US33/NG/423/232/AM/04 - Odszkodowanie i zadośćuczynienie wypłacone pracownikowi jako koszty uzyskania przychodu pracodawcy

Czy odszkodowanie wraz z ustawowymi odsetkami wypłacone byłemu pracownikowi na postawie wyroku sądowego oraz zwrot kosztów zastępstwa prawnego stanowią koszt uzyskania przychodów oraz czy dokonane wypłaty nie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych?

Zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: z 2000 r. Dz. U. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.) kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 tejże ustawy.

Z definicji zawartej w art. 15 ust. 1 cytowanej ustawy wynika jednoznacznie, że koszt poniesiony przez podatnika w związku z prowadzoną działalnością będzie mógł być brany pod uwagę przy ustalaniu dochodu jako przedmiot opodatkowania tylko wówczas, gdy:

- służył osiągnięciu przychodów,

- nie został wymieniony przez ustawodawcę wśród kosztów nie uznanych za koszty uzyskania przychodów.

Kosztami uzyskania przychodów są wszelkie wydatki poniesione w celu uzyskania przychodów, w tym również w celu zachowania i zabezpieczenia źródła przychodów, tak aby to źródło przyniosło przychody także w przyszłości. Zatem kosztami będą zarówno koszty pozostające w bezpośrednim związku z uzyskanymi przychodami jak i pozostające w związku pośrednim, jeżeli zostanie wykazane, że zostały w racjonalny sposób poniesione w celu uzyskania przychodów.

Ustawodawca wykluczył z kosztów uzyskania przychodów niektóre wydatki, które zostały wymienione w art. 16 ust. 1 ww. ustawy. Koszty dotyczące odszkodowań wypłaconych na mocy wyroku sądu pracownikom za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę nie zostały wyłączone z kosztów uzyskania przychodów zapisami art. 16 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych jako nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów. Wobec tego wypłata odszkodowań dla pracowników jest związana z prowadzoną działalnością gospodarczą i może zostać zaliczona do kosztów uzyskania przychodów. Inaczej należy potraktować zasądzone od Fundacji koszty procesowe. Koszty te, z uwagi na to, ze nie służą osiągnięciu przychodów, nie mogą stanowić kosztów uzyskania przychodu.

Z treści przepisu art. 16 ust. 1 pkt 16 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych wynika, ze nie uważa się za koszty uzyskania przychodów jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w wysokości określonej przez właściwego ministra oraz dodatkowej składki ubezpieczeniowej w przypadku stwierdzenia pogorszenia warunków pracy.

Przepis ten dotyczy odszkodowań wypłacanych na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniach społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673), w której określono rodzaje i zasady przyznawania jednorazowych świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Jak wynika z treści art. 6 ust. 1 ww. ustawy, z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługuje m.in.: jednorazowe odszkodowanie dla pracownika, który doznał stałego i długotrwałego uszczerbku na zdrowiu; świadczenia wyrównawcze dla pracownika, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu; renta inwalidzka dla pracownika, który stał się inwalidą; odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy itp. W pewnych przypadkach określonych ustawą jednorazowe odszkodowanie przysługuje członkom rodziny pracownika - np. jednorazowe odszkodowanie bądź renta rodzinna dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty. Wysokość jednorazowych odszkodowań określa Minister Pracy i Polityki Społecznej (art. 14 ust. 9 ustawy o ubezpieczeniach społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych).

Pracownicy, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, oprócz świadczeń określonych w ustawie - mogą także domagać się przyznania od pracodawcy, świadczeń uzupełniających na podstawie art. 444 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) oraz kwoty pieniężnej jako zadośćuczynienia z tytułu doznanej krzywdy - art. 445 k.c. Na podstawie art. 444 k.c., w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, naprawienie szkody obejmuje wszelkie, wynikłe z tego powodu koszty (§ 1). Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody, odpowiedniej renty (§ 2). Zgodnie natomiast z art. 445 § 1 k.c., w wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym, sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznana krzywdę.

Z przytoczonych unormowań podstaw podatkowych wynika, iż za koszt uzyskania przychodów nie można uznać jedynie odszkodowania wypłaconego pracownikowi, które ma charakter jednorazowy. Wyłączenie takich odszkodowań z kosztów podatkowych ma charakter sankcji za nie przestrzeganie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy. W koszty uzyskania przychodów mogą być natomiast zarachowane odszkodowania o charakterze ciągłym, jak np. zasądzona od pracodawcy renta uzupełniająca. Trzeba przy tym zaznaczyć, że jak się powszechnie przyjmuje, "krzywda" oznacza uszczerbek o charakterze niemajątkowym, a wiec w dobrach osobistych osoby (w postaci ujemnych przeżyć związanych z cierpieniami psychicznymi i fizycznymi), podczas gdy szkoda, wiąże się jednoznacznie ze stratą majątkową poszkodowanego (np. z tytułu utraconego zarobku).

Z uwagi więc na to, iż pojęcia "zadośćuczynienie" odnoszące się do krzywdy oraz "odszkodowanie" wraz z należnymi odsetkami, które jest formą naprawienia szkody - nie są tożsame - zatem zadośćuczynienie uregulowane art. 445 k.c., pomimo jednorazowego charakteru, nie podlega wyłączeniu z kosztów podatkowych zważywszy, że są to konsekwencje związane z zatrudnianiem pracowników, a związek zatrudniania pracowników z przychodami jest oczywisty.

Natomiast koszty zastępstwa prawnego, z uwagi na brak możliwości powiązania z osiąganym przychodem podlegają wyłączeniu z kosztów podatkowych stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.