SPS-023-6779/08 - Niemożność uzyskania świadczeń pielęgnacyjnych przez współmałżonków.

Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 4 grudnia 2008 r. dotyczące interpelacji posła Krzysztofa Brejzy w sprawie niemożności uzyskania świadczeń pielęgnacyjnych przez współmałżonków, uprzejmie informuję:

Zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a) ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.) świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba niepełnosprawna wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim. Powyższy zapis nie był przedmiotem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2008 r. (sygn. akt P 27/07) oraz z dnia 22 lipca 2008 r. (sygn. akt P 41/07), w których to orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że o świadczenie pielęgnacyjne, poza rodzicem lub opiekunem faktycznym niepełnosprawnego dziecka legitymującego się odpowiednim orzeczeniem, mają prawo ubiegać się także inni członkowie rodziny, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, także w przypadku gdy pełnią funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej.

Zgodnie z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do alimentacji na rzecz dziecka zobowiązani są jego krewni w linii prostej oraz rodzeństwo. Natomiast obowiązek alimentacyjny małżonka względem drugiego małżonka może powstać na mocy art. 130 k.r.o. dopiero po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji. Problematyczne jest, czy art. 27 k.r.o. dotyczący zaspokajania potrzeb rodziny odnosi się również do obowiązku alimentacyjnego między małżonkami. Ma to szczególnie istotne znaczenie, gdyż Trybunał Konstytucyjny nie odniósł się w uzasadnieniu do wyr. z dnia 18 lipca 2008 r. do art. 27 k.r.o., a jedynie do art. 128 k.r.o. Dlatego też nawet po wejściu w życie wyroków Trybunału Konstytucyjnego nie wydaje się możliwe pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego przez małżonka, który rezygnuje z pracy w celu sprawowania osobistej opieki nad niepełnosprawnym małżonkiem.

Z tego też powodu kwestia przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego dla małżonka nie była przedmiotem najnowszej nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych z dnia 24 października 2008 r.

Należy również podkreślić, że świadczenie pielęgnacyjne jest świadczeniem przeznaczonym dla osób zdolnych do pracy, którzy muszą jednak zrezygnować z aktywności zawodowej z uwagi na konieczność sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną. Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje osobom, które niezależnie od sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny i tak nie są aktywne zawodowo z uwagi na ustalone prawo do emerytury, renty, renty socjalnej, zasiłku stałego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego. W wielu przypadkach sprawowania opieki nad niepełnosprawnym współmałżonkiem osoba sprawująca opiekę ma już ustalone prawo do ww. świadczeń emerytalno-rentowych i z tego względu i tak nie nabyłaby prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Aktualnie w MPiPS prowadzone są prace analityczne dotyczące ewentualnej zmiany warunków przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego i opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie zdrowotne za osoby uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego. Dotyczy to zwłaszcza rodziców opiekujących się niepełnosprawnym dzieckiem.

Ponadto uprzejmie informuję, że wsparcie dla osób rezygnujących z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny (np. współmałżonkiem) przewiduje ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728 z późn. zm.). Wyżej wymieniona ustawa w art. 42 przewiduje pomoc dla takich osób w postaci opłacania za nich składek na ubezpieczenie społeczne. I tak, za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, jeżeli dochód na osobę w rodzinie osoby opiekującej się nie przekracza 150% kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie i osoba opiekująca się nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów lub nie otrzymuje emerytury albo renty. Dotyczy to również osób, które w związku z koniecznością sprawowania opieki pozostają na bezpłatnym urlopie.

Rezygnacja z zatrudnienia powinna nastąpić bezpośrednio przed złożeniem wniosku do ośrodka pomocy społecznej, gdyż wymagany jest związek przyczynowy między rezygnacją z zatrudnienia a koniecznością opieki nad chorą osobą. Osoba zainteresowana opłacaniem składki powinna wcześniej zgłosić do ośrodka pomocy społecznej zamiar rezygnacji z pracy, co umożliwi ośrodkowi wstępne ustalenie uprawnień do świadczenia. Rezygnacja z pracy powinna być też dobrowolna. Możliwe jest także przebywanie na urlopie bezpłatnym, bez rozwiązywania stosunku pracy. Do kręgu uprawnionych do tego świadczenia należą członkowie rodziny osoby chorej, czyli osoby wspólnie zamieszkujące i gospodarujące, a więc m.in. małżonkowie. Istnienie ciężkiej lub długotrwałej choroby stwierdza lekarz w postaci zaświadczenia, które musi być wydane nie wcześniej niż na 14 dni przed złożeniem wniosku o przyznanie świadczenia. Uprawnienie do świadczenia nie jest więc powiązane z posiadaniem przez osobę chorą orzeczenia ustalającego niezdolność do pracy lub stopień niepełnosprawności.

Kryterium dochodowe do tego świadczenia wynosi 150% kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 2, a więc 526,50. Warunkiem opłacania składki jest też niepodleganie obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego z innych tytułów i nieotrzymywanie emerytury albo renty.

Celem wskazanego świadczenia jest umożliwienie nabycia uprawnień emerytalnych i rentowych osobie, która w związku z opieką nad osobą chorą nie podlega ubezpieczeniu z innych tytułów. Składka opłacana jest przez okres opieki, jednakże ust. 5 omawianego artykułu zawiera pewne ramy czasowe, które wynikają właśnie z celu, jakiemu składka ma służyć. Składka nie przysługuje więc osobie, która w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczenia:

Ważne jest przyjęte za art. 5 ust 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych rozwiązanie, polegające na ustalaniu długości łącznego okresu ubezpieczenia z uwzględnieniem odpowiedniej proporcji okresów składkowych i nieskładkowych.