SPS-023-22745/13 - Stanowisko MPiPS w sprawie prawa do urlopu rodzicielskiego

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy dotyczącymi uprawnień związanych z rodzicielstwem pracownik ojciec dziecka nie ma możliwości korzystania z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a także urlopu rodzicielskiego, jeżeli matka dziecka nie jest pracownikiem i w konsekwencji nie jest objęta przepisami Kodeksu pracy. W takim przypadku przysługuje mu natomiast prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni, do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia; może on także skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do 35 miesięcy, udzielanego do ukończenia przez dziecko 5 roku życia.

Przepisy Kodeksu pracy określają także szczególne przypadki, gdy pracownik ojciec dziecka może korzystać z podstawowego urlopu macierzyńskiego, mimo że takie uprawnienie przysługuje, co do zasady, wyłącznie pracownicy matce dziecka. Zatem jedynie na zasadzie wyjątku pracownik ojciec dziecka przejmuje urlop macierzyński, gdy pracownica matka dziecka objęta przepisami Kodeksu pracy po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni takiego urlopu rezygnuje z wykorzystania dalszej jego części. Pracownik ojciec dziecka może korzystać z urlopu macierzyńskiego niewykorzystanego w całości przez pracownicę matkę dziecka w razie jej zgonu w czasie takiego urlopu. Pracownik ojciec dziecka może także korzystać z części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym pracownica matka dziecka uprawniona do urlopu wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.

Pragnę także wyjaśnić, że Trybunał Sprawiedliwości UE badał kwestię zgodności z dyrektywami UE konstrukcji prawa do urlopu macierzyńskiego jako pierwotnego prawa pracownicy matki dziecka w sprawie C-5/12 Montull. Zakwestionowany przepis spowodował, że biologicznemu ojcu dziecka, pracownikowi ubezpieczonemu w powszechnym systemie zabezpieczenia społecznego, odmówiono prawa do świadczenia z tytułu macierzyństwa za okres następujący po pierwszych sześciu tygodniach od urodzenia dziecka z tego powodu, że matka dziecka nie należała do publicznego systemu zabezpieczenia społecznego i wobec tego nie przysługiwało jej pierwotne prawo do urlopu macierzyńskiego.

Trybunał uznał, że przepis, o którym mowa w postępowaniu głównym, ma w każdym razie służyć ochronie kondycji biologicznej kobiety w trakcie ciąży i w okresie następującym po niej. Ponadto w omawianej sprawie matce dziecka będącej osobą wykonującą wolny zawód i nienależącą do publicznego systemu zabezpieczenia społecznego nie przysługuje pierwotne prawo do urlopu macierzyńskiego. W konsekwencji matka dziecka nie posiada do tego rodzaju urlopu żadnego prawa, które mogłaby przenieść na ojca tego dziecka. Z tego wynika, że w tych okolicznościach dyrektywa 76/207/EWG nie stoi na przeszkodzie przepisowi, o którym mowa w sprawie w postępowaniu głównym.

Podsumowując, Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł, iż dyrektywę 92/85/EWG i dyrektywę 76/207/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie przepisowi krajowemu takiemu jak przepis będący przedmiotem sprawy w postępowaniu głównym, który przewiduje, że posiadający status pracownika najemnego ojciec dziecka może za zgodą posiadającej również status pracownika najemnego matki skorzystać z urlopu macierzyńskiego w okresie następującym po sześciotygodniowym okresie wypoczynku wykorzystywanego obligatoryjnie po porodzie, z wyjątkiem wypadku istnienia zagrożenia dla zdrowia matki, podczas gdy posiadający status pracownika najemnego ojciec dziecka nie może skorzystać z takiego urlopu w sytuacji, gdy matka dziecka nie posiada statusu pracownika najemnego i nie należy do publicznego systemu zabezpieczenia społecznego. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości UE zdaje się uzasadniać obowiązywanie przepisów prawa krajowego, zgodnie z którymi urlop macierzyński jest pierwotnym prawem pracownicy matki dziecka, którym może się ona podzielić z pracownikiem ojcem dziecka po wykorzystaniu określonej przepisami krajowymi biologicznej części takiego urlopu. Zatem pracownik ojciec dziecka może korzystać z części takiego urlopu tylko wówczas, gdy matka dziecka ma status pracownika i jest objęta przepisami Kodeksu pracy. W konsekwencji korzystanie z kolejnych rodzajów urlopów związanych z opieką nad małym dzieckiem, ukształtowanych przepisami prawa pracy jako kontynuacja podstawowego urlopu macierzyńskiego (udzielanie dodatkowego urlopu macierzyńskiego bezpośrednio po wykorzystaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po dodatkowym urlopie macierzyńskim), jest możliwe wyłącznie w przypadku, gdy udzielono pierwszego z tych urlopów zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, tj. podstawowego urlopu macierzyńskiego. Niemożność udzielenia tego urlopu, zarówno matce, jak i ojcu dziecka (gdy matka, nie będąc pracownicą objętą przepisami Kodeksu pracy, nie ma do niego prawa) w konsekwencji oznacza, że żadne z rodziców nie może korzystać z kolejnych uprawnień przysługujących tylko pracownikom, a więc z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i z urlopu rodzicielskiego.

Pragnę także dodać, że osoby niebędące pracownikami, jeżeli są objęte ubezpieczeniem chorobowym obowiązkowo lub dobrowolnie, mają prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego (podstawowego i dodatkowego), a także urlopu rodzicielskiego.

Ponadto uprzejmie informuję, że zgodnie z przepisem art. 37 ustawy z dnia 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 675) minister pracy i polityki społecznej został zobowiązany do przedstawienia Sejmowi RP informacji o realizacji przedmiotowej ustawy po upływie 18 miesięcy od dnia jej wejścia w życie.

Kwestie podniesione w interpelacji zostaną objęte tą informacją.