SPS-023-9417/09 - Świadczenia z tytułu chorób zawodowych dla osób świadczących pracę poza granicami Polski.
Pismo z dnia 22 czerwca 2009 r. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej SPS-023-9417/09 Świadczenia z tytułu chorób zawodowych dla osób świadczących pracę poza granicami Polski.
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na pismo z dnia 8 maja 2009 r. (znak: SPS-023-9417/09) przesyłające interpelację posła Janusza Krasonia w sprawie "świadczeń z tytułu chorób zawodowych dla osób świadczących pracę poza granicami Polski" uprzejmie wyjaśniam:
Od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej, w obszarze zabezpieczenia społecznego - poza polskim ustawodawstwem wewnętrznym - zastosowanie mają także regulacje wspólnotowe, tj.:
rozporządzenie Rady (EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie oraz
rozporządzenie Rady (EWG) Nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) Nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie.
Postanowienia powyższych rozporządzeń wspólnotowych koordynują krajowe systemy zabezpieczenia społecznego, funkcjonujące w państwach członkowskich UE/EOG i Szwajcarii, wskazując, który z nich, w danym przypadku, ma zastosowanie. Przepisy te regulują także sprawę będącą przedmiotem interpelacji, tj. kwestię prawa do świadczeń z tytułu choroby zawodowej powstałej w związku z wykonywaniem - w więcej niż jednym państwie członkowskim - pracy narażającej na powstanie choroby zawodowej (rozdział 4 rozporządzenia Nr 1408/71 oraz rozdział 4 rozporządzenia Nr 574/72).
Zgodnie z postanowieniami przepisów wspólnotowych świadczenia z tytułu choroby zawodowej przyznawane są i wypłacane przez instytucję właściwą tego państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo miało zastosowanie do pracownika w chwili, gdy powstała choroba zawodowa, czyli realizacja ryzyka ubezpieczeniowego. Jeżeli dana osoba wykonywała pracę narażającą ją na powstanie choroby zawodowej w dwóch lub kilku państwach członkowskich, wówczas należne świadczenie jest przyznawane wyłącznie na podstawie ustawodawstwa jednego państwa, tj. ostatniego z tych, w którym poszkodowany był narażony na ryzyko powstania choroby zawodowej, oczywiście pod warunkiem że także zostały spełnione warunki do nabycia prawa do świadczenia z tytułu choroby zawodowej stawiane przez ustawodawstwo tego państwa.
W celu ułatwienia zainteresowanym spełnienia warunków wymaganych przez ustawodawstwo danego państwa do nabycia prawa do świadczeń z tytułu choroby zawodowej przepisy wspólnotowe wprowadziły następujące postanowienia:
jeżeli ustawodawstwo państwa członkowskiego uzależnia prawo do świadczeń z tytułu choroby zawodowej od warunku, by choroba zawodowa była po raz pierwszy stwierdzona medycznie na jego terytorium, warunek ten uważa się za spełniony także, jeżeli stwierdzenie takie nastąpiło po raz pierwszy na terytorium innego państwa członkowskiego,
jeżeli państwo członkowskie, którego ustawodawstwo ma zastosowanie w sprawie, uzależnia nabycie prawa do świadczenia z tytułu choroby zawodowej od warunku stwierdzenia choroby zawodowej w określonym czasie po ustaniu ostatniej aktywności narażającej na powstanie tej choroby, właściwa instytucja tego państwa, badając, w jakim czasie była wykonywana ta ostatnia aktywność, zobowiązana jest do uwzględnienia, jeżeli to konieczne, pracy tego samego rodzaju wykonywanej w każdym innym państwie członkowskim, tak jakby była ona wykonywana pod rządami ustawodawstwa tego państwa,
jeżeli ustawodawstwo państwa członkowskiego uzależnia nabycie prawa do świadczeń z tytułu choroby zawodowej od warunku wykonywania pracy narażającej na powstanie choroby zawodowej przez ustalony czas, do okresu tego zalicza się także okresy pracy, w trakcie których tego typu praca była wykonywana w każdym innym państwie członkowskim, tak jakby była ona wykonywana pod rządami ustawodawstwa tego państwa.
Należy wspomnieć, że przepisy wspólnotowe nie tylko regulują kwestię uzyskania świadczeń z tytułu powstania choroby zawodowej, ale także z tytułu pogłębienia się choroby zawodowej osoby już uprawnionej do tego typu świadczenia (renty). Jeżeli w czasie pobierania świadczenia z tytułu choroby zawodowej nastąpi pogłębienie choroby zawodowej, z tytułu której przyznane było to świadczenie, istnieje możliwość wystąpienia o zwiększenie wysokości świadczenia przyznanego i wypłacanego z tytułu tej choroby. Wniosek taki jest rozpatrywany według następujących zasad:
jeżeli świadczeniobiorca - w czasie pobierania świadczenia z tytułu choroby zawodowej - nie wykonywał w innym państwie członkowskim pracy mogącej spowodować lub pogłębić chorobę zawodową, instytucją właściwą do rozpatrzenia wniosku jest instytucja, która przyznała i wypłaca świadczenie z tytułu choroby zawodowej. Instytucja ta ponosi ciężar dodatkowych świadczeń wynikających z pogłębienia się choroby zawodowej - stosownie do regulacji wynikających ze stosowanego przez nią ustawodawstwa,
jeżeli świadczeniobiorca - w czasie pobierania świadczenia z tytułu choroby zawodowej - wykonywał w innym państwie członkowskim pracę mogącą spowodować lub pogłębić istniejącą chorobę zawodową, instytucją właściwą do rozpatrzenia wniosku jest instytucja państwa członkowskiego, na terytorium którego wykonywana była praca. Ta instytucja jest też zobowiązana do przyznania wnioskodawcy, zgodnie ze stosowanym przez nią ustawodawstwem, dodatku, którego wysokość jest równa różnicy między kwotą świadczenia po uwzględnieniu pogłębienia się choroby zawodowej a kwotą świadczenia, która przysługiwałaby przed pogłębieniem się choroby zawodowej, na podstawie stosowanego przez tę instytucję ustawodawstwa.
Odpowiadając bezpośrednio na pytania zawarte w interpelacji poselskiej, przy uwzględnieniu wyżej przedstawionych informacji, należy stwierdzić, że:
Ad pytanie Nr 1. Okres świadczenia (legalnie) pracy przez obywatela polskiego za granicą, na terenie Unii Europejskiej, u zagranicznego pracodawcy, można uznać za "równorzędny" z okresem zatrudnienia w Polsce, ale wyłącznie w przypadku gdy dana osoba wykonywała pracę narażającą ją na powstanie choroby zawodowej w dwóch lub kilku państwach członkowskich, a ostatnim z państw, w którym poszkodowany był narażony na powstanie choroby zawodowej, jest Polska. W takim przypadku należne świadczenie jest przyznawane wyłącznie na podstawie polskiego ustawodawstwa, przy uwzględnieniu okresów narażenia na powstanie choroby zawodowej, przebytych w innych państwach członkowskich.
Natomiast w pozostałych przypadkach, tj. w sytuacji gdy Polska nie jest państwem, na terytorium którego była ostatnio wykonywana praca niosąca ryzyko powstania choroby zawodowej, praca wykonywana na terytorium innego państwa członkowskiego nie jest traktowana za "równorzędną" z okresami pracy w Polsce w kontekście możliwości przyznania i wypłaty świadczeń z tytułu choroby zawodowej za ten okres. W takim przypadku instytucją właściwą do rozpatrzenia prawa do świadczenia z tytułu choroby zawodowej, jego przyznania i wypłaty jest zagraniczna instytucja ubezpieczeniowa państwa, na terytorium którego praca była wykonywana. Nie jest możliwe, by polska instytucja ubezpieczeniowa w takim przypadku ponosiła koszty wypłaty świadczeń za okresy pracy wykonywanej poza granicami Polski, a tym samym podlegania zagranicznemu systemowi zabezpieczenia społecznego. Należy jednak zauważyć, że nie jest to rozwiązanie krzywdzące dla osób zainteresowanych z uwagi na fakt, że z tytułu okresów ubezpieczenia przebytych poza granicami Polski osoby zainteresowane mogą uzyskać prawo do świadczeń z tytułu choroby zawodowej przyznawanych i finansowanych przez zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe, tj. instytucje państw, na terytorium których ostatnio wykonywali pracę niosącą ryzyko powstania choroby zawodowej.
Ad pytanie Nr 2. Osoba ubiegająca się o polską rentę z tytułu choroby zawodowej powinna złożyć stosowny wniosek:
bezpośrednio w polskiej instytucji właściwej, czyli jednej z wyznaczonych jednostek organizacyjnych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (wykaz jednostek znajduje się na stronie www.zus.pl) lub
w instytucji miejsca zamieszkania (polskiej lub zagranicznej), która to instytucja jest zobowiązana niezwłocznie przekazać go do instytucji właściwej. W przypadku osób zamieszkałych w Polsce wniosek można zgłosić do oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy.
W myśl przepisów rozporządzeń Nr 1408/71 i Nr 574/72 złożenie wniosku o przyznanie renty podlegającej koordynacji wspólnotowej dokonywane jest zgodnie z zasadami określonymi w krajowym ustawodawstwie, stosowanym przez instytucję, do której wniosek jest kierowany. Dlatego też osoba zainteresowana uzyskaniem polskiej renty z tytułu choroby zawodowej podlegającej koordynacji (tj. z uwzględnieniem okresów ubezpieczenia przebytych poza granicami Polski) powinna zgłosić wniosek w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych zgodnie z zasadami określonymi w polskich przepisach obowiązujących w tym zakresie. Wniosek należy złożyć na krajowym formularzu stosowanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, tj. ZUS RP 1 - "Wniosek o emeryturę - rentę z tytułu niezdolności do pracy". Do wniosku należy dołączyć:
formularz unijny E 207 PL - "Informacje dotyczące przebiegu ubezpieczenia osoby ubezpieczonej", w którym wnioskodawca podaje szczegółowe dane o przebytych okresach ubezpieczenia we wszystkich państwach członkowskich, których ustawodawstwom podlegał,
dokumenty i oświadczenia uzasadniające przyznanie polskich świadczeń i obliczenie ich wysokości, określone w polskich przepisach dotyczących postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe, np.: datę urodzenia, polskie okresy ubezpieczenia, wysokość wynagrodzenia osiąganego w Polsce dla celów ustalenia podstawy wymiaru (szczególnie zaświadczenie ZUS Rp-7), potwierdzenie niezdolności do pracy, jeżeli przyznanie świadczeń uzależnione jest od istnienia tej niezdolności,
dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia przebyte za granicą, a w razie ich braku - informacje dotyczące zagranicznej instytucji, w której wnioskodawca był ubezpieczony, oraz numer zagranicznego ubezpieczenia lub nazwy i adresy pracodawców.
Ad pytanie Nr 3. Osoba ubiegająca się o zagraniczną rentę z tytułu choroby zawodowej powinna złożyć stosowny wniosek:
bezpośrednio w zagranicznej instytucji właściwej państwa, na terytorium którego ostatnio była wykonywana praca mogąca spowodować chorobę zawodową, lub
w polskiej instytucji miejsca zamieszkania (oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwym ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy), która jest zobowiązana niezwłocznie przekazać go do instytucji właściwej.
Wniosek należy sporządzić na formularzu przewidzianym przez ustawodawstwo państwa członkowskiego, na podstawie którego zainteresowany ubiega się o rentę.
Odnosząc się do powołanego przez posła Jacka Krasonia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 czerwca 2008 r., uprzejmie informuję, że:
Realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 czerwca 2008 r. (sygn. akt P 23/07, Dz. U. Nr 116, poz. 740) stanowi ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk senacki Nr 574).
W wyroku trybunał orzekł o niezgodności art. 237 § 1 pkt 2 i 3 Kodeksu pracy w zakresie, w jakim przepisy te nie określają wytycznych dotyczących treści aktu wykonawczego z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W konsekwencji niezgodne z konstytucją jest także wydane na podstawie tego upoważnienia rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczególnych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach. Trybunał odroczył utratę mocy obowiązującej przepisów uznanych za niezgodne z konstytucją o 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (wyrok został ogłoszony w Dzienniku Ustaw z dnia 2 lipca 2008 r.).
Omawiana ustawa wprowadza więc w art. 237 § 1 pkt 2 i 3 Kodeksu pracy wytyczne dotyczące treści rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych. O wytyczne uzupełniono również przepis § 1 pkt 1 art. 237 zawierający upoważnienie dla Rady Ministrów do określenia szczegółowych zasad postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy.
Ponadto do ustawy przeniesiono niektóre przepisy dotychczas zamieszczone w rozporządzeniach, w tym m.in. w dodanym do Kodeksu pracy art. 2351 określono definicję choroby zawodowej, w art. 2352- możliwość rozpoznania choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika bez względu na wcześniejsze zakończenie pracy w narażeniu zawodowym.
W konsekwencji zmian wprowadzonych do Kodeksu pracy dokonano także niezbędnej nowelizacji ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz. U. Nr 199, poz. 1674, z późn. zm.).
Przekazując powyższe wyjaśnienia, pragnę poinformować, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 czerwca 2008 r. i podjęte w związku z nim działania legislacyjne pozostają bez znaczenia dla kwestii będącej przedmiotem interpelacji.