SPS-023-8859/09 - Podstawa wymiaru emerytury i renty.

W odpowiedzi na przesłaną przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 31 marca 2009 r., znak: SPS-023-8859/09, interpelację posła Leszka Korzeniowskiego w sprawie art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz dokumentowania okresów zatrudnienia i osiąganego wynagrodzenia, uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Zgodnie z art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.) podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego:

Z powołanego powyżej przepisu wynika, że ustawodawca dopuszcza możliwość pominięcia lat niekorzystnych, jednakże tylko wtedy, gdy zainteresowany przedłoży wykaz zarobków za okres dłuższy niż 20 lat kalendarzowych.

Rodzaje środków dowodowych, którymi osoby ubiegające się o świadczenie emerytalno-rentowe mogą dokumentować okresy zatrudnienia i osiągane wynagrodzenie, określają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49, z późn. zm.).

W myśl powyżej powołanego rozporządzenia dokumentem potwierdzającym wysokość wynagrodzeń w celu ustalenia podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych jest zaświadczenie wystawione przez pracodawcę na druku określonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca odpowiednie wpisy o okresach zatrudnienia i osiąganych w tych okresach wynagrodzeniach.

Legitymacja ubezpieczeniowa powinna zawierać następujące wpisy o osiąganych wynagrodzeniach: datę rozpoczęcia i zakończenia pracy, rodzaj wykonywanej pracy, kwotę wynagrodzenia, rok, w którym to wynagrodzenie zostało osiągnięte, pieczątkę zakładu pracy, podpis oraz pieczątkę pracodawcy lub upoważnionego pracownika i podpis oraz pieczątkę służbową kierownika komórki finansowej lub upoważnionego pracownika.

Jednakże brak pieczątki imiennej, szczególnie w legitymacjach starego typu, nie eliminuje wpisu o wysokości wynagrodzenia jako środka dowodowego, jeżeli całość dokumentu oraz dokonane w nim wpisy nie budzą zastrzeżeń co do ich autentyczności. Pokreślić należy, że legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca odpowiednie wpisy stanowi samoistny środek dowodowy. Pracodawca nie powinien zatem wystawiać zaświadczenia na podstawie wcześniejszych wpisów w legitymacji ubezpieczeniowej.

Jednocześnie pragnę dodać, że począwszy od 1959 r., zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 października 1959 r. w sprawie legitymacji ubezpieczeniowych (Dz. U. Nr 56, poz. 338) wydanego w oparciu o art. 70 ust. 2 dekretu z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (tekst jedn. Dz. U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97, z późn. zm.) legitymacja ubezpieczeniowa była podstawowym dowodem objęcia pracownika ubezpieczeniem społecznym. Obowiązek przedstawienia zakładowi pracy legitymacji ubezpieczeniowej dla dokonania w niej odpowiednich wpisów spoczywał na pracowniku, co jednoznacznie wynikało z przepisu § 6 pkt 3 tego rozporządzenia.

Obowiązujące do końca 1990 r. przepisy o archiwizacji zobowiązywały zakłady pracy do przechowywania dokumentacji płacowej pracowników przez okres 12 lat, natomiast akt osobowych przez okres 50 lat od zwolnienia pracownika. Począwszy od 1 stycznia 1991 r., zgodnie z rozporządzeniem ministra finansów z dnia 15 stycznia 1991 r. w sprawie zasad prowadzenia rachunkowości (Dz. U. Nr 10, poz. 35), archiwa państwowe nie wydają zezwolenia na likwidowanie dokumentacji placowej zakładów pracy przed upływem 50-letniego okresu jej przechowywania.

Osoby wnioskujące o przyjęcie do podstawy wymiaru świadczenia wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek w latach przypadających po 1979 r. nie powinny mieć trudności w uzyskaniu od pracodawcy zaświadczenia o wysokości zarobków.

W ustawie emerytalnej w art. 125a zostało określone, iż płatnik składek jest zobowiązany przechowywać listy płac, karty wynagrodzeń albo inne dowody, na podstawie których następuje ustalenie podstawy wymiaru emerytury lub renty przez okres 50 lat od dnia zakończenia przez ubezpieczonego pracy u danego płatnika.

Ze względu na obowiązujące do końca 1990 r. przepisy o archiwizacji w wielu zakładach pracy nie zachowała się pełna dokumentacja płacowa. Fakt ten nie przekreśla jednak możliwości udowodnienia wysokości zarobków.

Obowiązuje bowiem zasada, że zaświadczenie stwierdzające wysokość osiąganych wynagrodzeń może być wydane na podstawie danych zawartych w aktach osobowych pracownika, np. w umowie o pracę, pismach o powołaniu, mianowaniu oraz w innych dokumentach określających wynagrodzenie danej osoby.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń z dokumentacji zastępczej obowiązuje ścisła zasada uwzględniania tylko takich składników wynagrodzenia określonego w aktach osobowych, które przysługiwały bezwarunkowo w czasie trwania zatrudnienia jako stałe składniki w określonej wysokości, np. wynagrodzenie zasadnicze, stałe dodatki określone kwotowo. Inne składniki wynagrodzenia - premie, nagrody czy dodatki mogą być uwzględnione tylko wówczas, gdy zachowana dokumentacja wskazuje niewątpliwie na ich faktyczną wypłatę w określonej wysokości, od której została odprowadzona składka na ubezpieczenie społeczne. Nie można więc uwzględniać premii, nagród czy dodatków określonej w dokumentacji osobowej pracownika jako składników wynagrodzenia przysługujących warunkowo lub uznaniowo i wypłacanych w zmiennych wysokościach - w razie braku dokumentów potwierdzających ich wypłatę i wysokość.

W przypadku gdy w aktach osobowych pracownika wynagrodzenie określone jest stawką godzinową - dopuszczalne jest ustalenie wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru świadczenia tylko wówczas, jeżeli zachowały się dane dotyczące liczby godzin, jaką pracownik faktycznie przepracował w danym okresie na określonym stanowisku. W razie gdy zainteresowany nie ma możliwości uzyskania wymaganych dowodów, możliwe jest przyjęcie kopii dokumentacji płacowej sporządzonej przez archiwum lub uwierzytelnionej kopii sporządzonej przez inne instytucje przechowujące dokumentację danego zakładu pracy bądź prywatną firmę przechowalniczą.

Do ustalenia podstawy wymiaru z takiej dokumentacji może być przyjęte wynagrodzenie i ewentualne wykazane inne składniki, co do których nie ma wątpliwości, iż były wypłacone i podlegały składce na ubezpieczenie społeczne. Jednocześnie pragnę dodać, że z dniem 1 stycznia 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 192, poz. 1180), która umożliwia osobom niebędącym w stanie przedłożyć odpowiednich dokumentów świadczących o wysokości wynagrodzenia przyjęcie przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury i renty minimalnego wynagrodzenia pracowników obowiązującego w okresie pozostawania w stosunku pracy, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

Zmiana obejmuje nie tylko osoby, które po raz pierwszy składają wniosek o przyznanie świadczenia, ale również osoby, które już dziś otrzymują emerytury i renty.

Emerytura lub renta w wysokości przeliczonej przysługuje:

W tym stanie rzeczy uważam, że prawne regulacje w zakresie ustalania podstawy wymiaru emerytury oraz dokumentowania okresów zatrudnienia i osiąganego wynagrodzenia są wystarczające i nie widzę możliwości dalszych zmian w przepisach emerytalnych w tym zakresie.