SPS-023-4060/12 - Obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdań finansowych przez stowarzyszenia.

Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację pana posła Łukasza Borowiaka w sprawie obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdań finansowych przez organizacje pozarządowe, otrzymaną przy piśmie, znak: SPS-023-4060/12, z dnia 23 kwietnia 2012 r. uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

W myśl aktualnych przepisów jednostki posiadające osobowość prawną, w tym organizacje pozarządowe, m.in. takie jak stowarzyszenia, są zobowiązane do prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdań finansowych zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223, z późn. zm.).

Jeżeli jednostki te nie prowadzą działalności gospodarczej, wówczas stosują uproszczone zasady rachunkowości określone w rozporządzeniu ministra finansów z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 137, poz. 1539, z późn. zm.). Mówiąc o uproszczeniach w rachunkowości, należy zauważyć, że ww. rozporządzenie ministra finansów zostało opracowane przede wszystkim dla jednostek nieosiągających zysku, takich jak fundacje czy stowarzyszenia. Uproszczenia te obejmują m.in. enumeratywne określenie katalogu tytułów zaliczanych do przychodów i kosztów, jak również możliwość zwolnienia ze stosowania jednej z nadrzędnych zasad rachunkowości, tj. zasady ostrożności. Zwolnienie to zezwala m. in. na nietworzenie odpisów aktualizujących wartość aktywów oraz rezerw na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń.

Ponadto jednostki stosujące ww. rozporządzenie mogą prezentować w swych sprawozdaniach finansowych znacznie bardziej ograniczony zakres informacji niż jednostki gospodarcze. I tak w bilansie i rachunku wyników prezentowane są tylko pozycje oznaczone dużymi literami i cyframi rzymskimi, zaś informacja dodatkowa może zawierać jedynie siedem punktów wyjaśnień. A zatem ww. rozporządzenie ministra finansów uwzględnia specyfikę i charakter prowadzonej przez te jednostki działalności.

Pragnę przy tym zaznaczyć, iż celem prowadzenia ksiąg rachunkowych jest przedstawienie rzetelnego oraz jasnego obrazu sytuacji majątkowej i finansowej przez jednostki objęte przepisami ustawy o rachunkowości, a więc także przez organizacje pozarządowe posiadające osobowość prawną. Prowadzenie ksiąg rachunkowych przez te jednostki i sporządzanie na ich podstawie sprawozdań finansowych ma przede wszystkim na celu bieżące monitorowanie pozyskiwanych i wydatkowanych środków finansowych, w szczególności pochodzących z darowizn, dotacji czy zbiórek publicznych (m.in. należności, zobowiązań, stanu środków pieniężnych na rachunkach bankowych). Tym samym realizowane są najważniejsze funkcje rachunkowości - funkcja informacyjna i kontrolna, które służyć mają odbiorcom zewnętrznym, m.in. podmiotom wspierającym działalność organizacji pozarządowych, państwowym organom nadzorującym, a także odbiorcom wewnętrznym, m.in. osobom kierującym taką organizacją. Organizacje pozarządowe powinny być szczególnie zainteresowane zapewnieniem pełnej przejrzystości swoich działań, w tym zwłaszcza sposobem gospodarowania gromadzonymi przez nie środkami finansowymi, gdyż jest to warunkiem utrzymania zaufania społecznego i dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania.

Jednak w związku z pojawiającymi się wcześniej postulatami dotyczącymi wprowadzenia dalszych uproszczeń w rachunkowości dla organizacji pozarządowych nieprowadzących działalności gospodarczej i osiągających niski roczny przychód, temat ten stał się przedmiotem zainteresowania Ministerstwa Finansów oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

W ramach prowadzonych prac dotyczących tej sprawy w dniu 25 marca 2011 r. w Departamencie Rachunkowości Ministerstwa Finansów odbyło się spotkanie z przedstawicielami Departamentu Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej dotyczące ukierunkowania prac w ww. zakresie. Uczestnicy spotkania wspólnie zgodzili się, iż przy rozpatrywaniu tematu uproszczeń w rachunkowości dla ww. jednostek wskazane jest posiadanie bardziej obszernej wiedzy na temat uciążliwości, z jakimi spotykają się jednostki pozarządowe. Ustalono, iż pierwszym krokiem będzie przeprowadzenie przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej - jako podmiot odpowiedzialny za realizację ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536) - analizy uciążliwości, z jakimi spotykają się organizacje pozarządowe, w celu zidentyfikowania tych obszarów. W konsekwencji powyższego w dniu 20 września 2011 r. z Departamentu Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej do Departamentu Rachunkowości Ministerstwa Finansów wpłynął do zaopiniowania projekt przedmiotu ekspertyzy pt. "Uproszczenia zasad prowadzenia księgowości dla NGO o niewielkim przychodzie". Obecnie oczekujemy na ww. ekspertyzę.

Dodatkowo zauważam, że zgodnie z ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855), majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej.

Na gruncie ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397), stowarzyszenia mogą korzystać ze zwolnienia od podatku na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 4 tej ustawy, stosownie do którego wolne od podatku są dochody uzyskane także z działalności gospodarczej, jeżeli zostaną przeznaczone na wymienione w tym przepisie cele statutowe. Ponadto w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych obowiązuje dodatkowe zwolnienie dla spółek kapitałowych, w których stowarzyszenia są jedynymi udziałowcami (akcjonariuszami). Nie wydaje się właściwe, aby osoby prawne, jakimi są stowarzyszenia, nie prowadziły ksiąg rachunkowych zgodnie z zasadami ustawy o rachunkowości. W szczególności zwolnienie z obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych nie powinno mieć miejsca w odniesieniu do tych osób prawnych, które realizują zadania w sferze zadań publicznych i korzystają ze zwolnień w podatku dochodowym od osób prawnych.

Odnosząc się do ewidencji za pomocą podatkowej księgi przychodów i rozchodów, zgodnie z art. 24a ust. 1 i 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. Nr 64, poz. 361) podatkową księgę przychodów i rozchodów obowiązane są prowadzić osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie wykonujące działalność gospodarczą, jeżeli ich przychody, w rozumieniu art. 14 tej ustawy, za poprzedni rok podatkowy nie przekroczyły w walucie polskiej co najmniej równowartości kwoty określonej w euro w przepisach o rachunkowości (1 200 000 euro).

Podatkowa księga przychodów i rozchodów jest uproszczonym urządzeniem księgowym, które zostało przewidziane wyłącznie dla celów podatkowych. Zasady jej prowadzenia zostały ustalone rozporządzeniem ministra finansów z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (Dz. U. Nr 152, poz. 1475, z późn. zm.). Rozporządzenie to określa sposób prowadzenia księgi, szczegółowe warunki, jakim powinna odpowiadać, aby stanowiła dowód pozwalający na określenie zobowiązań podatkowych, oraz szczegółowy zakres obowiązków związanych z jej prowadzeniem, a także terminy zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego o prowadzeniu księgi. W odróżnieniu od podatników prowadzących księgi rachunkowe, podatnicy prowadzący podatkową księgę przychodów i rozchodów nie mają obowiązku sporządzania i dołączania do zeznania podatkowego sprawozdania finansowego.