SPS-023-23136/13 - Wady i zalety bankowego tytułu egzekucyjnego.

Odnosząc się do treści interpelacji, należy wskazać, że bankowy tytuł egzekucyjny (BTE) jest tytułem egzekucyjnym skierowanym przeciwko dłużnikowi, do którego wystawienia uprawnione są wyłącznie banki w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 1376, z późn. zm.), dalej ustawa P.b. Należy podkreślić, że banki są instytucjami zaufania publicznego, zwłaszcza w świetle szczególnej ich roli we współczesnej gospodarce. Instytucja banku sensu stricto jest regulowana przez ww. ustawę P.b., nakładającą na podmioty ubiegające się o uzyskanie zezwolenia na utworzenie banku i rozpoczęcie określonej działalności bankowej, podobnie jak na już działające banki, wiele wymogów o charakterze ostrożnościowym. Sam proces tworzenia banku poddany jest kontroli organu państwowego, jakim jest Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), i to kontroli w sensie prawnym, ekonomicznym i osobowym (zgoda KNF na powołanie dwóch członków zarządu banku). Każdy aspekt funkcjonowania banku podlega regulacjom prawnym, co wynika nie tylko z przepisów ustaw (Prawo bankowe, o nadzorze nad rynkiem finansowym, Kodeks spółek handlowych itp.), ale także ze szczególnej roli banków w obrocie gospodarczym. Ponadto na uwagę zasługuje też kwestia czynności bankowych, a zwłaszcza czynności przyjmowania wkładów pieniężnych, prowadzenia rachunków bankowych czy udzielania finansowania w formie kredytów lub pożyczek. Prowadzenie takiej działalności wiąże się, obok spełnienia określonych wymogów finansowych, z ryzykiem strat finansowych. Z tego też względu bank jako podmiot prowadzący działalność obarczoną znacznym ryzykiem, a równocześnie ważny z punktu widzenia jego roli w obrocie gospodarczym, został wyposażony przez ustawodawcę w różne instrumenty ochronne, w tym prawo do wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych, przy czym zasady, warunki i tryb, w jakich mogą one realizować to uprawnienie, są wyraźnie sprecyzowane w ustawie P.b. oraz w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego.

Trzeba podkreślić, że wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego na podstawie ksiąg banków lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych oraz nadanie mu sądowej klauzuli wykonalności obwarowane jest wieloma ograniczeniami i wymogami. Wśród podstawowych przesłanek, których spełnienie warunkuje wystawienie BTE, należy wymienić: wymagalność roszczenia banku, tj. upływ terminu spłaty zadłużenia i występowanie opóźnienia w spłacie należności, uprzednią zgodę dłużnika na poddanie się egzekucji na rzecz banku, wyrażoną w formie pisemnego oświadczenia, wraz z określeniem kwoty zadłużenia, do której może być wystawiony bankowy tytuł egzekucyjny, oraz terminu, do którego bank może wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności, możliwość skierowania BTE przeciwko ściśle określonemu kręgowi podmiotów, tj. przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej, lub osobie, która przejęła dług wynikający z tej czynności. Bankowy tytuł egzekucyjny powinien zawierać dane określone w art. 96 ust. 2 ustawy P.b. (m.in. wysokość zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności, oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia) oraz winien być opatrzony pieczęcią banku wystawiającego tytuł oraz podpisami osób uprawnionych do działania w jego imieniu.

Bankowy tytuł egzekucyjny spełniający powyższe wymagania merytoryczne i formalne wraz z załączonym oświadczeniem dłużnika o poddaniu się egzekucji może stanowić podstawę do wystąpienia przez bank do sądu o nadanie klauzuli wykonalności.

W odniesieniu do pojawiającego się w interpelacji zagadnienia środków ochrony prawnej przysługujących osobom, wobec których może być skierowana egzekucja na podstawie BTE, należy wskazać, że dłużnik może jeszcze przed wystawieniem tytułu egzekucyjnego wytoczyć przeciwko bankowi powództwo, w trybie art. 189 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.), dalej ustawa k.p.c., o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, podnosząc zarzut nieważności albo bezskuteczności złożonego oświadczenia. Bankowy tytuł egzekucyjny zaopatrzony w sądową klauzulę wykonalności nie ma takiej mocy prawnej jak prawomocny wyrok sądowy, nie korzysta z tzw. powagi rzeczy osądzonej i dłużnik ma prawo wnieść zażalenie na postanowienie sądu co do nadania klauzuli wykonalności (art. 795 ustawy k.p.c.). Dłużnik, który kwestionuje istnienie długu lub jego wysokość, ma prawo wytoczenia przed sądem powództwa przeciwegzekucyjnego, żądając pozbawienia wykonalności bankowego tytułu egzekucyjnego w całości lub w części, zgodnie z art. 840 ustawy k.p.c. W związku z wytoczonym powództwem może przeczyć zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, jak również powoływać się na zdarzenia po powstaniu tytułu egzekucyjnego, wskutek których jego zobowiązanie wobec banku wygasło albo nie może być egzekwowane. Dłużnikowi, wobec którego skierowano egzekucję na podstawie wystawionego BTE z naruszeniem prawa, przysługuje roszczenie do banku o odszkodowanie w pełnym zakresie poniesionej szkody z tytułu wszczętej egzekucji.

Nawiązując do pytania dotyczącego etapu prac legislacyjnych mających na celu likwidację przywilejów banków wynikających z prawa korzystania z BTE, należy wskazać, że obecnie w Sejmie toczą się prace nad poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 1441), który ma na celu wyeliminowanie z porządku prawnego instytucji bankowego tytułu egzekucyjnego. Na posiedzeniu w dniu 27 sierpnia 2013 r. Komisja Finansów Publicznych skierowała ww. projekt ustawy do podkomisji stałej do spraw instytucji finansowych.

W odniesieniu do poselskiego projektu ustawy należy zauważyć, że projektodawcy, uzasadniając proponowane wyeliminowanie instytucji bankowego tytułu egzekucyjnego, powołali się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 marca 2011 r., sygn. akt P7/09, zgodnie z którym art. 95 ust. 1 ustawy P.b. w części, w jakiej nadaje moc prawną dokumentu urzędowego księgom rachunkowym i wyciągom z ksiąg rachunkowych banku w odniesieniu do praw i obowiązków wynikających z czynności bankowych w postępowaniu cywilnym prowadzonym wobec konsumenta, jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 zdanie pierwsze i art. 76 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 20 konstytucji. Trybunał Konstytucyjny wskazał również w ww. wyroku, że bankowy tytuł egzekucyjny jest jednym z kilku dopuszczalnych przez prawo rodzajów tytułów egzekucyjnych, poza orzeczeniami sądowymi. Trybunał podkreślił dodatkowo, że nie można porównywać tego rozwiązania Prawa bankowego z innym swoistego charakteru przywilejem wynikającym z nadania mocy urzędowej księgom rachunkowym banków. Klient banku (konsument), podpisując bowiem oświadczenie o poddaniu się egzekucji, wyraża zgodę na jej prowadzenie w sytuacji niedotrzymania warunków umowy, natomiast nadanie szczególnej mocy dowodowej wyciągom z ksiąg rachunkowych banku następuje ex lege, niezależnie od woli i wiedzy podmiotów korzystających z usług bankowych.

Mając na względzie możliwe skutki ww. poselskiego projektu ustawy, należy podkreślić, że bankowy tytuł egzekucyjny jest istotnym instrumentem wykorzystywanym w praktyce bankowej dla skutecznego dochodzenia należności banku wynikających z czynności bankowych. Posługiwanie się tym narzędziem przez banki powoduje uproszczenie, przyspieszenie i zmniejszenie kosztów postępowań egzekucyjnych prowadzonych wobec dłużników banku. Trzeba jednocześnie podnieść, że możliwość przeprowadzenia sprawnej i efektywnej egzekucji należności banku, jaką co do zasady zapewnia instrument bankowego tytułu egzekucyjnego, ma fundamentalne znaczenie dla ograniczenia ryzyka prowadzonej działalności bankowej, w tym bezpieczeństwa środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych (depozytów). Biorąc pod uwagę złożoność i czas trwania sądowego postępowania rozpoznawczego, usunięcie instytucji BTE z polskiego systemu prawnego skutkowałoby koniecznością korzystania przez banki z innych alternatywnych instrumentów o podobnym charakterze.

Proponowane przez projektodawców wyeliminowanie instytucji bankowego tytułu egzekucyjnego z porządku prawnego skutkowałoby również dodatkowymi regulacjami prawnymi mającymi na celu podnoszenie świadomości klientów korzystających z usług bankowych. Niewątpliwie pożądane byłoby nałożenie na banki w drodze przepisów ustawowych określonych obowiązków informacyjnych. Przykładowo zobowiązanie banku do poinformowania konsumenta przed zawarciem umowy o skutkach poddania się egzekucji na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego wzmacniałoby jego pozycję jako strony czynności dokonywanej z bankiem. Ponadto norma obligująca bank do powiadomienia klienta o wystawieniu bankowego tytułu egzekucyjnego służyłaby również zwiększeniu zakresu ochrony osób, wobec których może być stosowany instrument BTE. Podobnie funkcje ochrony interesów konsumentów spełniać mogłoby ujednolicenie zasad i formy składania oświadczenia o poddaniu się egzekucji na podstawie BTE przez na przykład określenie w ustawie P.b. wymogów dotyczących przedmiotowego oświadczenia. Ustawowy warunek, aby oświadczenie o poddaniu się egzekucji oraz oświadczenie o zapoznaniu się przez klienta ze skutkami jego podpisania stanowiły odrębny od zawieranej umowy dokument, uniemożliwiłby stosowanie przez banki praktyki umieszczania ww. oświadczeń w treści umowy w formie klauzul.

Uprawniony wydaje się pogląd, że do skutków wyeliminowania z obrotu prawnego instytucji bankowego tytułu egzekucyjnego zaliczyć można zwiększenie ryzyka prowadzonej działalności bankowej, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa wykonywanych czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone bankom przez klientów pod tytułem zwrotnym. Ponadto proponowane rozwiązanie zwiększy koszty działalności banków oraz podwyższy poziom strat kredytowych przez zmniejszenie się efektywności posiadanych zabezpieczeń, spowoduje wzrost cen usług bankowych, a także konieczność poniesienia dodatkowych kosztów przez klientów banków korzystających z usług bankowych. Konsekwencją zaostrzonych wymogów formalnych ze strony banków i podwyższenia cen produktów oferowanych przez banki może być zmniejszenie się dostępności kredytu i innych usług bankowych.

Należy bowiem wskazać, że banki, wykonując czynności bankowe, jak również świadcząc inne usługi finansowe, obowiązane są do bieżącej oceny ryzyka prowadzonej działalności, w oparciu przede wszystkim o wymogi ustawy P.b., aktów wykonawczych wydanych na jej podstawie, w tym uchwał i rekomendacji Komisji Nadzoru Finansowego. Sprawność i skuteczność dochodzenia należności przez bank jest jednym z istotnych czynników, które powinny być uwzględniane przy ocenie ryzyka działalności bankowej. Nie można jednocześnie pomijać faktu, że większe bezpieczeństwo działalności banku oznacza także większe bezpieczeństwo zgromadzonych na rachunkach bankowych depozytów, w oparciu o które banki udzielają kredytów oraz wykonują inne czynności bankowe.

Reasumując, należy podnieść, że proponowane pozbawienie banków uprawnienia do wystawiania tytułów egzekucyjnych powinno mieć również zastosowanie do ewentualnego pozbawienia analogicznego uprawnienia przysługującego spółdzielczym kasom oszczędnościowo-kredytowym, które nie zostały objęte zakresem ww. poselskiego projektu. Zauważyć bowiem należy, że od dnia 12 czerwca 2013 r., tj. od daty wejścia w życie ustawy z dnia 19 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 613), spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe dysponują analogicznym do BTE przywilejem, określonym w art. 29a ustawy o SKOK. Projektodawcy ustawy, postulując wykreślenie art. 96-98 w ustawie P.b., nie przewidują jednocześnie uchylenia art. 29a w ustawie o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych stanowiącego o uprawnieniach SKOK analogicznych do instrumentu BTE w sektorze bankowym.