SPS-023-23866/11 - Stanowisko MPiPS w sprawie programu 50+

W nawiązaniu do wystąpienia z dnia 29 lipca 2011 r. (sygn. SPS-023-23866/11) przekazującego interpelację posła na Sejm RP pana Johna Abrahama Godsona w sprawie programu 50+ uprzejmie przedstawiam następujące informacje.

Program "Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+" został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 17 października 2008 r. Uszczegółowieniem zapisów programu jest dokument implementacyjny (DI), przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 5 stycznia 2010 r. Zawiera on pakiet działań obejmujący szerokie spektrum inicjatyw, które kładą nacisk na poprawę aktywności zawodowej osób w wieku 50+ (w części także 45+). W styczniu 2011 r. zostało przedstawione Radzie Ministrów pierwsze sprawozdanie z realizacji programu solidarność pokoleń (...).

Od rozpoczęcia programu zrealizowano 10 zadań pozostających w kompetencjach ministra pracy i polityki społecznej oraz 1 zadanie o charakterze informacyjnym. Dzięki temu stworzono lepsze, bardziej przyjazne dla aktywności osób po 50. roku życia otoczenie instytucjonalne. Wprowadzone działania obejmowały:

- zwolnienia pracodawców z obowiązku opłacania składek na FGŚP (0,1%) oraz FP (2,45%) za pracowników w wieku okołoemerytalnym oraz okresowe zwolnienie pracodawcy zatrudniającego osobę w wieku 50+, która przed podjęciem pracy była zarejestrowana jako bezrobotna,

- zmniejszenia liczby dni choroby, za które pracodawca wypłaca wynagrodzenie, z 33 do 14, obniżając tym samym koszty pracy związane z finansowaniem choroby pracowników; z dniem 1 stycznia 2011 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa polegająca na zwiększeniu wymiaru zasiłków chorobowych przysługujących pracownikom powyżej 50. roku życia z 70% do 80% w okresie od 15. do 33. dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym,

- ułatwienia w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych przez pracowników, w tym także w wieku 50+,

W dniu 20 maja 2010 r. Sejm przyjął ustawą o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Ustawa obowiązuje od 16 lipca 2010 r. Ustawa przewiduje możliwość udzielania pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą płatnego urlopu szkoleniowego, a także płatnego zwolnienia z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia, oraz na czas ich trwania. Ponadto ustawa umożliwi przyznanie przez pracodawcę pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowych świadczeń, np. pokrycie opłat za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie. Wartość takich świadczeń jest zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych.

- wprowadzenie w życie znowelizowanych przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 67, poz. 411) oraz ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1656), ograniczając tym samym liczbę uprawnionych do wcześniejszego przejścia na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze z ok. 1,2 mln osób do ok. 270 tys. osób; tym samym w 2009 r. efektywny wiek przechodzenia na emeryturę wyniósł 59,3 lata, wzrost o 0,3 roku w stosunku do 2008 r.,

- wejście w życie z dniem 1 stycznia 2009 r. ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1654) umożliwiło finansowanie przedszkoli przyzakładowych z zakładowych funduszy świadczeń socjalnych.

Od 2008 r. liczba przedszkoli (publicznych i niepublicznych) powiększyła się o 403 placówki. W 2009 r. funkcjonowało w Polsce 8441 przedszkoli (w tym na wsi 2832). Zwiększyła się także o 772 liczba placówek przedszkolnych w szkołach podstawowych. W 2009 r. było ich 11 933 (w tym na wsi 8214).

- upowszechnienie kształcenia ustawicznego osób bezrobotnych i poszukujących pracy w wieku 50 i więcej lat; znowelizowano ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2009 r. Nr 6, poz. 33). Dodatkowo sporządzono i wdrożono rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 7 kwietnia 2009 r. w sprawie przygotowania zawodowego dorosłych (Dz. U. z 2009 r. Nr 61, poz. 502); zmiany dotyczyły zwiększenia dostępu do usług i instrumentów rynku pracy służących podnoszeniu kwalifikacji osób bezrobotnych i poszukujących pracy, w tym osób w wieku 50+, oraz wprowadzenia nowego programu aktywizacji zawodowej pn. przygotowanie zawodowe dorosłych,

- upowszechnienie programów rynku pracy dla osób w wieku 45 i więcej lat,

Wprowadzono zmiany w przepisach ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2009 r. Nr 6, poz. 33) oraz utworzono rezerwę FP na dodatkowe programy aktywizacji osób w wieku 45 i więcej lat w kwocie 60 mln zł (w późniejszym okresie podwyższono kwotę do 124, 2 mln zł), wydatkowano 105, 4 mln zł.

Liczba osób objętych programem: 22 629, w tym m.in.:

- staże - 6328 osób,

- szkolenia - 6291 osób,

- roboty publiczne - 6122 osoby,

- prace interwencyjne - 1510 osób,

- jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej - 1118 osób,

zatrudniono 9656 osób, efektywność - 42,7%,

- uproszczenie procedur udzielania wsparcia ze środków publicznych pracodawcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne (ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1652) i rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 109, poz. 913)) oraz wprowadzenie przepisów dotyczących równego traktowania pracodawców na otwartym i chronionym rynku pracy w zakresie dofinansowania wynagrodzeń zatrudnionych osób niepełnosprawnych (ustawa o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej (...) oraz ustawa z 19 listopada 2009 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją wydatków budżetowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 219, poz. 1706),

- upowszechnianie kształcenia ustawicznego dla osób pracujących w wieku 45 lat i więcej; znowelizowano ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2009 r. Nr 6, poz. 33), która zaczęła obowiązywać od 1 lutego 2009 r.,

Wprowadzono następujące zmiany: umożliwiono osobom pracującym w wieku 45+ korzystanie z pomocy urzędu pracy w podnoszeniu kwalifikacji (w postaci: skierowania na szkolenie, sfinansowania kosztów egzaminów, sfinansowania studiów podyplomowych, możliwości korzystania z pożyczki szkoleniowej) na podobnych zasadach, jakie wcześniej przysługiwały osobom bezrobotnym i poszukującym pracy. Przewidziano wsparcie pracodawców inwestujących w szkolenia pracowników poprzez wprowadzenie ułatwień w zakładaniu i wykorzystywaniu funduszu szkoleniowego, wprowadzono ułatwienia w dostępie do środków Funduszu Pracy na dofinansowanie szkoleń osób pracujących, ze szczególnym uwzględnieniem grupy osób w wieku 45+, wprowadzono wyższe limity finansowe mające zachęcić pracodawców do inwestowania w szkolenia starszych pracowników.

- zrealizowany został w pierwszym kwartale 2010 r. sondaż w powiatowych i wojewódzkich urzędach pracy mający na celu zbadanie sposobu realizacji IPD przez urzędy pracy oraz związanych z ich realizacją trudności.

W oparciu o przeprowadzony sondaż przygotowany został raport (25 marca 2010 r.) oraz opracowano uniwersalny model przygotowania i realizacji IPD (15 czerwca 2010 r.). W drugiej połowie października 2010 r. odbyło się seminarium szkoleniowe, podczas którego została zaprezentowana metodologia przygotowania i realizacji IPD w urzędach pracy, w oparciu o przygotowany model, ze szczególnym uwzględnieniem działań adresowanych wobec grupy w wieku 50+. W seminarium uczestniczyło 32 pracowników powiatowych urzędów pracy. Wypracowany model umożliwi pełniejsze dostosowanie do możliwości realizacyjnych powiatowe urzędy pracy. Ostateczna wersja przygotowanej w ramach zadania publikacji pt. "Indywidualny plan działania. Podręcznik metodyczny" została wydrukowana oraz rozesłana do urzędów pracy.

W dalszym ciągu realizowane są 34 zadania zapisane w dokumencie implementacyjnym, jak również zadania realizowane przez regiony w ramach PO KL. Szczegółowe informacje na temat podejmowanych działań zawarte są w dokumencie implementacyjnym oraz sprawozdaniu z realizacji programu zamieszczonych na podmiotowej stronie BIP http://www.mpips.gov.pl/bip/akty-prawne/programy/.

Uprzejmie informuję, iż od lutego 2009 r. powiatowy urząd pracy może udzielić pomocy finansowej nie tylko osobom bezrobotnym, jak miało to miejsce do tego czasu, ale także pracującym, chcącym podnosić swoje kwalifikacje zawodowe. Osoba pracująca w wieku 45 i więcej zyskuje status osoby uprawnionej, której oferowane są te same usługi szkoleniowe co wobec osób bezrobotnych i poszukujących pracy (na podstawie art. 43 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). Osoby pracujące w wieku 45 lat i więcej, które zarejestrują się w urzędzie pracy:

- mogą skorzystać z darmowego dla nich szkolenia tzw. grupowego, które na zlecenie urzędu pracy realizuje instytucja szkoleniowa (zgodnie z planem szkoleń urzędu), lub mogą wskazać na wolnym rynku usług szkoleniowych ofertę, którą są zainteresowani i - po złożeniu wniosku (wraz z określeniem celu uczestnictwa) - mogą liczyć na sfinansowanie kosztów tego szkolenia do wysokości 300% przeciętnego wynagrodzenia (w 2010 r. 295 pracowników w wieku 45 lat i powyżej ukończyło szkolenie finansowane ze środków Funduszu Pracy),

- mogą otrzymać sfinansowanie kosztów egzaminów umożliwiających uzyskanie świadectw, dyplomów, zaświadczeń, uprawnień zawodowych i koszty uzyskania licencji zawodowych - do wysokości 300% przeciętnego wynagrodzenia; ponadto ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw wprowadza także możliwość sfinansowania kosztów dojazdu na tego typu egzaminy (w 2010 r. 132 pracownikom w wieku 45 lat i powyżej sfinansowano koszty egzaminów ze środków Funduszu Pracy),

- mogą wskazać studia podyplomowe, w których chcą uczestniczyć i - po złożeniu wniosku (wraz z określeniem celu uczestnictwa) - mogą liczyć na sfinansowanie kosztów tych studiów do wysokości 300% przeciętnego wynagrodzenia (w 2010 r. 173 pracownikom w wieku 45 lat przyznano dofinansowanie kosztów studiów podyplomowych),

- mogą starać się o pożyczkę na sfinansowanie kosztów szkolenia do wysokości 400% przeciętnego wynagrodzenia; pożyczka jest nieoprocentowana, do spłacenia w ciągu 18 miesięcy.

Osoby bezrobotne w wieku 50 lat i więcej mogą także skorzystać z usług, instrumentów i programów rynku pracy dostępnych dla wszystkich bezrobotnych, ale także z pewnych rozwiązań szczególnie do tej grupy adresowanych lub użytecznych:

- bezrobotnym z grupy wiekowej 50 lat i więcej powiatowy urząd pracy w okresie do 6 miesięcy od dnia rejestracji powinien przedstawić propozycję zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, szkolenia, stażu, odbycia przygotowania zawodowego dorosłych lub zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych,

- bezrobotni w wieku 50 lat i więcej mogą skorzystać - jako jedna z grup w trudnej sytuacji na rynku pracy - ze stażu u pracodawcy; program stażu trwa do 6 miesięcy, a uczestnicy otrzymują stypendium w wysokości 120% zasiłku (w 2010 r. 24 775 osób w wieku 45+ ukończyło staż),

- szczególnie dla grupy starszych bezrobotnych atrakcyjna powinna być możliwość udziału w programie aktywizacji pn. przygotowanie zawodowe dorosłych; organizowane ono jest u pracodawcy, nauka ma charakter praktyczny, ale obejmuje też elementy teorii; w formie krótszej, tj. w formie przyuczenia do pracy dorosłych, trwa 3-6 miesięcy i wówczas kończy się egzaminem w instytucji szkoleniowej/organizacji rzemieślniczej, poświadczającym zdobyte umiejętności; w formie dłuższej - jako praktyczna nauka zawodu, realizowana jest w okresie 12-18 miesięcy i kończy się egzaminem na tytuł zawodowy przed komisją powoływaną przez kuratora oświaty lub izby rzemieślnicze; generalnie należy podkreślić, że formuła "nauki poprzez pracę" spełnia warunek lepszego dostosowania metod nauczania do możliwości uczenia się osób starszych,

- bezrobotni powyżej 50. roku życia, jak pracownicy w wieku 45 lat i powyżej mają możliwość uczestnictwa w programach specjalnych, inicjowanych i realizowanych przez starostę w porozumieniu z pracodawcami; istotą programu specjalnego jest podjęcie działań interwencyjnych w oparciu o zestaw wyodrębnionych usług i narzędzi rynku pracy wobec wybranej grupy beneficjentów znajdującej się w trudnej sytuacji na rynku pracy; interwencja ma charakter czasowy, a koszty realizacji tych programów mogą być dofinansowane ze środków Funduszu Pracy, które pozostają w dyspozycji ministra właściwego do spraw pracy,

- bezrobotny w wieku powyżej 50. roku życia może być skierowany do prac interwencyjnych na okres do 24 miesięcy, podczas gdy w stosunku do młodszych bezrobotnych okres ten wynosi do 12 miesięcy; w tym czasie starosta dokonuje refundacji poniesionych przez pracodawcę kosztów na wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne; w przypadku gdy refundacja kosztów wynagrodzeń i składek będzie dokonywana co drugi miesiąc, okres wykonywania pracy dla bezrobotnego w wieku powyżej 50.l roku życia może być wydłużony do 4 lat.

O zwiększonej dostępności instrumentów aktywizacyjnych i lepszym wsparciu starszych bezrobotnych i poszukujących pracy mogą świadczyć dane statystyczne (Na podstawie sprawozdań statystycznych MPiPS "O rynku pracy"). W okresie ostatnich pięciu lat o prawie 17 tys. osób wzrosła liczba przeszkolonych przez urzędy pracy bezrobotnych powyżej 45. roku życia, co stanowi wzrost o ponad 74%. Ponad dwa razy więcej osób z tej grupy wiekowej zostało przeszkolonych w roku 2010 w porównaniu z 2006 r.

Jednocześnie informuję, iż każdy wniosek o refundację kosztów nauki dla osób starszych jest rozpatrywany indywidualnie, a decyzja o przyznaniu bądź odrzuceniu leży w kompetencjach starosty właściwego dla danego regionu. Tym samym nie ma gwarancji refundacji kosztów dla osób, które przekroczyły 50. rok życia*⁾.