza decyzja nie jest wiążąca dla przedsiębiorcy, natomiast jest wiążąca dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, do czasu jej zmiany lub uchylenia.

Od niniejszej decyzji przysługuje, zgodnie z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w związku z art. 10 ust. 5 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, odwołanie do Sądu Okręgowego w (...).

Odwołanie wnosi się na piśmie za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.