SPS-023-24027/11 - Stanowisko MPiPS w sprawie dyskryminacji pewnych grup społecznych na rynku pracy

Mając na uwadze powyższe, przepisy ustawy o promocji zatrudnienia (...), tj. art. 10 ust. 5, art. 19c, art. 36 ust. 4 pkt 3, art. 36 ust. 5e, art. 38 ust. 2 pkt 3 i art. 40 ust. 6, zawierają zakaz dyskryminacji ze względu na: płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne, religię, wyznanie, wyznanie religijne oraz przynależność związkową lub do organizacji pracodawców w zakresie:

- ustalania kryteriów wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców,

- zasad działalności agencji zatrudnienia,

- prowadzenia pośrednictwa pracy,

- przyjmowania ofert pracy zgłaszanych przez pracodawców,

- poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej,

- kierowania i korzystania ze szkoleń.

Ww. zakazy dyskryminacji mają zastosowanie erga omnes, bowiem ustawa o promocji zatrudnienia (...) jest adresowana zarówno do pracodawców, jak i do bezrobotnych i poszukujących pracy, a także do podmiotów realizujących tę ustawę, w tym przede wszystkim do publicznych służb zatrudnienia.

W świetle zgłoszonych przez pana posła wątpliwości szczególną uwagę należy tutaj zwrócić na przepis art. 36 ust. 5e ustawy, zgodnie z którym powiatowy urząd pracy nie może przyjąć oferty pracy, jeżeli pracodawca zawarł w ofercie pracy wymagania, które naruszają zasadę równego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepisów prawa pracy i mogą dyskryminować kandydatów do pracy, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie lub orientację seksualną.

Ustawa o promocji zatrudnienia (...) zawiera również przepisy karne dotyczące postępowania w przypadku naruszenia zakazów dyskryminacji - art. 121 ust. 3 i art. 123. W myśl tych przepisów kto prowadząc agencję zatrudnienia, nie przestrzega zasady zakazu dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznanie lub ze względu na przynależność związkową albo też ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, pochodzenie etniczne, wyznanie lub orientację seksualną odmówi zatrudnienia kandydata na wolnym miejscu zatrudnienia lub miejscu przygotowania zawodowego, podlega karze grzywny nie niższej niż 3000 zł.

Natomiast w zakresie dochodzenia swych praw przez osoby pokrzywdzone w przypadku naruszenia zasady równego traktowania ustawa o promocji zatrudnienia (...) w art. 2b odsyła do tzw. ustawy horyzontalnej, tj. ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. Nr 254, poz. 1700), w której to ustawie określona została procedura dochodzenia roszczeń.

Uprzejmie wyjaśniam, że wysoki poziom bezrobocia ludzi młodych stanowi niewątpliwie jeden z najważniejszych problemów polskiego rynku pracy. W końcu I kwartału 2011 r. zarejestrowanych było 469,3 tys. bezrobotnych do 24. roku życia, co stanowiło nieco ponad 1/5 (22,0%) ogólnej liczby bezrobotnych w kraju. W porównaniu do stanu z końca I kwartału 2010 r. w omawianej subpopulacji odnotowano wzrost o 17,5 tys. osób, tj. o 3,9%.

Istotny wpływ na strukturę bezrobocia młodych mają zachodzące zmiany demograficzne oraz wzrost możliwości i zainteresowania podejmowaniem dalszej nauki. Alternatywą dla bezrobotnej młodzieży jest podnoszenie swoich kwalifikacji zawodowych. Sprzyja temu dynamiczny rozwój szkolnictwa. W roku akademickim 2009/2010 w 461 szkołach wyższych kształciło się 1900 tys. osób. Współczynnik skolaryzacji brutto¹⁾ wzrósł z 12,9 w roku akademickim 1990/1991 do 53,7 w roku akademickim 2009/2010²⁾. Wysoka liczba młodych ludzi podejmuje studia wyższe i tym samym zarówno wśród ludności ogółem, jak i w poszczególnych grupach ze względu na aktywność ekonomiczną wzrasta odsetek osób legitymujących się dyplomami wyższych uczelni. Tym samym również w strukturze bezrobotnych odsetek osób z wyższym wykształceniem, z roku na rok, wzrasta. W końcu 1999 r. wyższe wykształcenie posiadało ok. 2% bezrobotnych, w końcu 2009 r. - 9,4%, a w końcu 2010 r. - 10,5%.

Stale zmieniający się rynek pracy wymaga podejmowania działań w celu zmniejszania bezrobocia oraz przywracania na rynek pracy licznej grupy osób pozostających biernymi zawodowo. Szczególnie istotnego znaczenia nabiera to w sytuacji widocznego starzenia się społeczeństwa, które już dziś jest obserwowane w wielu krajach Unii Europejskiej, a w niedalekiej przyszłości zaobserwujemy także i w Polsce zmniejszanie się populacji w wieku produkcyjnym oraz wzrost wskaźnika obciążenia demograficznego.

Z uwagi na istotę problemu bezrobocia młodzieży ustawa z dnia 20 kwietnia o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.) identyfikuje osoby bezrobotne do 25. roku życia jako jedną z kategorii grup społecznych, które uznaje za "znajdujące się w szczególnej sytuacji na rynku pracy", a w związku z tym uprawnione do szczególnej pomocy. Bezrobotnym tym w okresie do 6 miesięcy od dnia rejestracji powiatowy urząd pracy powinien przedstawić propozycję zatrudnienia lub propozycję udziału w aktywnym programie rynku pracy w celu zwiększenia szans na zatrudnienie. Młodzież, podobnie jak inni bezrobotni, ma prawo skorzystać z udzielanej przez urzędy pracy podstawowej pomocy, tzw. usług rynku pracy. Są to: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy oraz usługi szkoleniowe. Dodatkowo osoby do 25. roku życia z tytułu posiadania statusu "osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy" mogą skorzystać z szeregu tzw. instrumentów rynku pracy, jak: prace interwencyjne, staże, dotacje na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, prace społecznie użyteczne itd. W 2010 r. zaktywizowano 294,6 tys. młodych osób, czyli 36,6% ogółu zaktywizowanych bezrobotnych. Największym zainteresowaniem młodych cieszyły się staże, które rozpoczęło niemal 188 tys. bezrobotnych do 25. roku życia.

Pragnę pokreślić, że minister pracy i polityki społecznej jest aktywny w monitorowaniu sytuacji na krajowym rynku pracy wynikającej z poziomu i stopy bezrobocia na poszczególnych lokalnych rynkach pracy, jak również reaguje w przypadku niekorzystnego rozwoju sytuacji, poprzez uruchomienie środków istniejącej rezerwy środków Funduszu Pracy będącej w dyspozycji ministra lub wnioskowanie w sprawie zmiany planu finansowego Funduszu Pracy w oparciu o realizowane dodatkowe przychody Funduszu Pracy. Przykładem takich działań jest uruchomienie przez ministra pracy i polityki społecznej w roku 2010 dodatkowych środków rezerwy Funduszu Pracy na realizację "Programu aktywizacji zawodowej osób do 30. roku życia" w celu zwiększenia wsparcia finansowego dla urzędów pracy w zakresie pomocy dla młodzieży. Na realizację programu minister pracy i polityki społecznej przyznał 216 urzędom pracy kwotę 323,4 mln zł. Natomiast priorytetem wydatkowania w roku 2011 rezerwy Funduszu Pracy są programy specjalne, kierowane do bezrobotnych i poszukujących pracy, w tym młodzieży, na finansowanie których w roku bieżącym minister pracy i polityki społecznej przyznał 41 urzędom pracy kwotę 72,2 mln zł.

Pragnę poinformować, że w dniu 17 października 2008 r. Rada Ministrów przyjęła program "Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+". Uszczegółowieniem zapisów programu jest dokument implementacyjny (DI), przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 5 stycznia 2010 r. Zawiera on pakiet działań obejmujący szerokie spektrum inicjatyw, które kładą nacisk na poprawę aktywności zawodowej osób w wieku 50+ (w części także 45+). Od rozpoczęcia programu zrealizowano 10 zadań pozostających w kompetencjach ministra pracy i polityki społecznej oraz 1 zadanie o charakterze informacyjnym. Dzięki temu stworzono lepsze, bardziej przyjazne dla aktywności osób po 50. roku życia otoczenie instytucjonalne. Wprowadzone działania obejmowały:

- zwolnienia pracodawców z obowiązku opłacania składek na FGŚP (0,1%) oraz FP (2,45%) za pracowników w wieku okołoemerytalnym oraz okresowe zwolnienie pracodawcy zatrudniającego osobę w wieku 50+, która przed podjęciem pracy była zarejestrowana jako bezrobotna,

- zmniejszenia liczby dni choroby, za które pracodawca wypłaca wynagrodzenie, z 33 do 14, obniżając tym samym koszty pracy związane z finansowaniem choroby pracowników,

Z dniem 1 stycznia 2011 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa polegająca na zwiększeniu wymiaru zasiłków chorobowych przysługujących pracownikom powyżej 50. roku życia z 70% do 80% w okresie od 15. do 33. dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym.

- ułatwienia podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników, w tym także w wieku 50+,

W dniu 20 maja 2010 r. Sejm przyjął ustawę o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Ustawa obowiązuje od 16 lipca 2010 r. Ustawa przewiduje możliwość udzielania pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą płatnego urlopu szkoleniowego, a także płatnego zwolnienia z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia, oraz na czas ich trwania. Ponadto ustawa umożliwi przyznanie przez pracodawcę pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowych świadczeń, np. pokrycie opłat za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie. Wartość takich świadczeń jest zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych.

- wprowadzenie w życie znowelizowanych przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 67, poz. 411) oraz ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1656), ograniczając tym samym liczbę uprawnionych do wcześniejszego przejścia na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze z ok. 1,2 mln osób do ok. 270 tys. osób,

Tym samym w 2009 r. efektywny wiek przechodzenia na emeryturę wyniósł 59,3 lata, wzrost o 0,3 roku w stosunku do 2008 r.

- wejście w życie z dniem 1 stycznia 2009 r. ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1654) umożliwiło finansowanie przedszkoli przyzakładowych z zakładowych funduszy świadczeń socjalnych,

Od 2008 r. liczba przedszkoli (publicznych i niepublicznych) powiększyła się o 403 placówki. W 2009 r. funkcjonowało w Polsce 8441 przedszkoli (w tym na wsi 2832). Zwiększyła się także o 772 liczba placówek przedszkolnych w szkołach podstawowych. W 2009 r. było ich 11 933 (w tym na wsi 8214).

- upowszechnienie kształcenia ustawicznego osób bezrobotnych i poszukujących pracy w wieku 50 i więcej lat,

Znowelizowano ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2009 r. Nr 6, poz. 33). Dodatkowo sporządzono i wdrożono rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 7 kwietnia 2009 r. w sprawie przygotowania zawodowego dorosłych (Dz. U. z 2009 r. Nr 61, poz. 502). Zmiany dotyczyły zwiększenia dostępu do usług i instrumentów rynku pracy służących podnoszeniu kwalifikacji osób bezrobotnych i poszukujących pracy, w tym osób w wieku 50+, oraz wprowadzenia nowego programu aktywizacji zawodowej pn. przygotowanie zawodowe dorosłych.

- upowszechnienie programów rynku pracy dla osób w wieku 45 i więcej lat,

Poza wprowadzonymi zmianami w przepisach ustawy o promocji zatrudnienia (...) utworzono rezerwę FP na dodatkowe programy aktywizacji osób w wieku 45 i więcej lat w kwocie 60 mln zł (w późniejszym okresie podwyższono kwotę do 124,2 mln zł), wydatkowano 105,4 mln zł.

Liczba osób objętych programem: 22 629, w tym m.in.:

- staże 6328 osób,

- szkolenia 6291 osób,

- roboty publiczne 6122 osoby,

- prace interwencyjne 1510 osób,

- jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej 1118 osób,

zatrudniono 9656 osób, efektywność 42,7%.

- uproszczenie procedur udzielania wsparcia ze środków publicznych pracodawcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne - ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1652) i rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 109, poz. 913) oraz wprowadzenie przepisów dotyczących równego traktowania pracodawców na otwartym i chronionym rynku pracy w zakresie dofinansowania wynagrodzeń zatrudnionych osób niepełnosprawnych - ustawa o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej (...) oraz ustawa z 19 listopada 2009 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją wydatków budżetowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 219, poz. 1706),

- upowszechnianie kształcenia ustawicznego dla osób pracujących w wieku 45 lat i więcej,

W znowelizowanej ustawie o promocji zatrudnienia (...), która zaczęła obowiązywać od 1 lutego 2009 r., wprowadzono następujące zmiany: umożliwiono osobom pracującym w wieku 45+ korzystanie z pomocy urzędu pracy w podnoszeniu kwalifikacji (w postaci: skierowania na szkolenie, sfinansowania kosztów egzaminów, sfinansowania studiów podyplomowych, możliwości korzystania z pożyczki szkoleniowej), na podobnych zasadach jak wcześniej przysługiwały osobom bezrobotnym i poszukującym pracy. Przewidziano wsparcie pracodawców inwestujących w szkolenia pracowników poprzez wprowadzenie ułatwień w zakładaniu i wykorzystywaniu funduszu szkoleniowego, wprowadzono ułatwienia w dostępie do środków funduszu pracy na dofinansowanie szkoleń osób pracujących, ze szczególnym uwzględnieniem grupy osób w wieku 45+, wprowadzono wyższe limity finansowe mające zachęcić pracodawców do inwestowania w szkolenia starszych pracowników.

- zrealizowany został w pierwszym kwartale 2010 r. sondaż w powiatowych i wojewódzkich urzędach pracy mający na celu zbadanie sposobu realizacji indywidualnych planów działań (IPD) przez urzędy pracy oraz związanych z ich realizacją trudności,

W oparciu o przeprowadzony sondaż przygotowany został raport (25 marca 2010 r.) oraz opracowano uniwersalny model przygotowania i realizacji IPD (15 czerwca 2010 r.). W drugiej połowie października 2010 r. odbyło się seminarium szkoleniowe, podczas którego została zaprezentowana metodologia przygotowania i realizacji IPD w urzędach pracy, w oparciu o przygotowany model, ze szczególnym uwzględnieniem działań adresowanych wobec grupy w wieku 50+. W seminarium uczestniczyło 32 pracowników powiatowych urzędów pracy. Ostateczna wersja przygotowanej w ramach zadania publikacji pt. "Indywidualny Plan Działania. Podręcznik metodyczny" została wydrukowana oraz rozesłana do urzędów pracy.

W dalszym ciągu realizowane są 34 zadania zapisane w dokumencie implementacyjnym, jak również zadania realizowane przez regiony w ramach PO KL. Szczegółowe informacje na temat podejmowanych działań zawarte są w dokumencie implementacyjnym oraz sprawozdaniu z realizacji programu zamieszczonym na podmiotowej stronie BIP http://www.mpips.gov.pl/bip/akty-prawne/programy/.

Jednocześnie uprzejmie wyjaśniam, że obowiązujące przepisy Kodeksu pracy chronią pracowników przed nadmierną ingerencją ze strony pracodawcy w ich życie osobiste. Proces zatrudniania pracownika wymaga odniesienia się do przepisów określających zakres możliwych do pozyskania przez pracodawców danych osobowych pracowników, jak i do przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu.

Artykuł 22¹ k.p. ustala zakres danych osobowych, jakie pracodawca może pozyskać od kandydata do pracy, a następnie już od pracownika. Od osoby ubiegającej się o pracę pracodawca ma prawo żądać podania informacji obejmujących (art. 22 § 1 k.p.):

- imię (imiona) i nazwisko,

- imiona rodziców,

- datę urodzenia,

- miejsce zamieszkania (adres do korespondencji),

- wykształcenie,

- przebieg dotychczasowego zatrudnienia.

Innych danych osobowych pracodawca może żądać tylko, jeżeli obowiązek ich podania wynika z odrębnych przepisów (art. 22¹ § 4 k.p.). Należy podkreślić, iż w zakresie nieuregulowanym w art. 22¹ k.p. do danych osobowych, o których mowa w tym artykule, stosuje się przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 z późn. zm.).

Jednocześnie proces rekrutacji, na każdym etapie, począwszy od ustalenia kryteriów, sposób sformułowania ogłoszenia, po samo przeprowadzenie rozmowy kwalifikacyjnej, wymaga przestrzegania zasad równego traktowania. Wspomniane zasady zostały uregulowane w rozdziale IIa Kodeksu pracy (art. 18^3a-18^3e), którego przepisy uwzględniają wymogi prawa unijnego. W świetle art. 18^3a § 1 k.p. "pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy".

Ewentualne odstępstwa od obowiązku równego traktowania dopuszczalne są tylko na zasadach określonych w przepisach (art. 18^3b k.p., m.in. zaistnienie obiektywnych powodów).

Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę (art. 18^3e k.p.).

Wyrażam przekonanie, że przedstawione informacje na temat działań przeciwdziałających dyskryminacji pewnych grup społecznych na rynku pracy zostaną uznane przez pana posła Tadeusza Woźniaka za wyczerpujące.