SPS-023-6177/08 - Zasady udostępniania tekstów układów zbiorowych pracy osobom ubiegającym się o przyznanie wyższej emerytury.

W związku z przesłaną przy wystąpieniu Pana Marszałka z dnia 5 listopada 2008 r., znak SPS-023-6177/08, interpelacją pana posła Wojciecha Szaramy "w sprawie udostępniania tekstów układów zbiorowych pracy osobom ubiegającym się o przyznanie wyższej emerytury" uprzejmie wyjaśniam, że rodzaje środków dowodowych, którymi można dokumentować okresy zatrudnienia i osiągane wynagrodzenie, określają przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49, z późn. zm.).

Dokumentem potwierdzającym wysokość osiąganych przez pracownika zarobków w celu ustalenia (przeliczenia) podstawy wymiaru emerytury/renty jest zaświadczenie wystawione przez pracodawcę na druku, według wzoru określonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (aktualnie druk Rp 7) lub legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy o okresach zatrudnienia i wysokości osiąganego w tych okresach wynagrodzenia.

Dopuszcza się również możliwość potwierdzania przez pracodawcę (lub prawnego następcę pracodawcy) wysokości zarobków na podstawie wiarygodnej dokumentacji zastępczej, tj. akt osobowych pracownika (umowa o pracę, angaże, pisma o powołaniu, mianowaniu oraz inne pochodzące od pracodawcy dokumenty określające wynagrodzenie danej osoby), jednak pod warunkiem że poszczególne składniki wynagrodzenia zostały w tych dokumentach określone kwotowo i podlegały składce na ubezpieczenia społeczne.

Nie ulega wątpliwości, że brak dokumentacji płacowej uniemożliwia ustalenie bądź przeliczenie wysokości emerytury/renty od korzystniejszej podstawy wymiaru. Przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych nie mogą jednak zawierać unormowań, które pozwalałyby na ustalenie wynagrodzenia będącego bazą do wyliczenia podstawy wymiaru w sposób przybliżony lub prawdopodobny. Dlatego też uważam, że dopuszczenie możliwości dokumentowania zarobków na podstawie wiarygodnej dokumentacji zastępczej stanowi optymalne rozwiązanie problemu osób, które nie są w stanie przedłożyć zaświadczenia wystawionego na podstawie dokumentacji płacowej lub legitymacji ubezpieczeniowej z odpowiednimi wpisami.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest instytucją zobowiązaną do ustalenia prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rentowych przy ścisłym i precyzyjnym stosowaniu obowiązujących przepisów. Obowiązujący stan prawny nie przewiduje żadnej możliwości ustalania przez organ rentowy wysokości wynagrodzenia na podstawie norm czasu pracy, stawek wynagrodzenia itp., wynikających m.in. z układów zbiorowych pracy, regulujących ogólne zasady wynagradzania. Postanowienia tych układów, określające prawa i obowiązki konkretnych stron stosunku pracy, nie mają mocy powszechnie obowiązującej, jaka cechuje przepisy zawarte w aktach normatywnych, o których mowa w art. 87 Konstytucja RP.

Ustalając podstawę wymiaru świadczeń ZUS może zatem uwzględnić wyłącznie prawidłowo i niepodważalnie udokumentowane wysokości dochodów osiąganych z pracy. W przypadku stwierdzenia braku odpowiednich dokumentów, czy też złożenia dokumentacji zawierającej nieścisłości albo budzącej jakiekolwiek wątpliwości ZUS ma prawo wydać decyzję odmowną, a osoby zainteresowane mogą dochodzić swoich praw w sądowym postępowaniu odwoławczym (w myśl art. 118 ust. 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS - zgodnie z art. 83 ust. 2 ww. ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z późn. zm. - na podstawie art. 477⁸-477^14a ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.).

Przepisy wymienionego na wstępie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., odnoszące się do trybu postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe przed organem rentowym, nie ograniczają bowiem postępowania sądowego, opartego na zasadzie swobodnej oceny dowodów. Oznacza to, że fakty, od których uzależnione jest prawo do emerytury/renty oraz ich wysokość, mogą być wykazywane wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego, w tym także w oparciu o układy zbiorowe pracy, i jedynie do sądu należy ocena ich wiarygodności.

Stosownie do art. 365 § 1 k.p.c. prawomocny wyrok sądu wiąże nie tylko strony i sąd, który go wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, w tym Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że w zbiorach archiwalnych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej znajdują się wyłącznie układy zbiorowe pracy zawarte na podstawie Kodeksu pracy uchwalonego w 1974 r., który nałożył na ministra właściwego do spraw pracy obowiązek ich rejestracji. Teksty układów zbiorowych pracy są do wglądu w ministerstwie. Układy wcześniejsze mogą znajdować się w Archiwum Akt Nowych.

Wykładnia postanowień układu zbiorowego pracy należy stron, które go zawarły (art. 241⁶ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.).

Przedstawiając powyższe, pragnę dodać, że obecnie obowiązujące przepisy zezwalają na wpisywanie zera w miejsce dochodu osoby, która udokumentuje fakt wykonywania w poszczególnych okresach zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, natomiast nie może przedstawić za ten okres wiarygodnej dla ZUS dokumentacji płacowej.

Wprowadzenie zmian w tym zakresie przewiduje podpisana przez prezydenta RP w dniu 14 października 2008 r. ustawa z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 192, poz. 1180), zgodnie z którą podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne za okres zatrudnienia, za który nie można wykazać faktycznej podstawy ich wymiaru, będzie stanowić kwota obowiązującego w tym okresie najniższego wynagrodzenia za pracę.

Po wejściu w życie tej ustawy, co nastąpi 1 stycznia 2009 r., wszystkie osoby, którym brakuje danych o zarobkach osiąganych w poszczególnych latach pracy, a które udokumentują okres wykonywania w tym czasie zatrudnienia w ramach stosunku pracy, będą mogły złożyć wniosek o ponowne przeliczenie przysługującego im świadczenia. Ustalając nową wysokość emerytury, renty, jak również kapitału początkowego w miejsce zera, ZUS przyjmie jako podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne kwotę obowiązującego w tym czasie najniższego wynagrodzenia za pracę, obliczoną proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.

Przepisy przewidują, że świadczenie w nowej, przeliczonej wysokości będzie przysługiwać od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (tj. od 1 stycznia 2009 r.), pod warunkiem że zainteresowany złoży wniosek do ZUS o ponowne obliczenie jego wysokości do końca 2009 r. Bez względu więc na to, czy wniosek zostanie złożony w styczniu, czy w grudniu przyszłego roku, ZUS wyrówna emeryturę/rentę od stycznia 2009 r.

Popularyzacja wiedzy o ubezpieczeniach społecznych należy do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 68 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). ZUS poinformuje świadczeniobiorców o zasadach przeliczania emerytur i rent, wykorzystując do tego m.in. stronę internetową, na której są zamieszczane bieżące wyjaśnienia komórek merytorycznych zakładu, szeroko omawiające m.in. sposoby dokumentowania okresów zatrudnienia (ubezpieczenia) oraz wynagrodzenia (dochodu).

Minister

Jolanta Fedak