SPS-023-8592/12 - Przeciwdziałanie werbowaniu przez zorganizowane grupy przestępcze pośredników w procederze prania brudnych pieniędzy.

Zjawisko phishingu oraz wykorzystywanie podstawionych osób do otwarcia rachunków i przepuszczenia przez nie transakcji są znane generalnemu inspektorowi informacji finansowej (dalej GIIF), który w krajowym systemie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zgodnie z ustawą z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 276 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą, pozostaje elementem centralnym.

Zarówno phishing, jak również zjawisko wykorzystywania "słupów" pojawiają się w postępowaniach zakładanych i prowadzonych w jednostce analityki finansowej (Departament Informacji Finansowej w strukturze Ministerstwa Finansów, przy pomocy którego GIIF wykonuje swoje zadania ustawowe) odpowiedzialnej za analizę i przekazywanie odpowiednim organom ujawnionych informacji finansowych dotyczących podejrzanych dochodów i potencjalnego finansowania terroryzmu.

Odpowiadając na pytanie pana posła o rozmiar obu zjawisk, trzeba zaznaczyć, że GIIF jako służba podległa ministrowi finansów nie jest w stanie ocenić wiarygodnie pełnej ich skali, ponieważ dotyczą one wielu zjawisk przestępczych posiadających różną kwalifikację prawną. Te zjawiska pozostają w zainteresowaniu i są objęte czynnościami kilku innych służb i organów państwa, posiadających przysługujące im ustawowo środki wielostronnej weryfikacji informacji i diagnozy rodzaju przestępstwa.

Punktem wyjścia do oceny dokonywanej przez GIIF, tj. weryfikacji pozytywnej lub negatywnej (uwiarygodnienia) powziętego podejrzenia popełnienia przestępstwa prania pieniędzy, są informacje o transakcjach otrzymywane przez GIIF od instytucji obowiązanych, tj. instytucji uczestniczących w obrocie finansowym wymienionych w ustawie. GIIF nie posiada zatem narzędzi, a co za tym idzie - także możliwości, wskazywania charakteru przestępstwa bazowego, a więc będącego generatorem środków do przestępstwa prania pieniędzy. Z posiadanych przez GIIF informacji wynika, że wskazany w interpelacji proceder phishingu jest jedynie wycinkiem szerokiego zjawiska przestępczości internetowej. Ponieważ techniki działania przestępców zmieniają się wraz z rozwojem technik informatycznych, trudno ocenić tendencje rozwoju zjawiska. Grupy przestępcze/przestępcy posługują się wyrafinowanymi technikami inżynierii społecznej, czego przykładem jest też metoda (jedna z wielu) pozyskiwania tzw. słupów do współpracy w procederze phishingu. A ponieważ rynek finansowy jest tą gałęzią gospodarki, która najszybciej reaguje na wszelkie nowinki i zmiany technologiczne, należy oczekiwać, że zjawisko to będzie nadal obecne.

GIIF prowadzi postępowania na podstawie zawiadomień o podejrzanych transakcjach lub podejrzanej aktywności przekazanych przez instytucje obowiązane oraz jednostki współpracujące wskazane w ustawie. Następnie weryfikuje zawarte w raportach podejrzenia prania pieniędzy i finansowania terroryzmu na bazie informacji pozyskiwanych od instytucji obowiązanych, jednostek współpracujących, a także zagranicznych jednostek analityki finansowej. W przypadku uzasadnianego podejrzenia prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu GIIF zawiadamia prokuraturę, która we współpracy z organami ścigania podejmuje działania w celu postawienia aktu oskarżenia podejrzanym osobom. Taki charakter postępowań, wskazany dla postępowań GIIF w ustawie, dotyczy wszystkich prowadzonych spraw, w tym także związanych z procederem phishingu, który jak każdy czyn zabroniony generujący zyski może być działaniem bazowym dla prania pieniędzy. Towarzyszące phishingowi internetowe werbowanie "słupów" w celu przepuszczenia przez ich konta środków stanowi jeden z elementów rozległego procesu podlegającego analizie, tj. wprowadzania do legalnego obrotu brudnych pieniędzy, i jako taki pojawia się w postępowaniach. GIIF w swoich analizach napotyka ponadto na inne niż wskazane przez pana posła kanały werbunku "słupów", zaznaczyć jednak należy, że sam sposób werbunku z punktu widzenia efektu, tj. wykorzystania "słupa", ma znaczenie mniejsze. Wzrost znaczenia kanału internetowego wydaje się tutaj odzwierciedleniem zmian społecznych i zmian w dziedzinie rozwoju nowych technologii. Nie wydaje się zatem, aby występowanie zjawiska oznaczało pojawienie się nowej tendencji w zakresie prania pieniędzy.

Jak podkreśliłem powyżej, ustawodawca przewidział dla GIIF rolę organu diagnozującego przebieg transakcji finansowych, co do których powziął on podejrzenie prania pieniędzy. Kwestie prewencji, o które pyta pan poseł, w przypadku GIIF odnoszą się przede wszystkim do należytego uwrażliwienia podmiotów realizujących transakcje na rynku finansowym i stanowiących elementy sytemu jego ochrony. Na tym bowiem poziomie możliwe jest zapobieżenie ewentualnym procederom i spowodowanym przez nie skutkom. GIIF ze szczególną atencją odnosi się zatem do problemu sprawnej wymiany informacji i bieżącej współpracy realizacyjnej z organami ścigania oraz instytucjami obowiązanymi (w szczególności ze środowiskami bankowymi, będącymi największymi dostarczycielami informacji stanowiącej materiał dla postępowań analitycznych). Wymiana informacji, bieżąca współpraca i wzajemne doskonalenie w dziedzinach specjalistycznych tworzą podstawy dla sprawnego działania systemu.

Przedstawiciele GIIF uczestniczyli więc np. w pracach nad "Krajowym programem przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej na lata 2012-2016". Jako jeden z podstawowych przejawów działalności zorganizowanych grup przestępczych określono w programie proceder prania pieniędzy. Jednym z priorytetów oraz celów szczegółowych programu w ramach interwencji państwa, wprowadzonym do dokumentu z inicjatywy GIIF, jest poprawa rozpoznania i zwalczania poszczególnych obszarów występowania przestępczości zorganizowanej.

Wyjaśnienia przepisów prawa, opisy zidentyfikowanych metod prania wraz z przykładami ich zastosowań znalazły się ponadto w trzeciej już, dostosowanej do nowych realiów prawnych i gospodarczo-społecznych, edycji "Poradnika dla instytucji obowiązanych i jednostek współpracujących" przeznaczonego do wykorzystania w ich codziennej praktyce służbowej.

Kolejne nowelizacje ustawy będące wynikiem obserwacji rynków finansowych, zachodzących na nich zmian, a także środowiska międzynarodowych organizacji i forów związanych z zapobieganiem zjawisku prania pieniędzy i finansowania terroryzmu pozwalają na bieżące dostosowywanie obowiązujących regulacji do zachodzących zmian i nowych wyzwań cywilizacyjnych. W przypadku zjawiska wskazanego przez pana posła nie sposób pominąć nowelizacji prawa bankowego wprowadzonej ustawą z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowania terroryzmu oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 166, poz. 1317). Banki posiadają instrument prawny, zgodnie z którym w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia, że ich działalność jest wykorzystywana w celu ukrycia działań przestępczych lub dla celów mających związek z przestępstwem skarbowym lub innym przestępstwem niż przestępstwo, o którym mowa w art. 165a lub art. 299 Kodeksu karnego, zawiadamiają o tym prokuratora, Policję albo inny właściwy organ uprawniony do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Dzięki wprowadzonym w 2009 r. zmianom banki uzyskały także uprawnienie do dokonania m.in. blokady środków na rachunku bankowym do wysokości zgromadzonych na rachunku środków, co do których zachodzi podejrzenie wykorzystania do ww. celów (art. 106a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe). Podkreślić należy także, że banki poprzez swoje departamenty compliance ostrzegają klientów o zagrożeniach płynących z wykorzystywania rachunków bankowych i ich właścicieli do działań przestępczych w kontekście phishingu. Wykorzystują w tym celu wewnętrzną sieć dostępu klienta do rachunku, inicjują informacje prasowe oraz informują o procederze na forach internetowych.

Głównym celem prowadzonych przez GIIF analiz nie jest identyfikowanie i uprawdopodobnienie przestępstwa bazowego dla prania pieniędzy, tj. czynu zabronionego, z którego pochodzą lub z którym są związane wartości majątkowe podlegające praniu, gdyż GIIF nie posiada odpowiednich prawnych możliwości w tym zakresie. Prowadzona przez GIIF analiza transakcji finansowych ma na celu przede wszystkim znalezienie i uprawdopodobnienie związku pomiędzy transakcjami finansowymi a przestępstwem bazowym. W przypadku transakcji mogących wskazywać na występowanie zjawiska phishingu jako leżącego u podstaw prania pieniędzy, GIIF współpracuje ściśle z Policją, gdzie przekazywane są informacje w celu podjęcia przez te służbę czynności realizacyjnych. Na swojej stronie internetowej, www.policja.pl, organ uruchomił także specjalny dział poświecony nowym technologiom, w którym omawia wskazane przez pana posła zjawiska i wskazuje nowe formy przestępczości związanej z rozwojem technologii, a także zamieszcza ostrzeżenia dla obywateli w tym zakresie, ponadto przedstawia kompendium informacji, jak nie dać się oszukać w Internecie.

Pragnę też poinformować pana posła, że GIIF jest adresatem zapytań dotyczących elektronicznie rozsyłanych ofert pracy przesyłanych z prośbą o informacje na temat legalności tego typu działań. W odpowiedzi zwraca uwagę na możliwość wykorzystywania podstawionych osób przez przestępców w celu legalizacji środków lub umożliwienia w tym celu użycia danych osobowych. Uczula na potrzebę starannej weryfikacji składnych tą drogą ofert i zachowania należytej czujności przy podejmowaniu decyzji.

Pragnę wyrazić nadzieję, że powyższe obszerne wyjaśnienia sprostają oczekiwaniom pana posła i przyczynią się do weryfikacji wyrażonej w interpelacji opinii o nieskuteczności działań organów państwa związanych z przeciwdziałaniem procederowi prania pieniędzy w sektorze finansowym i gospodarczym.