SPS-023-5493/12 - Hipoteka przymusowa - wpis i wygaśnięcie.

Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację posła Macieja Mroczka z dnia 8 czerwca 2012 r. w sprawie stosowania art. 34 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.), przesłaną przy piśmie Marszałka Sejmu z dnia 13 czerwca 2012 r., znak: SPS-023-5493/12, uprzejmie wyjaśniam.

Ustawa Ordynacja podatkowa przewiduje zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych w postaci hipoteki przymusowej (art. 34-39). Pojęcie hipoteki zostało zdefiniowane w art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem hipoteka jest prawem obciążającym nieruchomość, zabezpieczającym wierzytelność, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości, bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Stosownie do art. 34 § 1 ustawy - Ordynacja podatkowa wierzytelności, które mogą być zabezpieczone hipoteką przymusową, stanowią:

Hipoteka przymusowa powstaje przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej (art. 35 § 1 Ordynacji podatkowej). Jeżeli przedmiot hipoteki przymusowej nie posiada księgi wieczystej, zabezpieczenie zobowiązań podatkowych dokonywane jest przez złożenie wniosku o wpis do zbioru dokumentów (art. 38 § 2 Ordynacji podatkowej).

Wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej dokonuje właściwy sąd rejonowy na wniosek organu podatkowego (art. 35 § 3 Ordynacji podatkowej).

Oznacza to, że w sprawie wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej prowadzone jest postępowanie sądowe, a nie podatkowe.

Dokonanie wpisu hipoteki przymusowej na rzecz Skarbu Państwa - naczelnika urzędu skarbowego nie zwalnia podatnika od obowiązku uregulowania zabezpieczonych zobowiązań podatkowych. Ustanowienie hipoteki przymusowej nie stanowi bowiem wykonania decyzji (art. 239i Ordynacji podatkowej).

Uregulowanie zobowiązań podatkowych (zaległości podatkowych wraz odsetkami za zwłokę) zabezpieczonych hipoteką przymusową powoduje wygaśnięcie tych zobowiązań (art. 59 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej). Zgodnie z art. 94 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu. Wygaśnięcie wierzytelności podatkowej zabezpieczonej hipoteką przymusową powoduje wygaśnięcie hipoteki, ponieważ z tytułu stosunku prawnopodatkowego łączącego podatnika z organem podatkowym nie mogą powstać w przyszłości inne wierzytelności podatkowe. Może tylko nastąpić zmiana wysokości wierzytelności podatkowej, np. wyniku uchylenia decyzji organu podatkowego pierwszej instancji. W razie wygaśnięcia hipoteki przymusowej wykreślenie jej z księgi wieczystej ma więc znaczenie jedynie deklaratoryjne.

Ustosunkowując się do pytań pana posła, uprzejmie przedstawiam, co następuje.

Ad 1. W przepisach ustawy - Ordynacja podatkowa, przepisach ustawy o księgach wieczystych i hipotece, jak i przepisach ustawy - Kodeks postępowania cywilnego brak jest uregulowania nakładającego na wierzyciela (organy podatkowe) obowiązek wystąpienia z wnioskiem o wykreślenie hipoteki przymusowej. Zgodnie z art. 100 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać wszelkich czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej. Przepis ten obliguje do wydania właścicielowi obciążonej nieruchomości odpowiedniego dokumentu, pozwalającego na wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej. Wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami (art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Dokument, o którym mowa w art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ma potwierdzać, że wierzytelność publicznoprawna wygasła.

Pragnę podkreślić, iż w praktyce organy podatkowe, kierując się zasadą zaufania, wyrażoną w art. 121 § 1 Ordynacji podatkowej, występują do sądów z wnioskami o wykreślenie hipoteki przymusowej, chyba że wcześniej dłużnik sam wystąpił do sądu o wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej na podstawie dokumentu wydanego przez ten organ. Ministerstwu Finansów nie zgłaszano sygnałów o unikaniu przez organy podatkowe składania wniosków o wykreślenie wpisu hipoteki przymusowej albo utrudnianiu działań dłużnika w kierunku wykreślenia hipoteki.

Wobec tego twierdzenie pana posła, że tylko organ podatkowy, a nie podatnik, może wystąpić o wykreślenie hipoteki przymusowej, nie znajduje oparcia w przepisach prawa. Praktyka pokazuje, że z wnioskami o wykreślenie hipoteki przymusowej występują zarówno organy podatkowe, jak i dłużnicy (podatnicy). Ad 2. Uregulowanie w całości zaległości podatkowej wynikającej z decyzji ostatecznej wraz z odsetkami za zwłokę powoduje wygaśnięcie hipoteki przymusowej na podstawie art. 94 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W takim przypadku wygaśnięcie hipoteki następuje niezależnie od zaskarżenia tej decyzji do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Wobec tego nie ma przeszkód do wykreślenia wpisu hipoteki przymusowej przed zakończeniem postępowania sądowoadministracyjnego.

Ad 3. Przepis art. 227 Kodeksu postępowania administracyjnego przewiduje możliwość złożenia skargi w razie zaniedbania lub nienależytego wykonywania zadań przez właściwe organy albo przez ich pracowników, naruszenia praworządności lub interesów skarżących, a także przewlekłego lub biurokratycznego załatwiania spraw. Zatem w przypadku gdy organ podatkowy nie wystąpi do sądu o wykreślenie wpisu hipoteki przymusowej, podatnikowi przysługuje skarga w trybie powołanego art. 227 Kodeksu postępowania administracyjnego. Nadto jeśli organ podatkowy, mimo uregulowania całej kwoty zaległości podatkowych wraz odsetkami za zwłokę, zaniecha dokonania czynności określonych w art. 100 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, np. nie wyda podatnikowi na jego żądanie dokumentu niezbędnego do dokonania wykreślenia hipoteki przymusowej, to podatnik może domagać się wykreślenia wpisu w drodze powództwa na podstawie art. 10 w związku z art. 100 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 1998 r., I CKN 885/97 (orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 1999, nr 4, poz. 84, z aprobującą glosą S. Rudnickiego, Przegląd Sądowy z 1999, nr 5, s. 86).

Wobec powyższego podatnik nie jest pozbawiony instrumentów prawnych mających skłonić organ podatkowy do złożenia wniosku o wykreślenie hipoteki przymusowej lub wydania dokumentu niezbędnego do jej wykreślenia.

Ad 4. Do zakresu działania dyrektorów izb skarbowych należy nadzór nad urzędami skarbowymi, w tym także w zakresie prawidłowego stosowania przepisów normujących hipotekę przymusową, co wynika z art. 5 ust. 7 pkt 1 ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1267, z późn. zm.).

Jednocześnie pragnę zapewnić, że w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów dotyczących wykreślania hipoteki przymusowej minister finansów podejmie działania dyscyplinujące organy podatkowe oraz zapobiegające naruszeniu prawa w przyszłości.