SPS-023-22279/13 - Stanowisko MPiPS w sprawie propozycji obciążenia umów zleceń składkami na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

Zgodnie z brzmieniem art. 25 § 1 Kodeksu pracy rodzajami umów o pracę są: umowa na czas nieokreślony, na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy. Z uwagi na fakt, iż swoboda nawiązywania stosunków pracy jest jedną z podstawowych zasad prawa pracy, każda ze stron ma swobodę wyboru jednej z ww. umów o pracę bądź też podjęcia decyzji o wykonywaniu pracy na innej podstawie niż umowa o pracę (np. na podstawie umowy zlecenia). Art. 11 Kodeksu pracy stanowi bowiem wyraźnie, iż nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika.

Ww. zasada gwarantuje zatem wolność nawiązania stosunku pracy, co w konsekwencji oznacza także możliwość podjęcia przez strony decyzji o wykonywaniu pracy na podstawie umowy cywilnej. Warto nadmienić, iż choć przepisy Kodeksu cywilnego są mniej rygorystyczne niż przepisy Kodeksu pracy, to jednak w niektórych przypadkach stanowi to zaletę dla obu stron, gdyż daje im większą swobodę w kształtowaniu treści, formy oraz okresu obowiązywania umowy. Ponadto trzeba pamiętać, iż strony umowy cywilnoprawnej, jeśli uznają to za uzasadnione, mogą wprowadzić do umowy cywilnej niektóre rozwiązania z Kodeksu pracy (np. w umowie zlecenia zawartej na długi okres mogą zamieścić klauzulę dotyczącą przerwy urlopowej).

Dodatkowo należy przypomnieć, iż nie ma możliwości zawierania umów cywilnoprawnych w celu obejścia przepisów prawa pracy, nawet za zgodą obu stron. Zgodnie bowiem z art. 22 § 1 Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Stosownie zaś do brzmienia § 1¹ i § 1² cyt. artykułu zatrudnienie przy spełnieniu powyższych przesłanek jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy, i nie jest dopuszczalne w tej sytuacji zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną.

Zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym podlegają osoby pozostające w stosunku pracy, niezależnie od okresu, który umowy o pracę obejmują. Ponadto ubezpieczonymi są również inne osoby z tytułów określonych w art. 6 ust. 1 ww. ustawy, w tym m.in. osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

W konkluzji należy podkreślić, że umowa cywilna zawarta zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu cywilnego i na podstawie zgodnej woli stron nie może stanowić naruszenia prawa. Jednocześnie jednak warto pamiętać, iż każdy, kto uzna, iż jego umowa cywilna zawarta została w celu obejścia przepisów prawa pracy, może wystąpić do sądu pracy z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy albo zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy. Efektywną formą oddziaływania inspektorów pracy w ww. obszarze jest bowiem kierowanie do pracodawców wystąpień wnoszących o zastąpienie umów cywilnoprawnych umowami o pracę oraz o zawarcie pisemnej umowy o pracę. Ponadto istotnym uprawnieniem inspektorów pracy w tym zakresie jest także prawo do wytaczania powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz obywateli wynikające z art. 63¹ Kodeksu postępowania cywilnego.

Natomiast stosownie do art. 68 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych oraz kontrola wykonywania przez płatników składek i ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do weryfikowania, czy osoba niezgłoszona do ubezpieczeń społecznych posiada tytuł do objęcia tymi ubezpieczeniami określony obowiązującymi przepisami. W tym zakresie Zakład Ubezpieczeń Społecznych posiada prawo do badania zarówno faktu zawarcia umów, jak i ich treści. Jeżeli w konkretnym przypadku ustalenia dokonane w trakcie postępowania wyjaśniającego lub kontrolnego pozwolą na stwierdzenie przez jednostkę terenową ZUS, że dana umowa została zawarta dla pozoru (art. 83 § 1 Kodeksu cywilnego), w celu obejścia prawa (art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego), konsekwencją jest stwierdzenie w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym. Decyzje wydawane są na podstawie art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Stronom przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Prawomocny wyrok sądu jest wiążący zarówno w stosunku do płatnika składek i ubezpieczonego, jak i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.