SPS-023-22392/11 - Stanowisko MPiPS w sprawie skutków prawnych śmierci pracodawcy będącego osobą fizyczną

Odpowiadając na interpelację pana posła Bogdana Bojki, przekazaną przy piśmie z dnia 29 kwietnia 2011 r., znak: SPS-023-22392/11, dotyczącą zmiany przepisu art. 63² Kodeksu pracy w celu unormowania dodatkowych skutków wygaśnięcia stosunku pracy z powodu śmierci pracodawcy, w tym określenia osoby odpowiedzialnej za wydanie świadectwa pracy, pragnę uprzejmie wyjaśnić, co następuje.

Zgodnie z regulacją ustanowioną w art. 63² § 1 i 3 Kodeksu pracy z dniem śmierci pracodawcy umowy o pracę z pracownikami wygasają, z wyjątkiem sytuacji, w której dochodzi do przejęcia pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23¹ ww. aktu prawnego.

Mając na względzie powyższy przepis, należy uznać, iż przez nowego pracodawcę w rozumieniu art. 63² § 3 Kodeksu pracy rozumie się także spadkobierców, którzy kontynuują działalność zmarłego pracodawcy. Jeżeli zatem w chwili śmierci pracodawca prowadził przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55¹ Kodeksu cywilnego, to wchodzi ono w skład spadku po zmarłym pracodawcy. Tym samym na skutek dziedziczenia spadkobiercy wstępują we wszystkie prawa i obowiązki majątkowe związane z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. W ten sposób dochodzi do przejęcia pracownika przez nowego pracodawcę (tj. spadkobiercę dotychczasowego pracodawcy) na zasadach określonych w art. 23¹ Kodeksu pracy, co oznacza, iż stosunki pracy nie wygasają. Potwierdził to zresztą Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 lutego 1994 r. (I PZP 1/94, OSNAPiUS z 1994 r. nr 2, poz. 23), wskazując, iż w razie śmierci pracodawcy prowadzącego działalność gospodarczą na podstawie wpisu w ewidencji takiej działalności jego spadkobiercy wstępują w prawa i obowiązki pracodawcy w ramach stosunków pracy z pracownikami zatrudnionymi przez zmarłego. Nie dotyczy to sytuacji, w której w skład spadku nie wchodzi zakład pracy i w wyniku dziedziczenia nie dochodzi do przejęcia zakładu pracy w całości lub części w rozumieniu art. 23¹ § 2 Kodeksu pracy. W takim przypadku stosunki pracy wygasają.

Powyższe oznacza zatem, iż problem który poruszył pan poseł w swoim wystąpieniu, może dotyczyć wyłącznie przypadków, w których praca osób zatrudnionych przez pracodawcę nie była wykonywana w jednostce organizacyjnej, którą można by uznać za zakład pracy w znaczeniu przedmiotowym. Brak bowiem tego czynnika powoduje, iż nie dochodzi do dziedziczenia zakładu pracy, i w wyniku śmierci pracodawcy stosunki pracy faktycznie wygasają.

W mojej opinii specyficzna dla stosunków pracy złożoność i obszerność problematyki powoduje, iż nie wszystkie zagadnienia dotyczące tej dziedziny prawa mogą zostać uregulowane w przepisach Kodeksu pracy. W związku z tym art. 300 Kodeksu pracy ustanowił zasadę, zgodnie z którą w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.

W świetle powyższego moim zdaniem można prezentować pogląd, iż obowiązek zmarłego pracodawcy (który nie zatrudniał pracowników w zakładzie pracy), dotyczący wydania świadectwa pracy, powinien przejść na spadkobierców zgodnie z zasadami prawa spadkowego. Wprawdzie zgodnie z art. 922 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego przedmiotem dziedziczenia są, co do zasady, jedynie prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, które z chwilą jego śmierci przechodzą na jedną lub kilka osób, według zasad dziedziczenia uregulowanych w Kodeksie cywilnym, jednakże w doktrynie podkreśla się, iż terminowi "prawa i obowiązki majątkowe" należy nadać szerokie znaczenie, uznając, iż są to wszelkie prawa i obowiązki bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym uprawnionego. Można więc przyjąć, iż niewydanie pracownikowi świadectwa pracy jest bezpośrednio powiązane z jego interesem ekonomicznym (np. z uwagi na brak lub ograniczoną możliwość podjęcia kolejnego zatrudnienia, korzystania z uprawnień uzależnionych od potwierdzenia stażu pracy itd.). Za takim założeniem przemawia także regulacja ustanowiona w art. 99 Kodeksu pracy, który przyznał pracownikowi prawo do odszkodowania w przypadku niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy. A zatem konsekwencją uznania majątkowego charakteru ww. obowiązku byłaby jego dziedziczność i co za tym idzie - konieczność jego spełnienia przez spadkobierców.

Pomijając powyższe, należałoby jeszcze rozgraniczyć sytuacje, w których zgodnie z art. 3¹ § 2 Kodeksu pracy w imieniu pracodawcy (osoby fizycznej) czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonywał pełnomocnik. Warto bowiem przypomnieć, iż zgodnie z art. 101 § 2 Kodeksu cywilnego umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Wobec powyższego można przyjąć, iż w razie niewygaśnięcia po śmierci pracodawcy pełnomocnictwa osoby, która w jego imieniu podejmowała czynności z zakresu prawa pracy, ma ona także prawo po jego śmierci do wydania pracownikowi świadectwa pracy.

Reasumując, z uwagi na obszerność i różnorodność przypadków, które mogą się złożyć na poruszoną przez pana posła problematykę, nie widzę możliwości uregulowania tej kwestii bezpośrednio w przepisach Kodeksu pracy. Wyrażam także pogląd, iż ministrem właściwym w kwestii wyrażenia opinii w przedmiocie zakresu stosowania w stosunkach pracy przepisów Kodeksu cywilnego, w tym prawa spadkowego, jest minister sprawiedliwości.