SPS-023-21527/13 - Stanowisko MPiPS w sprawie kontroli w inspektoratach Zakładów Ubezpieczeń Społecznych

Zasady ustalania prawa do emerytur i rent, wysokości tych świadczeń oraz zmiany w prawie i wysokości świadczeń określają przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.). Prawo do emerytur i rent z tytułu niezdolności do pracy oraz wysokość tych świadczeń ustalana jest indywidualnie dla każdego ubezpieczonego na podstawie przedłożonych dokumentów oraz przepisów mających zastosowanie w danej sprawie.

W przypadku ustalania uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy lekarz orzecznik i komisja lekarska, dokonując oceny niezdolności do pracy, uwzględniają stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, a także możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Jak informuje prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zarówno obowiązujące przepisy, jak i wewnętrzne regulacje przyjęte w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych dają gwarancję właściwego nadzoru nad działalnością lekarzy orzeczników i komisji lekarskich zakładu. Orzeczenia lekarzy orzeczników i komisji lekarskich podlegają kontroli w ramach nadzoru, jaki prezes sprawuje nad wykonywaniem orzecznictwa lekarskiego. Bezpośredni nadzór nad działalnością lekarzy orzeczników w oddziałach zakładu prezes ZUS wykonuje za pośrednictwem głównego lekarza orzecznika, który dokonuje kontroli orzeczeń lekarzy orzeczników pod względem merytorycznym i formalnym. Jeżeli główny lekarz orzecznik nie zgadza się z takim orzeczeniem - zgłasza zarzut wadliwości. Osoba ubiegająca się o świadczenie może również wnieść sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika. W takich przypadkach sprawa zostaje przekazana do rozpatrzenia przez komisję lekarską i orzeczenie tej komisji stanowi podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Ponadto każda sprawa może zostać poddana kontroli prawidłowości i jednolitości stosowania zasad orzecznictwa lekarskiego przez lekarzy orzeczników i komisje lekarskie zakładu w trybie nadzoru, jaki sprawuje prezes ZUS nad wykonywaniem orzecznictwa lekarskiego. Wymaga to wskazania danych identyfikacyjnych osób, w odniesieniu do których zostały wydane orzeczenia.

Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy ustalana jest wg takich samych zasad, jak określone dla emerytur obliczanych wg dotychczasowych zasad, a ponadto zależna jest od stopnia niezdolności do pracy. Wysokość emerytury obliczanej wg dotychczasowych zasad zależna jest od udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych, wysokości zarobków przyjmowanych do obliczenia podstawy wymiaru świadczenia oraz wysokości kwoty bazowej obowiązującej w dacie powstania prawa do świadczenia.

Przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur stosuje się przeliczniki 1,5, 1,8, 1,4, 1,2 za każdy rok pracy górniczej oraz przy ustalaniu wysokości emerytur innych niż górnicze stosuje się przeliczniki pracy górniczej 1,5, 1,8. Przy obliczaniu wysokości kolejowych emerytur każdy rok zatrudnienia - na niektórych stanowiskach - liczy się jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei.

Wysokość emerytury ze zreformowanego systemu zależna jest od podstawy jej obliczenia, którą stanowi suma zwaloryzowanego kapitału początkowego i zwaloryzowanej składki na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego oraz średniego dalszego trwania życia.

Przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury ubezpieczonego, który złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa, składki na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowane na jego koncie, zwiększa się przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22 stanowiącym stosunek pełnej wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne do wysokości zewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w zakładzie. Dla osób osiągających wiek uprawniający do emerytury w latach 2009-2014 emeryturę oblicza się w wysokości mieszanej, w części wg dotychczasowych zasad i w części wg nowych zasad w określonych proporcjach.

Przy ustalaniu wysokości emerytury dla osób nabywających prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach kapitał początkowy podlega przeliczeniu poprzez dodanie do okresów składkowych okresu równego różnicy pomiędzy powszechnym wiekiem emerytalnym, a faktycznym wiekiem przejścia na emerytury.

Emerytury i renty podlegają ponownemu ustaleniu na wniosek świadczeniobiorcy przez doliczenie dodatkowo przebytych okresów składkowych i nieskładkowych, przez przeliczenie podstawy wymiaru świadczenia lub doliczenie składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po przyznaniu emerytury.

Każda decyzja organu rentowego ustalająca prawo do świadczenia lub zmieniająca jego wysokość zawiera podstawę prawną wydania decyzji, szczegółowy sposób obliczenia świadczenia oraz pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych. Wnioskodawca ma prawo złożyć odwołanie od decyzji organu rentowego i wówczas decyzja podlega kontroli sądowej. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nadmienia, że decyzje dodatkowo podlegają wewnętrznej weryfikacji w drodze aprobaty, a w określonych przypadkach również superaprobaty. Ponadto prawidłowość wydanych decyzji podlega okresowej kontroli w ramach przeprowadzanego audytu i kontroli wewnętrznej.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych sporządza miesięczne sprawozdanie Rb-FUS "Sprawozdanie z wykonania wybranych elementów planu finansowego FUS", w którym prezentowane są zbiorcze kwoty wpływów składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych oraz kosztów świadczeń na rzecz ludności, w tym emerytur i rent łącznie. Ponadto w okresach kwartalnych zakład sporządza sprawozdanie Rb-40 "Sprawozdanie z wykonania określonego w ustawie budżetowej na dany rok planu finansowego państwowego funduszu celowego", w którym prezentowane są wpływy z tytułu składek na FUS w podziale na poszczególne fundusze FUS w podziale na podstawowe rodzaje świadczeń finansowane z FUS. Wymienione sprawozdania sporządzane są w terminach i ze szczegółowością określoną w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 3 lutego 2010 r. w sprawie sprawozdawczości budżetowej (Dz. U. Nr 20, poz. 103).